Γιά να ιδούμε άν θα τα καταφέρω να ξομολογηθώ σωστά το τί ήθελα να ’πώ με τούτο το τελευταίο βιβλίο-μου (Ηθο-Οικονομικά)· τί ήθελα να ’πώ – όχι τί κατάφερα να ’πώ. (Για την περίπτωση, φυσικά, που θα βρεθούν ευγενικοί αναγνώστες που θα ενδιαφέρονταν για τα πάθη των άλλων).
Λοιπόν, το πρώτο που δέν είχα σκοπό (κι ούτε την ειδικότητα) να γράψω, ήταν ενα «οικονομολογικό» βιβλίο. Απλώς (ή «απλά», όπως θα έλεγαν όσοι υποστηρίζουν οτι είναι περιττή η διάκριση των εννοιών “simply” και “merely”), απλώς ήθελα να θυμίσω οτι δέν υπάρχουν στεγανά στις συμπεριφορές του ζωντανού Ανθρώπου: Το στομάχι δέν είναι ανεξάρτητο απ’ την καρδιά κι απ’ το μυαλό – ούτε κι απ’ την ήβη. Άρα, οι οικονομικές επιλογές γίνονται απο εναν ακέραιο Homo – κι όχι απο εναν «προκρουστευμένον» homo economicus: Για τον απλούστατο λόγο οτι «ωφέλεια» δέν είναι μόνον όσα αγοράζονται• αλλα και πλήθος απο χαρές εκτός Αγοράς ή κι απο πράξεις χρηματικώς ζημιογόνες αλλα χαροπάροχες! Άν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε ο συνήθης ορισμός της Οικονομίας είναι ίσως ανυπόφορα στενός – ως δραστηριότητας, λέει:
• τελούμενης απο άτομα
– αυτόνομα
– ορθολογικά
– μεγιστοποιούντα την ωφέλειά-τους σε χρήμα,
– ορθολογικά
– μεγιστοποιούντα την ωφέλειά-τους σε χρήμα,
• δραστηριότητας που αφορά
– αγαθά (μέσα και υπηρεσίες)
– παραγόμενα και διανεμόμενα εντός Αγοράς.
– αγαθά (μέσα και υπηρεσίες)
– παραγόμενα και διανεμόμενα εντός Αγοράς.
Άντε τώρα να μιλήσεις (i) για Αξίες που σχετίζονται λ.χ. με την Ελευθερία του οικονομικού Παίκτη, (ii) για την αξία «Τέχνη και ξερό ψωμί», (iii) για την ντροπή οταν φεσώνω την επόμενη Γενεά για να περνάω εγώ καλά ρυπαίνοντας (ή δανειζόμενος!)
Ο σχολιασμός αυτού του ορισμού υποδεικνύει κάμποσες αδυναμίες του: Ούτε αυτόνομοι και ορθολογικοί είμαστε (σιγά καλέ), ούτε η ωφέλειά-μας μετριέται πάντοτε με το χρήμα· κι ύστερα, πώς είναι δυνατόν να αμελούνται τεράστιας «οικονομικής» σημασίας δράσεις όπως ο Εθελοντισμός, οι άμισθες Φροντίδες για παιδιά/ ηλικιωμένους/ ασθενείς/ πένητες, κ.ά. επειδή «κείνται εκτός Αγοράς». Και, τέλος, πώς ξοδεύομεαχρεωστήτως τόσα πλούσια περιβαλλοντικά αγαθά;
Πίσω απο όλες αυτές τις αμφισβητήσεις της ορθότητας του ορισμού της Οικονομίας ευρίσκονται αξιακής κατηγορίας φαινόμενα – θέματα Ήθους δηλαδή. Εξ ού και η πρώτη λέξη του τίτλου του βιβλίου.
Οπότε, θα μου ’πείς, μπλέξαμε: Άντε τώρα να μιλήσεις (i) για Αξίες που σχετίζονται λ.χ. με την Ελευθερία του οικονομικού Παίκτη, (ii) για την αξία «Τέχνη και ξερό ψωμί», (iii) για την ντροπή οταν φεσώνω την επόμενη Γενεά για να περνάω εγώ καλά ρυπαίνοντας (ή δανειζόμενος!), κ.λπ.
Άρα, έπρεπε να μιλήσομε καί για Αξίες καί για μια Ηθική θεωρία πειστική – αντί για τους προσβλητικούς για τη θεότητα καταλόγους εντολών (ή για τους ερμηνευτικούς ακροβατισμούς των φιλοσόφων). Δέν γινόταν δηλαδή αλλιώς, απ’ την ώρα που είδαμε μπροστά-μας οτι οι όποιες «οικονομικές» επιλογές του Ανθρώπου, είναι κατα βάθος επιλογές υπέρβασης ηθικών διλημμάτων.
Μέσα στο βιβλίο βέβαια, αυτή η «αλληλοτομία» Οικονομίας και Ηθικής τεκμηριώνεται βήμα-βήμα σε πολλά πρακτικά θέματα, προκειμένου ν’ αρχίσουμε να διαβλέπομε ειδυνατόν και τις καταλληλότερες λύσεις. Ένα απ’ τα σημαντικότερα απ’ αυτά τα θέματα, αφορά την αναζήτηση της ορθολογικώς βέλτιστης λύσεως σε ένα «αναπτυξιακό» πρόβλημα – υπο τον όρο βέβαια οτι έχομε αποφασίσει τον χώρο (π.χ. την επαρχία μου) και τον χρόνο (π.χ. εντός 10-ετίας) εντός των οποίων θα αναζητηθεί το βέλτιστον. Κι όπως ξέρομε, όταν αυτές οι οριακές συνθήκες μεταβάλλονται, μπορεί να ανατραπεί τελείως και η «βέλτιστη» λύση. Την έκταση όμως του χώρου και τη διάρκεια του χρόνου αυτού ποιός θα τις αποφασίσει; Και με τί κριτήρια; Το «εγώ, εδώ και τώρα» ή το «εσύ, εκεί και ύστερα» είναι ενα ξεκάθαρα ηθικό ζήτημα!
Έτσι, γι’ άλλη μιά φορά, μέγα μέρος των οικονομικών αποφάσεων είναι ηθοπολιτικής κατηγορίας – άρα κείνται εκτός Επιστήμης.
Το βιβλίο όμως έπρεπε γρήγορα ν’ αφήσει τις θεωρίες. Έπρεπε να περάσει σε πιό χειροπιαστά ζητήματα, στα οποία να αναζητηθούν οι αποφασιστικές ηθολογικές συνιστώσες των οικονομικών φαινομένων.
Με απασχόλησε λοιπόν η προκλητική ετυμολογική συγγένεια της ηθικής εμΠΙΣΤοσύνης και της οικονομικής ΠΙΣΤωσης, κι αποπειράθηκα να απαντήσω στο ερώτημα που μου είχε θέσει κάποτε η Ελληνική Εταιρεία Διοικήσεως Επιχειρήσεων: άν άραγε «η ηθική κι η εμπιστοσύνη δημιουργούν Πλούτον». Η τρέχουσα αντίληψη βέβαια ειναι πως, αντιθέτως, ο κολπαντζής και ο δύσ-πιστος πλουτίζουν· ωστόσο, στο βιβλίο έχομε την ευκαιρία να δείξομε οτι στα μεγάλα χρονικά διαστήματα και στο μεγάλο πλήθος περιστατικών, ο Πλούτος ο κοινωνικός γεννιέται όντως μέσω δράσεων ηθικών – γεγονός που ξαναδικαιώνει τον τίτλο του βιβλίου «Ηθο-Οικονομικά». Κι όταν λέμε «δράσεων ηθικών» αναφερόμαστε στο Ήθος όλων των παραγόντων, ήτοι του Κεφαλαιούχου, των Εργαζομένων, των Πελατών καί του Κράτους (ιδίως).
Μια πρόσφατη επιχειρησιακή στρατηγική, η λεγόμενη «Επιχειρησιακή Κοινωνική Υπευθυνότητα» (ΕΚΥ), συνιστά άλλην μιά νέα απόδειξη της αξεχώριστης συνδρόμησης Ήθους και Οικονομίας. Πρόκειται για την τάση πολλών Επιχειρήσεων να δαπανούν οικονομικούς πόρους (πέραν των νομικών-τους υποχρεώσεων) για δραστηριότητες με κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση – μια επιζήτηση ευρύτερων αξιακών αποτελεσμάτων, τα οποία δέν περιλαμβάνονταν βέβαια στους σκοπούς της Επιχείρησης. Γιατί αυτή η φαινομενική παράβαση της εντολής των μετόχων «φέρτε-μας κέρδη»; Αλλα δέν πρόκειται για παράβαση: Χάρις στην ΕΚΥ, ο καταναλωτής και ο επενδυτής επιθυμούν (υποσυνείδητα έστω) να συμβάλουν στους ίδιους ευγενείς σκοπούς, και προτιμούν τα προϊόντα ή τις μετοχές της υπόψη Επιχείρησης. Έτσι, οι Αξίες της περιεστώσας Κοινωνίας επιβάλλονται στην οικονομική στρατηγική των Επιχειρήσεων – και ιδού πώς μια ά-υλη ανθρωπικότατη δύναμη μεταστοιχειώνεται σε ένυλον Πλούτον. Σκάνδαλον, έ;
Με απασχόλησε λοιπόν η προκλητική ετυμολογική συγγένεια της ηθικής εμΠΙΣΤοσύνης και της οικονομικής ΠΙΣΤωσης, κι αποπειράθηκα να απαντήσω στο ερώτημα που μου είχε θέσει κάποτε η Ελληνική Εταιρεία Διοικήσεως Επιχειρήσεων: άν άραγε «η ηθική κι η εμπιστοσύνη δημιουργούν Πλούτον».
Ενα σκάνδαλον που (γι’ άλλη μιά φορά) υποδεικνύει οτι το υφάδι της Οικονομίας είναι όντως το Ήθος.
Όπως και το αντίστροφον: Όταν μια Επιχείρηση παραδίδει στην κατανάλωση προϊόντα με επιτελεστικότητα χαμηλότερη απ’ την στάθμη που επιβάλλουν οι Προδιαγραφές, τότε έχομε μια καραμπινάτη α π ά τ η εισβάρος του κοινωνικού συνόλου – ιδίως όταν οι συνέπειες της κακής αυτής Ποιότητας αργούν πολύ να συνειδητοποιηθούν, προκειμένου να ενεργήσει τάχα ο νόμος της ελεύθερης Αγοράς. Καί ετούτο το σκάνδαλον «Συνολικής Αντι-Οικονομικότητας» εμπίπτει στην συνύφανση Ήθους και Οικονομίας που απασχολεί αυτό το βιβλίο.
Η κορύφωση όμως αυτής της συνύφανσης είναι νομίζω η βαθειά και αξεπέραστη Κρίση που μαστίζει τη Χώρα μας· που μαστίζει και θά μαστίζει για άγνωστο ακόμα διάστημα. Γιατί; Διοτι κατα την αντίληψη του μαύρου πρόβατου που είμαι (επι τριάντα χρόνια τώρα), η Κρίση ετούτη ήταν (και είναι) κυρίως ηθοπολιτική – και μόνον δευτερογενώς έγινε οικονομική. Στο όγδοο κεφάλαιο του βιβλίου γράφω οτι «πρώτο καθήκον του Επιστήμονα είναι να στοχεύσει στη ρίζα των διαπιστώσεων, διοτι απ’ το κακό της Κρίσης, κακότερη είναι η άγνοια της Αιτιολογίας της». Και υποβάλλω στην κρίση των Αναγνωστών την (απαράδεκτη, το ξέρω) ερμηνεία οτι οι περισσότεροι απο μάς, επι τριάντα χρόνια τώρα, παρά την διαρκή πτώση των παραγωγικών-μας δεικτών, πιέζαμε εμμόνως το δοβλέτι να μας αυξάνει τις απολαβές-μας (δηλαδή να λιγοστεύομε την προσπάθεια της αυτογενούς Ανάπτυξης) – και το δοβλέτι το έκανε με όλο και μεγαλύτερη αύξηση του Δημοσίου Χρέους, μέχρι που έσκασε στα χέρια των παιδιών μας! Άν τυχόν είχα δίκιο – έ, τότε θα είχε αποδειχθεί (μιά και καλή) οτι το ομαδικό (αθέλητο, έστω) αν-ήθος φέρνει φτώχεια.
Ανεξαρτήτως αυτού όμως, το βιβλίο ασχολείται και με το εθνικό άθλημα της Ετεροδοσοληψίας (μπαχτσίς, επι το βαλκανικότερον), στο οποίο κατέχομε επιδόσεις υψηλές – με δυσμέτρητες οικονομικές επιπτώσεις...
πρώτο καθήκον του Επιστήμονα είναι να στοχεύσει στη ρίζα των διαπιστώσεων, διοτι απ’ το κακό της Κρίσης, κακότερη είναι η άγνοια της Αιτιολογίας της
Οι γενναιόδωροι Αναγνώστες του βιβλίου, άν φτάσουν μέχρι το τέλος, θα έχουν και ενα διασκεδαστικό κεφάλαιο στο διάθεσή τους, το οποίο περιγράφει τις σχέσεις Οικονομίας και Τεχνολογίας στην Αρχαία Ελλάδα – δύο θεμελιώδεις δραστηριότητες του Ελληνικού Πολιτισμού, οι οποίες ατονούν (ή και απουσιάζουν τελείως) στις σχολικές-μας Ιστορίες. Και ζητείται κοινωνιολογική έρευνα περι των ενδεχόμενων συνεπειών αυτών των παραλείψεων πάνω στην δικιά-μας νοοτροπία, των συγχρόνων Ελλήνων...
Αυτά λοιπόν ήθελα να ’πώ σ’ αυτό το 48ο βιβλίο μου. Θα φανεί άν τα κατάφερα.
Ηθο-οικονομικά
Πίστη-πίστωση
Θεοδόσιος Π. Τάσιος
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
234 σελ.
ISBN 978-960-524-459-0
Τιμή € 10,00
Πίστη-πίστωση
Θεοδόσιος Π. Τάσιος
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
234 σελ.
ISBN 978-960-524-459-0
Τιμή € 10,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου