KAROUSOS ART CRITICS: Φωτεινή Βασιλοπούλου, Γιώργος Γάββαρης: «Λάμψη λεπιδοπτέρων»

Τετάρτη 7 Μαρτίου 2018

Φωτεινή Βασιλοπούλου, Γιώργος Γάββαρης: «Λάμψη λεπιδοπτέρων»

Ολόφρεσκο, κομψό και λεπτεπίλεπτο, χαριτωμένο με ένα υπέροχο σχέδιο της Helena Μικέλη Leggett, εναρμονισμένο απόλυτα με τη λιτή, απέριττη, επιβλητική σύνθεση του εξωφύλλου και σε επιμέλεια έκδοσης της Φωτεινής Βασιλοπούλου ήρθε σεμνά και ταπεινά η Λάμψη λεπιδοπτέρων. Έφτασε χορεύοντας ανάλαφρα κι ακροβατώντας πάνω σε λεπτό κλαδί, από τις Εκδόσεις των Φίλων που συνεχίζουν με μεγάλη επιτυχία την ιστορική πλέον ομώνυμη σειρά του διάσημου περιοδικού Ευθύνη.

Μου δημιούργησε τόση ψυχική ευφορία που αισθάνθηκα μια ευεργετική χαρά και πνευματική αποφόρτιση. Τόσο μικροκαμωμένο, κομψό βιβλίο, πανέμορφο, με σημαντικό, καίριο περιεχόμενο είναι σπάνιο τη σημερινή εποχή με την οικονομική κρίση και, κυρίως, την κρίση και απαξίωση ηθικών αξιών.

Το βιβλίο περιέχει 68 τρίστιχα χαϊκού που καλύπτουν ισάριθμες σελίδες. Τα ποιήματα του είδους αυτού απαιτούν ιδιαίτερη προσέγγιση και κριτική αντιμετώπιση, δεδομένου ότι είναι ιδιόμορφα ποιητικά μορφώματα δομημένα πάνω σε στερεότυπη στιχουργική αρχιτεκτονική. Το χαϊκού είναι ιαπωνική ποιητική μορφή και σημαίνει «αστείος στίχος». Πρόκειται για την πιο σύντομη μορφή ποίησης του κόσμου, αποτελούμενη από τρεις στίχους των 5, 7, 5 συλλαβών με την παρακάτω μορφή:

Αγνό το χιόνι
και τα μάτια των παιδιών.
Αχ, να μη λιώσουν!
(σελ. 77)

ή σε έναν στίχο που χωρίζεται με κενά», όπως στο επόμενο παράδειγμα:

Φόβος του ποιητή. / Θα μάθει να κολυμπά / στον Αχέροντα; (σελ. 46)

Η συγκεκριμένη ιαπωνική παραδοσιακή ποίηση περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις. Πολλοί Ιάπωνες ποιητές δεν χρησιμοποιούν πια την αυστηρή μορφή, αλλά πιο ελεύθερη.

Τα χαϊκού μεταφέρουν συμπυκνωμένη σε δεκαεφτά συλλαβές από τα βάθη των αιώνων την ανατολίτικη σοφία και φιλοσοφία, μια περίτεχνα καλυμμένη στωικότητα και απάθεια, τη μοιρολατρική καρτερία.

Τα χαϊκού ακολουθούν την αρχέτυπη, αυστηρή μετρική η οποία προσφέρεται και υπηρετεί την ιδεογράμματη συνοπτική ποιητική έκφραση. Η δική μας πλούσια και ανοιχτή γλώσσα πολύ δύσκολα συμπιέζεται για να χωρέσει σε τρεις στίχους των 5, 7 και 5 συλλαβών αντιστοίχως. Ωστόσο, η Φωτεινή Βασιλοπούλου και ο Γιώργος Γάββαρης, έχουν καταφέρει να στήσουν 68 χαϊκού, 68 ποιητικά σύνολα, που το καθένα αποτελεί ξεχωριστό σύνολο με πλήρες και σαφές νόημα και περιεχόμενο. Μεταφέρω μερικά δειγματοληπτικά:

Λάμψη πρόσκαιρη.
Θνητοί γεννηθήκαμε.
Σαν πεταλούδες.
(σελ. 7)

Λευκές σελίδες
με λέξεις ακίνδυνες
τσαλακώθηκαν.
(σελ. 9)

Πλένουν διάφανα
της βροχής τα δάκρυα
τύψεις και ρούχα.
(σελ. 66)

Αγρύπνια λευκή.
Λεπιδόπτερες σκέψεις
πετούν στο μυαλό.
(σελ. 27)

Επιτάφιος.
Άλλος στίχος δεν μένει
μετά θάνατον.
(σελ. 43)

Άδειο φουστάνι
στο σκοινί κρεμασμένο
γυρεύει κορμί.
(σελ. 67)

Ένας ποιητής
μουντζουρώνει το μέλλον
να μην φαίνεται.
(σελ. 70)

Μόνος στο σύμπαν
περιφέρει τη σάρκα
σκόνη αστρική.
(σελ. 75)

Αν και το καθένα αποτελεί και αποτυπώνει ένα ξεχωριστό ποιητικό γεγονός χωρίς καμιά απολύτως σχέση με τα προηγούμενα ή τα επόμενα, είτε συνυπάρχει στην ίδια σελίδα με άλλα είτε το καθένα αποτελεί το περιεχόμενο μιας ολόκληρης σελίδας, συνοδευόμενο από υπαινικτικό σχέδιο όπως στο συγκεκριμένο βιβλίο των Βασιλοπούλου και Γάββαρη, συνιστούν ταυτοχρόνως και ενιαίο σύνολο.

Τα χαϊκού μεταφέρουν συμπυκνωμένη σε δεκαεφτά συλλαβές από τα βάθη των αιώνων την ανατολίτικη σοφία και φιλοσοφία, μια περίτεχνα καλυμμένη στωικότητα και απάθεια, τη μοιρολατρική καρτερία. Ένα ένα χωριστά αποτελούν ακριβό κόσμημα. Και όλα μαζί δημιουργούν την εικόνα περιδέραιου μαργαριταριών.

Για μας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τρόπος άσκησης ποιητικής γραφής που επιβάλλεται με την αυστηρή όσο και παιγνιώδη στιχουργική και την ομορφιά της και κατακτά το κοινό της, όπως τα μικρά εκείνα πήλινα αρχαϊκά ελληνικά αγαλματίδια. Η όποια ανάλυση διασπά την εσωτερική συνοχή και λειτουργία που χαρακτηρίζει το περίτεχνα λαξευμένο ποιητικό τους σώμα. Είναι σαν να κομματιάζεται, να γίνεται θρύψαλα ένα αγαλματάκι για να αποκρυπτογραφηθεί ο γενετικός του κώδικας. Είναι άλλωστε τόσο σαφή και επιλεκτικά σμιλεμένα, τόσο δυναμικά αποκρυσταλλωμένα τα νοήματα που μεταφέρουν, τόσο αποκαλυπτικά τα μυστικά τους: