Μαρία Σκιαδαρέση: «Γιλάν, η πριγκίπισσα των φιδιών»

Τα παραμύθια κλείνουν μέσα τους τη σοφία των λαών τους, και μιλούν με συμβολισμούς και αλληγορίες για καταστάσεις, έννοιες και συμπεριφορές που απασχολούν τους ανθρώπους διαχρονικά. Μέσα από το φανταστικό και πολλές φορές σουρεαλιστικό στοιχείο, θίγονται και αναλύονται θέματα καίρια και με ιδιαίτερη σημασία, με τρόπο απλό, αυθόρμητο και βαθιά συναισθηματικό. Στα παραμύθια, οι άνθρωποι επικοινωνούν με τα ζώα, με τη φύση, και κινούνται σε ένα σύμπαν που ισορροπεί ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα.

Οι λαοί της Ανατολής έχουν μεγάλη παράδοση στον τομέα των παραμυθιών, ξεκινώντας από αιώνες πίσω, με πιο γνωστά εκείνα που αποτελούν τις περίφημες Χίλιες και μία νύχτες. Είναι ωστόσο και άλλα πολλά, εξίσου γοητευτικά και συναρπαστικά, από διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής, που έχουν πολλά να πουν στον σύγχρονο κόσμο. Οι λαοί αυτοί, καθώς πάντα υπέφεραν από άσχημη χρήση εξουσίας σε διάφορες μορφές, αναφέρονται συχνά με τις ιστορίες τους σ’ αυτό το θέμα, με την αλληγορία να λέει πολύ περισσότερα απ’ όσα μια απλή ιστορική καταγραφή.

Ξεκινώντας από έναν τέτοιο μύθο, η Μαρία Σκιαδαρέση, διακεκριμένη αρχαιολόγος, ιστορικός και συγγραφέας με μεγάλη λογοτεχνική και δοκιμιακή δραστηριότητα στο ενεργητικό της, πλάθει ένα ονειρικό, μαγευτικό παραμύθι, πιστή στο πνεύμα των ιστοριών της συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής, εμπλουτίζοντάς το και με άλλα στοιχεία που συμβάλλουν στην περίτεχνα αλλά και συνάμα τόσο λιτά δομημένη αφήγησή της. Με γραφή ποιητική, που δημιουργεί εικόνες ολοζώντανες, αντλεί την έμπνευσή της από τον μύθο της Σαχμαράν, της βασίλισσας των φιδιών.

Από την άλλη, αυτός που με τις πράξεις του προσπαθεί να κάνει ζημιά, ο Κεμ, είναι άνθρωπος, αλλά καθόλου τυχαία, ζει ανάμεσα στη χώρα των λύκων και τη χώρα των ανθρώπων. Κάτι που, σε πρώτο επίπεδο, μπορεί να μεταφράζεται σε ανεξαρτησία, στην ουσία όμως αντικατοπτρίζει την επιθυμία του να τα έχει καλά με όλους.

Ο μύθος της Σαχμαράν προέρχεται από τις ευρύτερες περιοχές της νότιας, κεντρικής και ανατολικής Ανατολίας. Η Σαχμαράν είναι ένα πλάσμα –γυναίκα από τη μέση και πάνω και φίδι από τη μέση και κάτω– που, σύμφωνα με τη μυθολογία των λαών της Ανατολής, διακρίνεται από μεγάλη σοφία και εξυπνάδα. Όταν πεθαίνει, το πνεύμα της περνάει στην κόρη της. Στο παραμύθι της Μαρίας Σκιαδαρέση, η Σαχμαράν κρατάει έναν δεύτερο ρόλο, ωστόσο είναι ένας χαρακτήρας ο οποίος, στο πιο κομβικό και κρίσιμο σημείο της ιστορίας, θα έχει δράση καθοριστική.

Πρωταγωνίστρια εδώ είναι η κόρη της Σαχμαράν, η Γιλάν, πριγκίπισσα των φιδιών. Γοητευμένη από την ηρωική πράξη του Κεμ, ενός βοσκού που την έσωσε μια μέρα στο ποτάμι, η Γιλάν τον ερωτεύεται και προς στιγμήν αδυνατεί να διακρίνει την αληθινή του φύση, που δεν είναι ούτε τόσο ευγενική ούτε τόσο ανιδιοτελής όσο φαίνεται. Παράλληλα, αποπαίρνει τον Κουρτ, τον πρίγκιπα των λύκων, ο οποίος παρά την κάπως ασμίλευτη συμπεριφορά του, έχει μια χρυσή, καθαρή καρδιά.

Οι ήρωες ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους: η χώρα των φιδιών, η χώρα των λύκων, η χώρα των ανθρώπων, η χώρα των πιθήκων, η χώρα των απέραντων δασών, συνθέτουν έναν μυστηριώδη και ευφάνταστο χάρτη που παραπέμπει σε άλλες εποχές. Τα ονόματα των προσώπων κουβαλάνε τόσο την κυριολεκτική όσο και τη συμβολική τους σημασία, σε σχέση με τον κάτοχό τους (για παράδειγμα, «Κεμ» θα πει «κακός», κάτι που εν μέρει χαρακτηρίζει και τον βοσκό που έχει αυτό το όνομα). Κάθε χώρα είναι και ένα βασίλειο, με τους δικούς του νόμους, τους δικούς του κανόνες. Παρ’ όλα αυτά, τα πλάσματα που κατοικούν σε κάθε ένα από αυτά έχουν βρει –στις περισσότερες περιπτώσεις, τουλάχιστον– τον τρόπο να συναλλάσσονται μεταξύ τους και να διατηρούν τις σχέσεις τους αρμονικές.

Μια αρμονία που δεν κρατάει βέβαια πολύ. Πάντα θα βρεθεί κάποιος συμφεροντολόγος, κάποιος ύπουλος υπονομευτής που για τους δικούς του λόγους θα επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί τις καταστάσεις είτε για να ωφεληθεί ο ίδιος είτε για να εκδικηθεί κάποιον που θεωρεί ότι έβλαψε τα συμφέροντά του. Το παραμύθι, ωστόσο, με τις αλληγορίες του και τον μοναδικό τρόπο να δίνει λύσεις ακόμα και σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις, οδηγεί τους ήρωες στην κάθαρση, δικαιώνοντας τους καλούς και τιμωρώντας τους κακούς.

Η δύναμη της εξουσίας και η σχετικότητα της δίκαιης ή άδικης άσκησής της αποτελούν τον πυρήνα αυτού του γοητευτικού παραμυθιού, αλλά είναι κι άλλα πολλά θέματα που έχουν τη θέση τους μέσα στην ιστορία.

Οι δύο κεντρικοί άξονες είναι η Γιλάν και ο Κουρτ, και οι δύο εκπρόσωποι κόσμων που σχετίζονται με πλάσματα παρεξηγημένα: τα φίδια και τους λύκους, που οι άνθρωποι συνήθως τα φοβούνται και τα θεωρούν «κακά», αλλά στην πραγματικότητα διαθέτουν ιδιότητες και χαρακτηριστικά που μόνο με θαυμασμό και συμπάθεια μπορεί κανείς να δει: ευελιξία, δυνατότητα προσαρμογής, θεραπευτική δράση (τα φίδια), στοργή, αφοσίωση, πίστη (οι λύκοι).

Από την άλλη, αυτός που με τις πράξεις του προσπαθεί να κάνει ζημιά, ο Κεμ, είναι άνθρωπος, αλλά καθόλου τυχαία, ζει ανάμεσα στη χώρα των λύκων και τη χώρα των ανθρώπων. Κάτι που, σε πρώτο επίπεδο, μπορεί να μεταφράζεται σε ανεξαρτησία, στην ουσία όμως αντικατοπτρίζει την επιθυμία του να τα έχει καλά με όλους, έτσι ώστε να δρα κάθε φορά ανάλογα με το τι τον συμφέρει περισσότερο.

Ένας τρίτος άξονας είναι ο Μεμρούτ, ο βασιλιάς της χώρας των ανθρώπων, χαρακτηριστικό παράδειγμα εξουσίας που άγεται και φέρεται, που δρα απερίσκεπτα και παρασύρεται τόσο εύκολα να πράξει κάτι κακό. Και πάλι δεν πρόκειται για τυχαία επιλογή – οι άνθρωποι γίνονται πολύ συχνά έρμαια καταστάσεων αλλά και άλλων ανθρώπων, και τους είναι απίστευτα δύσκολο να δουν μακροπρόθεσμα και να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες που μπορεί να έχουν οι πράξεις τους.

Ο Μεμρούτ καλείται να κάνει κάτι πολύ άσχημο, ακολουθώντας τη λάθος συμβουλή ενός πικρόχολου θεραπευτή που θέλει να εκδικηθεί τη Σαχμαράν. Αν και καταλαβαίνει ότι αυτό που σκοπεύει να κάνει δεν είναι σωστό ούτε δίκαιο, η επίγνωση αυτή δεν είναι αρκετή για να τον σταματήσει. Το κίνητρό του είναι πολύ σοβαρό, όμως ισχύει πάντα άραγε ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Η ανευθυνότητα που έδειξε και δεν είχε δεύτερες σκέψεις μπροστά σ’ αυτό το ηθικό δίλημμα και που δεν κάθισε να αναλογιστεί ποιος του υπέδειξε αυτή τη συγκεκριμένη οδό και γιατί, θα έχει τραγικές συνέπειες.

Εδώ όμως έρχεται το παραμυθικό στοιχείο να δώσει τη λύση, να αποκαταστήσει όλες τις αδικίες και να επαναφέρει την τάξη και την ηρεμία σε όλα τα εμπλεκόμενα βασίλεια. Μέσα από τους δυνατούς και ουσιαστικούς συμβολισμούς που κυριαρχούν, η κατάληξη της ιστορίας επιβραβεύει τους καλούς ήρωες με την ευνοϊκή τύχη που τους αξίζει ενώ επιφυλάσσει για τους κακούς την εξέλιξη που οι ίδιοι ουσιαστικά προκάλεσαν, θέλοντας να θέσουν σε εφαρμογή ύπουλες μηχανορραφίες. Μπορεί στη ζωή τα πράγματα να μην γίνονται ακριβώς όπως στη φαντασία των μύθων, ωστόσο τα παραμύθια έχουν να μας διδάξουν πολλά πράγματα και, κυρίως, να μας δείξουν ότι η καλοσύνη και η δικαιοσύνη κάπου, κάπως, με κάποιο τρόπο, κάποια στιγμή θα υπερισχύσουν. 

Γιλάν
Η πριγκίπισσα των φιδιών
Μαρία Σκιαδαρέση
Πατάκης
116 σελ.
ISBN 978-960-16-6868-0
Τιμή: €5,90

Βερίνα Χωρεάνθη, κριτικός, μεταφράστρια και αρθρογράφος

Βερίνα ΧωρεάνθηΚατηγορία: ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΝΕΑΝΙΚΑ - ΕΦΗΒΙΚΑ

http://diastixo.gr/