Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ 48 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ, ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ 15 - Διονύσης Σιμόπουλος

Συνολικά έξη επανδρωμένες αποστολές προσεδαφίστηκαν στη Σελήνη σε μια προσπάθεια επιβεβαίωσης της αμερικανικής πρωτοπορίας στο Διάστημα, μια προπαγανδιστική όντως προσπάθεια έστω κι αν συγκεντρώθηκαν πολλές νέες επιστημονικές πληροφορίες. Σ' αυτόν τον νέο και παράξενο κόσμο, με βαρύτητα το ένα έκτο της βαρύτητας της Γης, οι αστροναύτες αναγκάστηκαν να βρουν νέους τρόπους για να βαδίζουν χωρίς να λείψουν και ορισμένα παροδικά μικροατυχήματα. Οι κατοπινές αποστολές προχώρησαν σε πιο ανώμαλα εδάφη και οι αστροναύτες εξερεύνησαν τη Σελήνη σε αποστάσεις αρκετών χιλιομέτρων μετακινούμενοι πάνω σ' ένα ειδικό Σεληνιακό αυτοκίνητο, που έφτασε την ταχύτητα των 19 χιλιομέτρων την ώρα.

Στην επιφάνεια της Σελήνης και για τον υπολογισμό της εσωτερικής δομής της, οι αστροναύτες τοποθέτησαν διάφορα όργανα και σεισμογράφους, από τις μετρήσεις των οποίων καταλήξαμε σε βασικά συμπεράσματα για το εσωτερικό της και την ιστορική της εξέλιξη. Προφυλαγμένοι από το εχθρικό περιβάλλον, τις θανατηφόρες θερμοκρασίες και την παντελή έλλειψη αέρα, παρέμειναν στη σεληνιακή επιφάνεια επί μέρες. Σε αυτές τις εξερευνητικές τους αποστολές εκτέλεσαν επιστημονικές μελέτες και εγκατέστησαν ειδικά επιστημονικά όργανα που θα έκαναν παρατηρήσεις για την εσωτερική δομή του δορυφόρου μας.

Από τη μελέτη των 2.000 διαφορετικών δειγμάτων πετρωμάτων και χώματος που μετέφεραν πίσω στη Γη οι 12 αστροναύτες που περπάτησαν στη Σελήνη, αντλήθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες αρχίζοντας έτσι την πρώτη προσπάθεια να αποκρυπτογραφηθεί η καταγωγή και η γεωλογική ιστορία ενός άλλου κόσμου με την εργαστηριακή εξέταση του εδάφους του. Αν, για παράδειγμα, κόβαμε την Σελήνη στη μέση θα βρίσκαμε ένα στρώμα πάχους 60 χιλιομέτρων που αποτελεί τον εξωτερικό της φλοιό. Κάτω από τον φλοιό βρίσκεται ένας μάλλον σκληρός μανδύας που φτάνει σε βάθος τα 800 χιλιόμετρα. Ένας μικρός πυρήνας στο κέντρο φαίνεται να είναι μάλλον ακόμη θερμός. Από παρόμοιες λοιπόν μελέτες είμαστε σήμερα σε θέση να περιγράψουμε επίσης και τα διάφορα γεγονότα που συνέβησαν στην ιστορία της Σελήνης.

Πριν από 4,5 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια μια πύρινη πλανητική σφαίρα, στο μέγεθος του Άρη, συγκρούστηκε με τη Γη μας και αφομοιώθηκε από αυτήν, διασκορπίζοντας συγχρόνως στο διάστημα τεράστιες ποσότητες διάπυρων υλικών που μέσα σε ένα περίπου μήνα ενώθηκαν σχηματίζοντας τον αρχέγονο δορυφόρο μας. Αργότερα μια φοβερή θύελλα μεγάλων και μικρών μετεωριτικών σωμάτων βομβάρδιζε ακατάπαυστα την επιφάνειά της Σελήνης. Επί ένα περίπου δισεκατομμύριο χρόνια κομμάτια βράχων, πάγου και σκόνης που δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ή να περιληφθούν σε κάποιο πλανήτη έπεφταν πάνω στη Σελήνη. Ολόκληρη η επιφάνειά της σκάφτηκε κυριολεκτικά με κρατήρες ενώ τα διασκορπισμένα πετρώματα άνοιγαν άλλους μικρότερους κρατήρες μέσα και έξω από τους μεγάλους.

Σε μια τέτοια σύγκρουση συνέβη κάτι το ξεχωριστό. Ένας τεράστιος διαστημικός βράχος με διάμετρο 80 χιλιομέτρων, ένας αστεροειδής, διασχίζοντας τον διαπλανητικό χώρο με ταχύτητα χιλιάδων χιλιομέτρων την ώρα έπεσε ακάθεκτος πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης. Τεράστιες ποσότητες σκόνης και λιωμένων βράχων εκσφενδονίστηκαν τόσο ψηλά και μακριά και με τέτοια ταχύτητα, ώστε διέφυγαν για πάντα στο διάστημα ραντίζοντας συγχρόνως τη Γή με Σεληνόσκονη. Η σύγκρουση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία της θάλασσας των Βροχών που έχει διάμετρο 1.300 χιλιομέτρων, ενώ οι πλαγιές του κρατήρα που σχηματίστηκε είχαν το ύψος που έχουν τα ψηλότερα βουνά της Σελήνης.

Σιγά-σιγά ο συνεχής βομβαρδισμός μετεωριτών άρχισε να κοπάζει. Η Σελήνη όμως άλλαζε συνεχώς. Τα ραδιενεργά υλικά που βρίσκονταν αιχμαλωτισμένα στο εσωτερικό της ακτινοβολούσαν θερμότητα που σιγά-σιγά έλιωσε τα εσωτερικά πετρώματα απελευθερώνοντας συγχρόνως και διάφορα θερμά αέρια. Και όπως συνέβη και στη Γή τα αέρια και η λάβα βρήκαν με τον καιρό το δρόμο τους προς την επιφάνεια μέσα από ρωγμές και σχισμές, κυρίως στις αδυνατισμένες περιοχές των μεγάλων συγκρούσεων. Έτσι οι τεράστιοι κρατήρες άρχισαν να γεμίζουν με λυόμενα υλικά και ρευστά πετρώματα.

Σε μερικά σημεία η λάβα γέμισε τους κρατήρες και ξεχύθηκε έξω από τα τοιχώματα τους καλύπτοντάς σε μεγάλη έκταση τις γύρω περιοχές. Τα θερμά όμως αέρια, κυρίως υδρατμοί και διοξείδιο του άνθρακα, δεν μπόρεσαν να συγκρατηθούν από τη μικρή βαρυτική δύναμη της Σελήνης και διέφυγαν στο Διάστημα καταδικάζοντας έτσι το δορυφόρο μας να μείνει ένας κόσμος χωρίς αέρα και νερό, ένας κόσμος απαγορευτικός για τη δημιουργία ζωής.

Και καθώς τα χρόνια περνούσαν η λάβα σιγά-σιγά κρύωσε και σκέπασε με σκοτεινά ηφαιστειογενή πετρώματα τους παλιούς κρατήρες, εξομαλύνοντας το 1/2 της ορατής πλευράς της Σελήνης. Οι μετεωρίτες που συνέχισαν να πέφτουν ελαττώνονταν και σε αριθμό και σε μέγεθος. Επί τρία δισεκατομμύρια χρόνια η Σελήνη συνέχισε να γυρνά γύρω από τη Γή χωρίς να αλλάζει σχεδόν τίποτα. Κάπου-κάπου ένας μεγάλος παροδικός μετεωρίτης πέφτοντας άνοιγε έναν ακόμη νέο λαμπρό κρατήρα, ενώ από το Διάστημα κατέφθαναν συνεχώς, και αιχμαλωτίζονταν στο Σεληνιακό χώμα, τεράστιες ποσότητες υποατομικών σωματιδίων που προέρχονταν από τον Ήλιο και από τους εκρηκτικούς θανάτους μακρινών άστρων. Η Σελήνη χωρίς αέρα, χωρίς νερό, χωρίς ζωή περίμενε τον Απόλλωνα.

Οι υπέροχες εκείνες ημέρες έχουν περάσει προ πολλού. Η NASA είχε δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια στο πρόγραμμα Απόλλων, ενώ η Αμερική είχε εμπλακεί σ' έναν πολυδάπανο και πολύνεκρο πόλεμο στο Βιετνάμ. Το τελευταίο διαστημόπλοιο Απόλλων προσθαλασσώθηκε στον Ειρηνικό Ωκεανό το Δεκέμβριο του 1972 και έκτοτε η Σελήνη παραμένει χωρίς ανθρώπινους επισκέπτες. Ο άνθρωπος έφυγε. Όχι όμως για πάντα. Γιατί αν υπάρχει ακόμα κάποιο μέλλον για τον πολιτισμό μας, τότε το μέλλον αυτό βρίσκεται εκεί πάνω. Γιατί η Σελήνη και η Ανθρωπότητα έχουν ένα κοινό μέλλον.

Σε 100, σε 1.000, σε ένα εκατομμύριο χρόνια από σήμερα, οι απόγονοί μας θα έλθουν να σταθούν ευλαβικά στη σκοτεινή κοιλάδα που λέγεται «Θάλασσα της Ηρεμίας», θα κοιτάξουν σιωπηρά τα περίεργα αρχαία επιστημονικά όργανα και, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, τα ανθρώπινα χνάρια που θα έχουν μείνει αναλλοίωτα ακόμη και μετά από ένα εκατομμύριο χρόνια. Και θα ξέρουν ότι όλα άρχισαν εδώ. Ότι εδώ ξαναγεννήθηκε η ανθρωπότητα και ότι το σημείο αυτό είναι πραγματικά ένα κοσμικό μνημείο αφιερωμένο στους ανθρώπους της Γης. Γιατί εδώ, στα όρια του ουράνιου ωκεανού, ο άνθρωπος έκανε το πρώτο μοιραίο του βήμα προς τα άστρα και ανακάλυψε ότι ήταν πράγματι ένας πολίτης του Σύμπαντος.

[Το κείμενο αυτό είναι μέρος μιας σειράς σύντομων περιγραφών για ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου: την επανδρωμένη επίσκεψη ανθρώπων στον φυσικό μας δορυφόρο πριν από 48 χρόνια. Η σειρά αυτή ξεκίνησε στις αρχές Ιουλίου με αποσπάσματα από τον Οδηγό της Παράστασης του Ευγενιδείου Πλανηταρίου που είχε τίτλο “Από τη Γη στη Σελήνη” (Διονύσης Σιμόπουλος και Αλέξης Δεληβοριάς, Αθήνα: Ίδρυμα Ευγενίδου, 2007, 148 σελ.)]
Διονύσης Σιμόπουλος, φυσικός και αστρονόμος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Dionysios Simopoulos

Στην επιφάνεια της Σελήνης και για τον υπολογισμό της εσωτερικής δομής της, οι αστροναύτες τοποθέτησαν διάφορα όργανα και σεισμογράφους, από τις μετρήσεις των οποίων καταλήξαμε σε βασικά συμπεράσματα για το εσωτερικό της και την ιστορική της εξέλιξη.

Από τη μελέτη των 2.000 διαφορετικών δειγμάτων πετρωμάτων και χώματος που μετέφεραν πίσω στη Γη οι 12 αστροναύτες που περπάτησαν στη Σελήνη, αντλήθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες αρχίζοντας έτσι την πρώτη προσπάθεια να αποκρυπτογραφηθεί η καταγωγή και η γεωλογική ιστορία ενός άλλου κόσμου με την εργαστηριακή εξέταση του εδάφους του.

Mέσα σε ένα περίπου μήνα oi τεράστιες ποσότητες διάπυρων υλικών ενώθηκαν σχηματίζοντας τον αρχέγονο δορυφόρο μας.

Πριν από 4,5 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια μια πύρινη πλανητική σφαίρα, στο μέγεθος του Άρη, συγκρούστηκε με τη Γη μας και αφομοιώθηκε από αυτήν

Mια φοβερή θύελλα μεγάλων και μικρών μετεωριτικών σωμάτων βομβάρδιζε ακατάπαυστα την επιφάνειά της Σελήνης. Σε μια τέτοια σύγκρουση συνέβη κάτι το ξεχωριστό. Ένας τεράστιος διαστημικός βράχος με διάμετρο 80 χιλιομέτρων, ένας αστεροειδής, διασχίζοντας τον διαπλανητικό χώρο με ταχύτητα χιλιάδων χιλιομέτρων την ώρα έπεσε ακάθεκτος πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης.

Επί ένα περίπου δισεκατομμύριο χρόνια κομμάτια βράχων, πάγου και σκόνης που δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ή να περιληφθούν σε κάποιο πλανήτη έπεφταν πάνω στη Σελήνη. Ολόκληρη η επιφάνειά της σκάφτηκε κυριολεκτικά με κρατήρες ενώ τα διασκορπισμένα πετρώματα άνοιγαν άλλους μικρότερους κρατήρες μέσα και έξω από τους μεγάλους.

Τεράστιες ποσότητες σκόνης και λιωμένων βράχων εκσφενδονίστηκαν τόσο ψηλά και μακριά και με τέτοια ταχύτητα, ώστε διέφυγαν για πάντα στο διάστημα ραντίζοντας συγχρόνως τη Γή με Σεληνόσκονη.

Τα ραδιενεργά υλικά που βρίσκονταν αιχμαλωτισμένα στο εσωτερικό της ακτινοβολούσαν θερμότητα που σιγά-σιγά έλιωσε τα εσωτερικά πετρώματα απελευθερώνοντας συγχρόνως και διάφορα θερμά αέρια. Και όπως συνέβη και στη Γή τα αέρια και η λάβα βρήκαν με τον καιρό το δρόμο τους προς την επιφάνεια μέσα από ρωγμές και σχισμές, κυρίως στις αδυνατισμένες περιοχές των μεγάλων συγκρούσεων. Έτσι οι τεράστιοι κρατήρες άρχισαν να γεμίζουν με λυόμενα υλικά και ρευστά πετρώματα.

Καθώς τα χρόνια περνούσαν η λάβα σιγά-σιγά κρύωσε και σκέπασε με σκοτεινά ηφαιστειογενή πετρώματα τους παλιούς κρατήρες, εξομαλύνοντας το 1/2 της ορατής πλευράς της Σελήνης.

Οι μετεωρίτες που συνέχισαν να πέφτουν ελαττώνονταν και σε αριθμό και σε μέγεθος. Επί τρία δισεκατομμύρια χρόνια η Σελήνη συνέχισε να γυρνά γύρω από τη Γη χωρίς να αλλάζει σχεδόν τίποτα.

Η Σελήνη σήμερα

Το τελευταίο διαστημόπλοιο Απόλλων προσθαλασσώθηκε στον Ειρηνικό Ωκεανό το Δεκέμβριο του 1972 και έκτοτε η Σελήνη παραμένει χωρίς ανθρώπινους επισκέπτες. Ο άνθρωπος έφυγε. Όχι όμως για πάντα. Γιατί αν υπάρχει ακόμα κάποιο μέλλον για τον πολιτισμό μας, τότε το μέλλον αυτό βρίσκεται εκεί πάνω. Γιατί η Σελήνη και η Ανθρωπότητα έχουν ένα κοινό μέλλον.

Σε 100, σε 1.000, σε ένα εκατομμύριο χρόνια από σήμερα, οι απόγονοί μας θα έλθουν να σταθούν ευλαβικά στη σκοτεινή κοιλάδα που λέγεται «Θάλασσα της Ηρεμίας», θα κοιτάξουν σιωπηρά τα περίεργα αρχαία επιστημονικά όργανα και, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, τα ανθρώπινα χνάρια που θα έχουν μείνει αναλλοίωτα ακόμη και μετά από ένα εκατομμύριο χρόνια. Και θα ξέρουν ότι όλα άρχισαν εδώ.

Εδώ, στα όρια του ουράνιου ωκεανού, ο άνθρωπος έκανε το πρώτο μοιραίο του βήμα προς τα άστρα και ανακάλυψε ότι ήταν πράγματι ένας πολίτης του Σύμπαντος.

Σ' αυτόν τον νέο και παράξενο κόσμο, με βαρύτητα το ένα έκτο της βαρύτητας της Γης, οι αστροναύτες αναγκάστηκαν να βρουν νέους τρόπους για να βαδίζουν χωρίς να λείψουν και ορισμένα παροδικά μικροατυχήματα.

Οι κατοπινές αποστολές προχώρησαν σε πιο ανώμαλα εδάφη και οι αστροναύτες εξερεύνησαν τη Σελήνη σε αποστάσεις αρκετών χιλιομέτρων μετακινούμενοι πάνω σ' ένα ειδικό Σεληνιακό αυτοκίνητο, που έφτασε την ταχύτητα των 19 χιλιομέτρων την ώρα.

Dionysios Simopoulos