Τι είναι το Ημερολόγιο; Καταχώρηση εσωτερικών ανταλλαγών, είδος αυτο-ικανοποίησης, αδυναμίας, κακογουστιάς, κάτι που γράφει κάποιος και θέλει να μείνει μυστικό, κάτι που θέλει να δημοσιοποιήσει, είναι μυστικά κάτω από το μαξιλάρι ή μέσα στο συρτάρι, μια στιγμή που περνά και χάνεται; Η απάντηση είναι ανάλογη με τα ονόματα που καταχωρίζονται μέσα στο βιβλίο. Με άλλα λόγια όλα ισχύουν και όλα έχουν τη γοητεία τους ανάλογα με τον γράφοντα. Ο αφηγητής του μυθιστορήματος του Σολ Μπέλλου κρατάει ημερολόγιο και επικυρώνει «εκ πλαγίου, το αειθαλές του ημερολογίου». Αυτά στα 1942, όπως γράφει η Κατερίνα Σχινά, στην «Εισαγωγή» της στα Μυστικά του συρταριού – Η τέχνη και οι τεχνίτες της ημερολογιακής γραφής, όπου εμείς οι αναγνώστες όχι απλώς «εκ του πλαγίου» αλλά χωμένοι κανονικά στο συρτάρι τους θα επιδιώξουμε να μάθουμε τα μυστικά τους.
Το βιβλίο πέραν της εμπεριστατωμένης Εισαγωγής, των βιογραφικών σημειωμάτων των ημερολογιογράφων, του Ευρετηρίου και της Βιβλιογραφίας, περιέχει σχεδόν τετρακόσιες σελίδες καταγραφών, μοιρασμένες σε έντεκα κατηγορίες.
Το είδος δεν είναι νέο. Η πρώτη ημερολογιογράφος καταφθάνει από την Ιαπωνία του 1000 μ.Χ. και είναι η Σέι Σοναγκό, Κυρία επί των τιμών της αυτοκράτειρας, όπου καταγράφοντας ανιαρούς καταλόγους υποδηλώνει το ελλείπον αίσθημα ελευθερίας. Ως αντίστιξη στον χρόνο η Αναΐς Νιν, η σύγχρονη γκέισα, εξομολογήθηκε «ανενδοίαστα τα πάντα στο χαρτί» και έτσι απέκτησαν κι αυτά αξία. Αλλιώς πώς; Ένας λόγιος Κινέζος από τον 9ο αιώνα και ο Γκαίτε από τον δικό του. Ο Σταντάλ από την Ιταλία, ο Πολ Μπόουλς από την Ταγγέρη. Στην Ευρώπη τον 16ο και 17ο τα ημερολόγια καταστρώματος δείχνουν ότι σιγά σιγά ο ημερολογιογράφος μετουσιώνει το προσωπικό σε οικουμενικό. Αργότερα ο Μποντλέρ, ο Προυστ, ο Ζιλ Ρενάρ, ο Ντελακρουά, ο Ντε Γκολ, ο Πουλένκ, ο Μαλρό. «Οι συγγραφείς που κρατούν ημερολόγιο τυχαίνει να είναι οι πιο φιλολογικοί από τους ομοτέχνους τους» λέει ο Μπλανσό, ο οποίος προσθέτει ότι «οι άκρες του μυστικισμού είναι πιο μυστικές από το μυστικό το ίδιο», και αν μας τρώει η απορία, γιατί άραγε; Ας σκεφτούμε τον Ζιντ, τον διασημότερο του είδους στον 20ό αιώνα, ο οποίος δημοσίευε τέσσερις φορές τον χρόνο, είχε ένα ημερολόγιο ο ίδιος, ένα ως συγγραφέας των Κιβδηλοποιών κι ένα ο ήρωάς του. Και για τους τρεις γράφει ο ένας σαν τρεις.
Η Τζόις Κάρολ Όουτς τονίζει πως «δεν σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας σε παρελθόντα χρόνο: πάντοτε βρισκόμαστε στον ενεστώτα» και ότι γράφοντας επινοούμε τον εαυτό μας. Η γραφή μεταμορφώνει το συμβάν, το εγώ διογκώνεται. «Δεν εκφράζω τον εαυτό μου, δημιουργώ τον εαυτό μου». «Τι είναι αυτό το κενό ανάμεσα σε μένα και σε μένα;» αναρωτιέται ο Πεσσόα.
Στα χρόνια της νεωτερικότητας όλοι γράφουν ημερολόγια, λέει η Σχινά, στα ελληνικά θυμίζω πως, από τους μεγάλους, ο Οδυσσέας Ελύτης αρνήθηκε το «σχήμα» και τα «ημερολόγια», ενώ ο Γιώργος Σεφέρης μας άφησε δύο τόμους Πολιτικό Ημερολόγιο και επτά τόμους καθημερινό με τον τίτλο Μέρες. Στις Μέρες Γ΄, σελ. 177, συζητώντας με τον Γιώργο Θεοτοκά, χαρακτηρίζει «προχωρημένη νεύρωση» τη μανία των ημερολογίων και τα θεωρεί «σημάδι, σχεδόν τυχαίο, μιας οποιασδήποτε στιγμής κάθε τόσο, κι όχι πάντα της σπουδαιότερης». Πρόκειται όμως πράγματι για «σημάδι … μιας οποιασδήποτε στιγμής»; Ο Κλοντ Μοριάκ, π.χ., γράφει στο δικό του ημερολόγιο τη συνάντηση στο σπίτι του πατέρα του Φρανσουά Μοριάκ με τον Ζιντ, όπου και οι τρεις ανυπόμονοι αποσύρονταν στα δωμάτιά τους για να καταγράψουν τις ιδέες που τους γεννήθηκαν στο τραπέζι, γρήγορα πριν ξεθωριάσουν, λέει η Σχινά, για να καταλήξουν όλα στο χαρτί, «μια εκδοχή της μαλλαρμικής ιδέας για το πού καταλήγουν τα πάντα». Και θα συμπληρώσω την «ιδέα» με την τελευταία φράση-προτροπή του Άμλετ στον Οράτιο: «Οράτιε, πεθαίνω· εσύ θα ζήσεις να με δικαιώσεις, το έργο μου και τη ζωή μου… να ειπείς την ιστορία μου», εφόσον μόνο ό,τι γράφεται επιζεί.
Ο Τσίρκας απεχθανόταν τα ημερολόγια, ωστόσο εξέδωσε τα Ημερολόγια των Ακυβέρνητων Πολιτειών, όπου παρακολουθήσαμε τον σάλο που έφερε το έργο και την αντιπαράθεση στις εφημερίδες. Η Τζόις Κάρολ Όουτς τονίζει πως «δεν σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας σε παρελθόντα χρόνο: πάντοτε βρισκόμαστε στον ενεστώτα» και ότι γράφοντας επινοούμε τον εαυτό μας. Η γραφή μεταμορφώνει το συμβάν, το εγώ διογκώνεται. «Δεν εκφράζω τον εαυτό μου, δημιουργώ τον εαυτό μου». «Τι είναι αυτό το κενό ανάμεσα σε μένα και σε μένα;» αναρωτιέται ο Πεσσόα, και εδώ θυμάμαι πάλι τον Σεφέρη: «ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου / μια τρυφερή μορφή παιδιού γράφεται και σβήνει». Ένα διαρκές ρευστό η μορφή αναδύεται μια στιγμή έτσι, διότι την άλλη είναι αλλιώς.
Η ανθολόγος επέλεξε ποικίλες μαρτυρίες να μας παρουσιάσει: εικόνες από την καθημερινή ζωή λογοτεχνικών θρύλων, μαρτυρίες που συνιστούν «ιδανική βιογραφική ύλη», στιγμές νοσταλγίας, στιγμές που η συνείδηση καταγράφει το πεπερασμένο, στιγμές ανθρώπινες. Δείγματα πολλά και ποικίλα: Ο Τζέιμς Μπόσγουελ αμάρτησε. Η ανακάλυψη της αμαρτίας από τη γυναίκα του (που διάβασε το ημερολόγιό του) τον οδήγησε σε επανεξέταση και σωτηρία της ψυχής του! Ο λόρδος Μπάιρον, γεμάτος αντιφάσεις, ομολογεί πως τα μεγαλύτερα ψέματα τα λέμε στον εαυτό μας και πως κάθε σελίδα του ημερολογίου του αναιρεί την προηγούμενη. Λέει ότι «Το κεφάλι είναι παραγεμισμένο με τα πιο άχρηστα συμπράγκαλα», «Όσο περισσότερο συναναστρέφομαι τους ανθρώπους, τόσο λιγότερο μου αρέσουν. Αν μπορούσα να πω το ίδιο και για τις γυναίκες», τη μια στιγμή τις θέλει την άλλη όχι.
Η Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ δεν τολμά να καταγράψει σκέψεις του μυαλού και της καρδιάς από φόβο ότι δεν θα άντεχε να τις ξανακοιτάξει. Ο Σόρεν Κίρκεγκαρ δεν μπορεί να αποφύγει τη μετάπλαση της πραγματικότητας, ο Τολστόι θεωρεί το ημερολόγιο μέσο αυτοκριτικής, ενώ η σύζυγός του η Σοφία ασκεί γκρινιάρικη κριτική στον Τσέρτκοβ, επιμελητή και διεκδικητή της πνευματικής κληρονομιάς του Τολστόι. Ο Κάφκα γράφει για τον Γκαίτε: «εσύ ποτέ σου δεν έκανες τόσο λίγα σε μια μέρα», αλλού «μισώ οτιδήποτε δεν συνδέεται με τη λογοτεχνία», μισεί και τη μητέρα του: «μου είστε όλοι ξένοι, απλώς συνδεόμαστε μονάχα εξ αίματος». Ο Κοκτό γράφει για την «τρέλα» του Νιζίνσκι, η Κάθριν Μάνσφιλντ ευχαριστεί τον Θεό γιατί είναι ερωτευμένη μόνο με τον εαυτό της και ο σύζυγός της, όταν εκείνη θέλει να μπει στο μπάνιο, της πετάει μια παντόφλα για να την εμποδίσει! Το διαζύγιο του Ντίκενς εξαιτίας μιας ηθοποιού. Εξαιρετικές οι σελίδες του Ζιλ Ρενάν στο σπίτι των Γκονκούρ. Η περιγραφή του Λοτρέκ, το μακιγιάζ του Λοτί, αλλού ο Ντιαγκίλεφ, ο Γεχούντι Μενουχίν. Η Ισιδώρα Ντάνκαν πνίγηκε με την εσάρπα της, ο Μαγιακόφσκι πέθανε από σφαίρα, ο Φιτζέραλντ έτοιμος από κίρρωση, η Τζέλντα φρενοβλαβής σε φρενοκομείο, ο Φόκνερ μέθυσος, ο Ελυάρ πέθανε, η Μονρόε αυτοκτόνησε. Ο Τζον Λένον δολοφονήθηκε. Οι Μπιτλς «τέσσερις αβλαβείς, μάλλον ανόητοι νεαροί» που ξεσηκώνουν το νεανικό κοινό. Ο Σεφέρης τη Μ. Παρασκευή: «κηδεύουν τον Χριστό σαν απόστρατο συνταγματάρχη». Ο Μποντλέρ: «Ο Θεός είναι το μόνο ον, το οποίο, προκειμένου να κυβερνήσει, δεν χρειάζεται καν να υπάρχει». Τελευταία καταχώριση του Τουρνιέρ το 2002. Συνολικά 1.015 χρόνια ημερολογιακών καταγραφών. Απολαυστικότατη η αφήγηση, πολύ καλή η μετάφραση. Ωραιότατα και συνεχίζουμε.
Μυστικά του συρταριούΗ τέχνη και οι τεχνικές της ημερολογιακής γραφής
Κατερίνα Σχινά
Πατάκης
542 σελ.
ISBN 978-960-16-7058-4
Τιμή: €19,90
Ανθούλα Δανιήλ Δημοσιεύτηκε 23 Ιουνίου 2017Κατερίνα Σχινά
Πατάκης
542 σελ.
ISBN 978-960-16-7058-4
Τιμή: €19,90
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου