Η Lolita ειναι η εκτη ταινια της μοναδικης περιπτωσης στον χωρο της σκηνοθεσιας που υπηρξε ο Stanley Kubrick. Προκειται για την κινηματογραφικη μεταφορα του λογοτεχνικου εργου του αιρετικου Vladimir Nabokov που σηματοδοτησε εναν συγκλονιστικο σταθμο στην δυτικη λογοτεχνια.
Ενας προκλητικος συγγραφεας, ενας αινιγματικος σκηνοθετης, ενα ενοχλητικο θεμα, ενα ιδιομορφο καστ σε μια προσπαθεια αφυπνισης μιας κοινωνιας που αγονταν απο πουριτανισμους και καταδυναστευονταν απο μια στειρα ηθικη.
Ενας καθηγητης γαλλικης λογοτεχνιας με το ονομα Humbert Humbert πεφτει θυμα της γοητειας ενος νυμφιδιου, της Lolita. Το παθος του τον οδηγει στο να παντρευτει την μητερα της προκειμενου να εξασφαλισει το προνομιο να την βλεπει. Μετα ομως απο τον θανατο της νεοαποκτηθεισας συζυγου, εγκαταλειποντας πλεον τα προσχηματα και κανοντας χρηση της εξουσιας που του εξασφαλιζε η εξ αγχιστειας συγγενεια μαζι της, παιρνει την Lolita μαζι του, συντροφο σ’ ενα ταξιδι χωρις προορισμο που μοιαζει με αποπλανηση. Σε καθε τους βημα σ’ αυτην την περιηγηση συναντουν τον θεατρικο συγγραφεα Clare Quilty, ο οποιος προσπαθει να αποσπασει την Lolita απο τον, ας πουμε θετο της πατερα, πραγμα που τελικα καταφερνει. Αυτο θα οδηγησει τον Humbert Humbert στην τελικη και ακραια πραξη του φονου.
Ο Nabokov εγραψε τη Lolita το 1954. Πιθανως το εναυσμα για την συγγραφη αυτης της καταραμενης ερωτικης ιστοριας να υπηρξε το θρυλικο σκανδαλο που ειχε προκαλεσει ο Charlie-who-else-Chaplin στις αρχες του αιωνα διατηρωντας ερωτικες σχεσεις με την εφηβη Lolita Mc Murry. Το μυθιστορημα ειναι ενα μνημειωδες λυρικο εργο, μια πραγματεια πανω στα ακραια παθη, μια ελεγεια στον ερωτα οπως κι αν αυτος εκφραζεται και οποιο και αν ειναι το αντικειμενο του ποθου.
Οπως αντιλαμβανεστε στο εργο του Nabokov παρ ‘ολο που σημερα ανηκει στα κλασσικα αριστουργηματα της παγκοσμιας λογοτεχνιας την εποχη που γραφτηκε συναντησε τρομακτικα εμποδια στον δρομο προς την εκδοση του. Η ερωτικη ψυχωση του μεσηλικα για το δωδεκαχρονο κοριτσι, μια ανομολογητη φαντασιωση, δεν μπορουσε παρα να προκαλεσει αντιδρασεις. Ο Groucho Marx ειχε πει χαρακτηριστικα «I’ m going to put off reading Lolita for six years. I’m waiting until she turns eighteen” και αυτη η φραση μας παραδιδει σαφως το μετρο της ενοχλησης που ειχε προκαλεσει το βιβλιο. Η ενδοσκοπηση στην ανδρικη ψυχοσυνθεση που επιχειρει ο συγγραφεας και η ωμη εκθεση και λεπτομερης αναλυση των πιο αποκρυφων στοιχειων που συνθετουν την ανθρωπινη αδυναμια και διαστροφη τρομαξε το αναγνωστικο κοινο της εποχης. Η κινηματογραφικη μεταφορα εμοιαζε ακατορθωτη. Κατι παραπανω, εμοιαζε με κακογουστο αστειο.
O Kubrick ομως, γνωστος για τις αντιφατικες και καμια φορα ανεξηγητες επιλογες του, αποφασιζει οτι αξιζει τον κοπο να παρει το ρισκο. Το μυθιστορημα και η πολυπλοκοτητα των χαρακτηρων που πρωταγωνιστουν αποτελουν προκληση για τον σκηνοθετη με την απαραμιλλη ικανοτητα να παρουσιαζει τους ηρωες του οπως ειναι και οχι οπως θα επρεπε να ειναι. Για τον Kubrick η ταινια ειναι μια ασκηση ζωης.
Ο σκηνοθετης γνωριζει πολυ καλα οτι στον δρομο για την υλοποιηση του οραματος του, εχει να αντιμετωπισει την λογοκρισια και καθε λογης αντιδρασεις της κοινης γνωμης (για να μην επεκταθω στην αντιδραση της Καθολικης Εκκλησιας). Δεν υπαρχει αμφιβολια οτι ο Kubrick ειναι ισως ο μοναδικος σκηνοθετης που θα μπορουσε να αγνοησει ολες τις αντιδρασεις και να γυριζει το φιλμ οπως ηθελε, ομως γι’ αυτον η Lolita ηταν το οπλο για την κατακτηση της καλλιτεχνικης ελευθεριας που τοσο ποθουσε. Και για να μην καταληξει το εργο του στο περιθωριο επρεπε αυτην την καλλιτεχνικη ελευθερια να την κανει πραγματικοτητα στα πλαισια του κινηματογραφικου κατεστημενου. Πως υπερπηδησε τις παγιδες? Κατ’ αρχην ανεβασε το οριο της ηλικιας της Lolita απο τα 12 στα 14 χρονια και φροντισε να επιλεξει μια ηθοποιο (Sue Lyon) που πλησιαζε τα 16 και μπορουσε πλεον να θεωρειται μια ολοκληρωμενη γυναικα. Υποσχεται στο στουντιο οτι θα εξαλειψει σχεδον καθε ερωτικη σκηνη του βιβλιου και οτι θα αποφυγει την ξεκαθαρη απεικονιση της φυσης της σχεσης του Humbert με τη Lolita. Οι τασεις προς την παιδοφιλια του Η.Η. δεν θα αποσαφηνιζονται. Απλα θα αιωρουνται. Με το δεδομενο οτι αυτο θα μπορουσε να θεωρηθει ευνουχισμος του μυθιστορηματος, και σε μια προσπαθεια να προλαβει την αντιδραση του ιδιου του συγγραφεα και να γεφυρωσει τις δυο οχθες, ο Kubrick ζηταει απο τον ιδιο το Nabokov να γραψει το σεναριο. Ο συγγραφεας δεν μπορει να αποποιηθει των θεμελιακων του επιδιωξεων και να απεξαρτηθει απο το δημιουργημα του, το οποιο τον εχει υπερβει. Ετσι η σεναριακη διασκευη του καταληγει να ειναι το ιδιο προκλητικη και δαιδαλωδης οσο και το ιδιο το εργο. Τελικα ο σκηνοθετης αναγκαζεται να βαλει το χερι του προκειμενου να διαμορφωθει ενα κειμενο που να μπορει να οπτικοποιηθει ασφαλως. Εξαλειφει ενα μεγαλο μερος του υλικου, απλοποιει την υποθεση, αφηνει εξω δευτερευοντες χαρακτηρες, γενικα το βιβλιο υποφερει οπως καθε λογοτεχνικο κειμενο που μεταφερεται στον κινηματογραφο. Ο Kubrick ειναι ευχαριστημενος με το αποτελεσμα, ο Nabokov ειναι μουδιασμενος με την τροπη που παιρνουν τα πραγματα και η ειρωνεια ειναι οτι η μονη υποψηφιοτητα για academy award που ελαβε το φιλμ ηταν αυτη της σεναριακης διασκευης που χρεωθηκε εξ ολοκληρου ο Nabokov. Η συμβολη του Kubrick δεν καταγραφονταν πουθενα.
Το αποτελεσμα ολων αυτων των διαβουλευσεων ηταν μια ταινια που αποτελει συνδυασμο νουαρ, ψυχολογικου δραματος και μαυρης κωμωδιας.
Οι παραγωγοι αναγκαζουν τον Kubrick ν’ ανοιξει το φιλμ με το τελευταιο κεφαλαιο του βιβλιου. Τη δολοφονια του Clare Quilty απο τον Humbert Humbert. Οι παραγωγοι θελουν η πρωτη σκηνη που θα εντυπωθει στους θεατες να παρουσιαζει τον Humbert ως δολοφονο πριν αυτος αρχισει να περιδιαβαινει τα επικινδυνα μονοπατια της σεξουαλικης του διαστροφης. Τον θελουν χαρακτηρισμενο δολοφονο απο την αρχη ωστε να μην υπαρχει περιπτωση να προκαλεσει την συμπαθεια μας στη συνεχεια. Αυτο ομως που επιζητουν δεν ειναι ακριβως αυτο που θα λαβουν απο τον Kubrick. Ο μεγαλοφυης δημιουργος οσο και να επιθυμει την γενικοτερη αποδοχη του φιλμ του δεν σκοπευει να μετατρεψει αυτην την πραγματεια πανω στην ανθρωπινη φυση και ιδιοσυγκρασια σε ενα απλο αστυνομικο φιλμ. Ετσι συμμορφωνεται μεν με τις επιταγες του στουντιο, καταφερνει ομως ταυτοχρονα να δημιουργησει με την πρωτη αυτη σκηνη της δολοφονιας μια ατμοσφαιρα τελετουργικη και να προσδωσει στον χαρακτηρα του Humbert διαστασεις ηρωα αρχαιοελληνικου δραματος, χωρις να προκαλεσει υποψιες για «υποθαλψη» του διεστραμμενου σεξουαλικα πρωταγωνιστη. Αυτο που θα νιωθουμε για τον Humbert Humbert κατα την διαρκεια του φιλμ ειναι οικτος, ειναι ελεος και οχι μισος η απεχθεια.
Η σκηνη της δολοφονιας του Clare Quilty ιδωμενη μεσα απο το πρισμα του σαρδονιου χιουμορ του Kubrick εξυπηρετει και τον εξης σκοπο: (πλην του αντικειμενικου που προαναφεραμε) . Μας προσφερει απο την αρχη καθαρση ωστε να ειμαστε σε θεση να παρακολουθησουμε λυτρωμενοι απο αγωνια τις λεπτομερειες που συνθετουν αυτην την ανηθικη σχεση. Ο σκηνοθετης, με τις αφηγηματικες του επιλογες μας υποβαλλει στη διαδικασια να προσεχουμε ολα τα υπονοουμενα του φιλμ διοτι μονο μεσα απο αυτα του επιτρεπεται να αποδωσει το μεγαλειο του λογοτεχνικου μνημειου. Συμφωνοι, οι ερωτικες σκηνες εχουν ολες εξαλειφθει ομως ποιος θεατης προσπερνα αδιαφορος την σκηνη που ο Humbert Humbert βαφει τα νυχια των ποδιων της Lolita. Η σκηνη υπαινισσεται τα παντα. Το παθος, την λατρεια, την ζηλια, τον εξευτελισμο, τις φοβιες, τα ερωτικα ταμπου. Η γυμνια και το σεξ δεν θα μπορουσαν να εκφρασουν παραστατικοτερα το περιεχομενο αυτης της σχεσης απ’ οτι αυτη η φαινομενικα αθωα ληψη.
Οταν λοιπον η ταινια εφτασε στις αιθουσες οι θεατες που – οδηγημενοι απο νοσηρη περιεργεια- συρρεουν καχυποπτοι για να δουν την ταινια, αντι να βιωσουν την ιστορια ενος ανηθικου ερωτα και να σκανδαλιστουν απο γυμνες σκηνες και ανιερες ερωτικες εξαρσεις επι οθονης, βρισκονται αντιμετωποι μ’ εναν κλασσικο, κυνικο Kubrick που μεσα απο μια ακαδημαϊκη σκηνοθεσια καταφερνει να φτιαξει μια ταινια ποτισμενη απο λεπτη ειρωνεια για τον ερωτικο στρουθοκαμηλισμο της εποχης.
Το καστ ειναι εξισου θρυλικο.
Ο James Mason ανελαβε να φερει σε περας εναν ρολο που φοβηθηκαν ο Noel Coward και ο Laurence Olivier. Τον ερμηνευει με παθος, με σιγουρια, με γλαφυροτητα και με αυτην την εκπληκτικη ικανοτητα να παραμενει αξιοπρεπης ακομη και κατα την στιγμη που ξεπερνα ολους τους ηθικους του φραγμους. Η καταρρευση του καθως το απαγορευμενο παθος ανδρωνεται παρουσιαζεται μελετημενα και καθολου υπερβολικα. Η τελικη του απογυμνωση μπροστα στην –με τοσο λιγη κατανοηση- Λολιτα αποτελει ενα θαυμασιο παιχνιδι ισορροπιας αναμεσα στο γελιο και στο κλαμα, μια υποκριτικη ασκηση. Σε κανενα σημειο αυτης της σκηνης δεν γινεται μελοδραματικος.
Ο Peter Sellers σ’ εναν εξοχως ενδιαφεροντα ρολο στην ουσια ενσαρκωνει τη νεμεση του Η.Η. Καθ’ ολη την διαρκεια του φιλμ δινει μορφη σε ολες τις ανασφαλειες, τους φοβους, τους ηθικους και μη φραγμους του πρωταγωνιστη και στο τελος τον οδηγει στην υπερτατη τιμωρια (και αυτοτιμωρια). Την διαπραξη φονου. Ο καθοριστικος παραγοντας της καθαρσης, ο ανθρωπος με τα χιλια προσωπα, προβαρει σ’ αυτο το φιλμ τον ρολο που θα τον αποθεωσει στον επερχομενο Strangelove. Εκπληκτικη ερμηνεια, μια απο τις πιο μεστες στην καριερα του.
Η αναμετρηση των δυο ανδρων με επαθλο τη Lolita δεν εχει νικητη απλα μας παραδιδει μια πρωτοφανη αναλυση γυρω απο το ποσο μικρη ειναι η αποσταση μεταξυ του φυσιολογικου και του μη φυσιολογικου. Θα μνημονευσω αλλη μια φορα την σκηνη του θανατου του και την υποκριτικη δυναμη που επεδειξε κατα την προσπαθεια να αποσπασει την προσοχη του επιδοξου δολοφονου του αλλαζοντας ρολους και χρησιμοποιωντας ολα τα οπλα του που εκτεινονταν απο την παραληρηματικη ικανοτητα εως την ειρωνεια και την απαξιωση.
Η Lolita, το απολυτο νυμφιδιο, ο εφιαλτης μια ολοκληρης κοινωνιας, ενσαρκωνεται απο την Sue Lyon, μια πρωτοεμφανιζομενη ηθοποιο, την οποια επελεξε ο σκηνοθετης μεσα απο 800 κοπελες. Η αθωοτητα του βλεμματος της σε συνδυασμο με το αυθαδικο μουτρο και το προκλητικο σωμα συναντησαν την απολυτη εγκριση του σκηνοθετη. Άλλωστε η προσωπικοτητα της Lolita ηταν προϊον του απολυτου ελεγχου του Kubrick. Η ιδια θεωρησε οτι ο ρολος την κατεστρεψε υπονοωντας σαφως αυτο που ολοι υποπτευομαστε: οτι ο Kubrick την «εκμεταλλευτηκε» προκειμενου δωσει πνοη στο οραμα του.
Η Shelley Winters στον ρολο της υστερικης και ανεπαρκους μανας με την περιορισμενη ευαισθησια και αντιληψη, ειναι θαυμασια. Υπο την λεπτομερη καθοδηγηση του σκηνοθετη θιγει με την ερμηνεια της δευτερευοντα ζητηματα οπως ειναι ο υφερπων ανταγωνισμος μεταξυ της γυναικας που ξεθυμαινει σεξουαλικα και της σαγηνευτικης διαδοχου της στις ανδρικες φαντασιωσεις που ειναι παρων ακομη και οταν τις δυο γυναικες καθοριζουν τοσο στενοι δεσμοι.
Η ταινια του Kubrick δεν αποτελει ακριβη μεταφορα του βιβλιου του Nabokov. Το παραδοξο ειναι ομως οτι του ειναι πιστη με εναν θαυμασια απιστο τροπο. Ο μεγαλος κινηματογραφιστης εχει αναμφισβητητα προσεγγισει με απολυτο σεβασμο το εργο του μεγαλου συγγραφεα. Εχει διακρινει ολες τις πνευματικες του επιδιωξεις, εχει υιοθετησει στην κινηματογραφηση την εμμονη του συγγραφεα για την λεπτομερεια, εχει διαγνωσει την μελαγχολια που διεπει ολο το αναγνωσμα (και γι’ αυτον τον λογο γυρναει την ταινια σε ασπρομαυρο φιλμ) ομως τελικα εχει καταφερει να βαλει την προσωπικη του σφραγιδα.
Το φιλμ σε καθε περιπτωση αποτελει μια τομη στην ιστορια του κινηματογραφου κυριως διοτι η θεματολογια του δημιουργησε προϋποθεση για την πραγματοποιηση θαρραλεων εξορμησεων σε σκοτεινες πλευρες της ανθρωπινης προσωπικοτητας και απο αλλους δημιουργους οπως π.χ. ο Louis Malle.
cine.gr
ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ
- Τετάρτη, 14 Αυγούστου 2019 στις 8:30 μ.μ. – 11 μ.μ.
https://www.facebook.com/events/387665141953709/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου