Το γεγονός ότι ο Πικάσο επηρεάστηκε από τον Ελ Γκρέκο ήταν από παλιότερα γνωστό ως αίσθηση και λιγότερο ως τεκμηριωμένη άποψη. Οι εκθέσεις που οργάνωσαν το Kunstmuseum της Βασιλείας Picasso – El Greco (2022) και το Μουσείο του Prado της Μαδρίτης Picasso, El Greco y el cubismo analítico (2023) ανέδειξαν το ζήτημα και παρουσίασαν τη σχετική τεκμηρίωση. Ήδη το Metroplitan Museum της Νέας Υόρκης, αποδεχόμενο την άποψη αυτή, εκθέτει τα έργα των δύο καλλιτεχνών στην ίδια αίθουσα.
Ο Πικάσο επηρεάστηκε από το έργο του Ελ Γκρέκο ήδη από τα πρώτα χρόνια της νιότης του, όταν ανίχνευε τα μονοπάτια μιας δημιουργικής πορείας που διήρκεσε τρία τέταρτα του αιώνα, μέχρι το τέλος της ζωής του, όταν επιχειρούσε (κάνοντας ίσως απολογισμό ή προβαίνοντας σε αναμέτρηση) να επικοινωνήσει με τους μεγάλους προπάτορές του. Ο νεαρός Ανδαλουσιανός (γεννήθηκε στη Μάλαγα της Ισπανίας το 1881) γνώρισε και σπούδασε τη ζωγραφική του Κρητικού, ενός ζωγράφου ακόμη παραγνωρισμένου –που ο ακαδημαϊσμός και ο ιδεαλισμός που προηγήθηκε είχε επιβαρύνει την τέχνη του με παρεξηγήσεις και παρανοήσεις– και ο οποίος μόλις έβγαινε από τη σκιά της ιστορικής λήθης. Ίσως αυτό να ήταν το γεγονός που προκάλεσε το ενδιαφέρον του. H πρώτη φορά που ήρθε σε επαφή με το έργο του Ελ Γκρέκο ήταν στο Μουσείο Prado, τον Απρίλιο ή τις αρχές Μαΐου του 1895, όταν η οικογένειά του, καθ’ οδόν από τη Λα Κορούνια προς τη Μάλαγα, διέκοψε το ταξίδι της για μια ημερήσια διαμονή στη Μαδρίτη. Ο πατέρας του, Don José Ruiz, ένας ακαδημαϊκός ζωγράφος, τον πήρε για μια σύντομη επίσκεψη στο Prado. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στο δεκατετράχρονο παιδί να κάνει δύο μικρά σκίτσα. Η δεύτερη φορά ήταν πιο αποφασιστική. Σπουδαστής πια της Real Academia de Bellas Artes (1897-1898), για να αποφεύγει την ανέμπνευστη διδασκαλία των καθηγητών του, σύχναζε στο Prado και πραγματοποιούσε επισκέψεις στο Τολέδο. Εκεί αντέγραφε έργα του Ελ Γκρέκο, κάτι που την εποχή εκείνη θεωρούνταν σκανδαλώδες. Μάλιστα, ο πατέρας του, βλέποντας τα αντίγραφα αυτά, αντιδρούσε λέγοντας ότι «ο δρόμος που ακολουθεί είναι λάθος». Η τρίτη φορά ήταν με την ευκαιρία μιας επίσκεψής του στη Μαδρίτη τον χειμώνα και την άνοιξη του 1901.
Ενώ ο Ελ Γκρέκο ήταν ακόμη αντικείμενο περιφρόνησης από τους συντηρητικούς καλλιτεχνικούς κύκλους, η φήμη του είχε αρχίσει να μεγαλώνει με πρωτοστάτη τον Cossío, που το 1908 δημοσίευσε την πρώτη μονογραφία για τον ζωγράφο. Το 1902 ο Ελ Γκρέκο εισάγεται στο πάνθεον των Ισπανών ζωγράφων με την έκθεση που του διοργάνωσε το Prado. Η πρώτη παραμονή του Πικάσο στη Μαδρίτη συνέπεσε με την τελική φάση της επίσημης αναγνώρισης του Ελ Γκρέκο. Αρκετές φορές έκανε το προσκύνημα στο Τολέδο για να αποτίσει φόρο τιμής στην Ταφή του κόμητος Οργκάθ, που βρίσκεται στη μικρή εκκλησία του Santo Tomé. Έκτοτε, ο Ελ Γκρέκο υπήρξε αδιάλειπτο σημείο αναφοράς στην πικασική εικαστική παρακαταθήκη. Η γοητεία του νεαρού καλλιτέχνη με τους άλλους δύο γίγαντες της ισπανικής ζωγραφικής (Velázquez και Goya) περιορίστηκε σε μια περισσότερο συμβατική σχέση. Μια σελίδα σχεδίου περιέχει την αρχέγονη επίκληση για έμπνευση όχι στη Μούσα, αλλά στα πατρογονικά σημεία αναφοράς του: «El Greco, Velázquez inspirarme» (1898-1899).
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης διαμονής του στην ισπανική πρωτεύουσα, ο Πικάσο παρήγαγε μια σειρά από σκίτσα με καρικατούρες του Ελ Γκρέκο. Σ’ ένα απ’ αυτά (του 1899), η ταυτοποίησή του με τον Κρητικό ήταν ιδιαίτερα ισχυρή. Σημειώνοντας στη σελίδα τις λέξεις «Yo, el Greco», ο Πικάσο απέτιε τιμή σε έναν αμφισβητούμενο, την εποχή εκείνη, ζωγράφο, κηρύσσοντας τον εαυτό του νόμιμο κληρονόμο του.
Η επίδραση του Ελ Γκρέκο δεν περιορίστηκε μόνο στο να γονιμοποιήσει τα πρώτα βήματα του Πικάσο, αλλά τον ακολούθησε σε ολόκληρη τη ζωή του, εμπνέοντας την πρωτεϊκή και ακατάπαυστη καλλιτεχνική του δημιουργία.
Τον καιρό του κυβισμού, ο διάλογος του Πικάσο με τον Ελ Γκρέκο υπήρξε το αντικείμενο σημαντικής συζήτησης σε σχέση με τη γέννηση των Δεσποινίδων της Αβινιόν (Μ.Ο.Μ.Α., Νέα Υόρκη). Σχετικά πρόσφατα (το 1987), προτάθηκε ως πηγή του ανωτέρω πίνακα η Αποκάλυψη του Ιωάννη (Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη). Από άποψη τυπικών συγγενειών, τα δύο έργα έχουν παρόμοιους εικονιστικούς τύπους και στάσεις, όπως την τριγωνική είσοδο της ζωγραφικής επιφάνειας, τη γωνιακή αναπαράσταση των κουρτινών και τη σφιχτή συμπίεση του εικαστικού πεδίου. Κυρίως, όμως, υπάρχει αδιαμφισβήτητη πραγματολογική σύνδεση, καθώς το 1907 το έργο του Ελ Γκρέκο ήταν στο Παρίσι, στην κατοικία του Zuloaga, φίλου και συμπατριώτη του Πικάσο.
Το καλοκαίρι του 1909, κατά τη διαμονή του Πικάσο στην Horta d’ Ebro με την τότε σύντροφό του Fernande Olivier, ο Πικάσο ενημέρωνε τους Αμερικανούς πάτρονές του Gertrude και Leo Stein ότι σκόπευε να επισκεφθεί τη Μαδρίτη και το Τολέδο, καθώς από πολύ καιρό είχε επιθυμήσει να ξαναδεί έργα του Ελ Γκρέκο. Αν και το ταξίδι αυτό τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, η επιστολή δείχνει το διαρκές ενδιαφέρον του Πικάσο για τον Ελ Γκρέκο κατά την κυβιστική του περίοδο.
Ο κριτικός Gustave Coquiot, ο οποίος οργάνωσε την πρώτη έκθεση του Πικάσο στην γκαλερί Vollard το 1901, ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τη γαλάζια περίοδο με τον Ελ Γκρέκο. Μνημόνευσε δε τον έρωτα του Ισπανού με τον Έλληνα και τη συνήθειά του να γεμίζει τους τοίχους του ατελιέ του με φωτογραφίες από πίνακες του δεύτερου. Η γαλάζια περίοδος, με τις μανιεριστικά επιμήκεις, αποπνευματοποιημένες και σχεδόν μονοχρωματικές φιγούρες, με τα βαριά γαλάζια και τα κρεμώδη λευκά, άρχισε ύστερα από την τραυματική εμπειρία της αυτοκτονίας του στενού του φίλου Carles Casagemas τον Φεβρουάριο του 1901, μετά την απέλπιδα και άκαρπη προσπάθεια να κατακτήσει ένα κορίτσι. Στον πίνακα Ανάμνηση (Ταφή του Casagemas), που εκτίθεται στο Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, απεικονίζει έναν αστερισμό γυμνών γυναικών, από τις οποίες η μια, με γυρισμένη την πλάτη στον θεατή, επιχειρεί να συγκρατήσει την ψυχή του νεκρού φίλου του, που τη μεταφέρει ένα λευκό άλογο στον ουρανό, με μνήμες από την Ταφή του κόμητος Οργκάθ του Ελ Γκρέκο. Πρόκειται για μια Ανάληψη, σίγουρα, αλλά για μια βλάσφημη Ανάληψη.
Έτσι άρχισε ο διαρκής αυτός διάλογος. Η επίδραση του Ελ Γκρέκο, όμως, δεν περιορίστηκε μόνο στο να γονιμοποιήσει τα πρώτα βήματα του Πικάσο, αλλά τον ακολούθησε σε ολόκληρη τη ζωή του, εμπνέοντας την πρωτεϊκή και ακατάπαυστη καλλιτεχνική του δημιουργία.
https://diastixo.gr/arthra/23649-pikaso-kai-el-gkreko-oi-aparxes-enos-dialogou
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου