Ο Μάικλ Φ. Πάτον είναι καθηγητής φιλοσοφίας και συντονιστής του προγράμματος φιλοσοφικών και θρησκευτικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μοντεβάγιο. Ζει στο Μοντεβάγιο της Αλαμπάμα με τη σύζυγό του Σέριλ. Η παρούσα συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Η φιλοσοφία σε κόμικς από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Στους αρχαίους χρόνους οι άνθρωποι είχαν απορίες για τη ζωή. Έλεγαν ότι τα πάντα ήταν δημιούργημα του Θεού. Ήταν όντως αυτή η απάντηση στα ερωτήματά τους και στις μεταφυσικές τους αναζητήσεις;
Κατά έναν τρόπο, ναι. Με το να λένε ότι ο Θεός (ή οι θεοί) ήταν υπεύθυνος για ό,τι συνέβαινε στον κόσμο έδιναν μια απάντηση εκεί όπου δεν υπήρχε καμία πριν, αλλά αυτό στην πραγματικότητα δεν εξηγούσε τίποτε αφού δεν γνωρίζουμε τα κίνητρα του Θεού. Η απόδοση των αιτιών στον Θεό μού φαίνεται ότι είναι απλώς η προβολή των ελπίδων και των φόβων τους στο άγνωστο.
Παρατήρησα ότι στο βιβλίο σας αναφέρετε πολλούς Έλληνες φιλοσόφους. Ποια ήταν η συμβολή των Ελλήνων στη φιλοσοφία;
Οι αρχαίοι Έλληνες, αρχής γενομένης τυπικά με τον Θαλή, επινόησαν κατά τη γνώμη μου τη φιλοσοφία. Πριν αρχίσουν να προσπαθούν να καταλάβουν τους μηχανισμούς που προκαλούν γεγονότα στον κόσμο και να καταλάβουν τις βαθύτερες πραγματικότητες του κόσμου, η μυθολογία ήταν το μόνο πράγμα στο οποίο μπορούσαν να στραφούν οι άνθρωποι. Από τη στιγμή που οι στοχαστές αυτοί αναζητούσαν απαντήσεις στον φυσικό κόσμο, κατέστη δυνατό να έχουμε αυτό που αποκαλούμε σήμερα εξηγήσεις. Σχεδόν κάθε μεγάλο παρακλάδι της δυτικής φιλοσοφίας έχει τις βάσεις του στα γραπτά των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Θαλής, Δημόκριτος, Ηράκλειτος, Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης. Γιατί τους θεωρείτε σημαντικούς;
Ο Θαλής, ο Δημόκριτος και ο Ηράκλειτος αποτελούν μέρος της ομάδας των στοχαστών που άλλαξαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον φυσικό κόσμο. Από την εξήγηση που έδινε η μυθολογία φτάσαμε στην εξήγηση που δίνει η ίδια η έρευνα του φυσικού κόσμου. Με τον Σωκράτη γεννήθηκε ένα νέο στιλ φιλοσοφίας, όπου το επίκεντρο ήταν το επιχείρημα και η απόδειξη, και οι διαφορετικές απόψεις των ανθρώπων ενοποιούνταν σε μια σταθερή κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του κόσμου. Και με την επινόηση της λογικής από τον Αριστοτέλη, γεννήθηκαν ο λογικός συλλογισμός και όλα τα μαθηματικά.
Γιατί θεωρείτε τον Ηράκλειτο πρωτοπόρο φιλόσοφο;
Κυρίως επειδή αμφισβήτησε παραδοσιακά αξιώματα και ισχυρίστηκε ότι η ανθρωπότητα δεν ήταν το πραγματικό επίκεντρο του σύμπαντος. Αντιμετώπιζε τους ανθρώπους ως όντα στο σύμπαν μαζί με άλλα πλάσματα, και ενώ μπορεί να βελτιωνόμαστε στην κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των πραγμάτων, η κατανόηση αυτή είναι μάλλον ατελής.
Πιστεύω ότι η φιλοσοφία οδηγεί σε αυξημένο σκεπτικισμό απέναντι σε οτιδήποτε δηλωμένο ως βέβαιο και, από τη στιγμή που η ιστορία δείχνει ότι αυτό για το οποίο ήμαστε σίγουροι πριν από 40 χρόνια φαίνεται χαζό τώρα, μιλάμε για ένα ακόμη όφελος της φιλοσοφίας. Δεν πιστεύω ότι οι άνθρωποι οδηγούνται σε πόλεμο, για παράδειγμα, αν δεν είναι βέβαιοι ότι οι πεποιθήσεις τους είναι σωστές.
Αλήθεια, τι σημαίνει ο όρος «φιλοσοφία»;
Κυριολεκτικά, «φιλοσοφία» σημαίνει η «αγάπη για τη σοφία». Οι φιλόσοφοι δεν επιδιώκουν ειδικές γνώσεις περί βοτανολογίας, για παράδειγμα, αλλά μια βαθύτερη κατανόηση του πώς όλες οι επιστήμες είναι μέρος ενός συνόλου. Το να αναζητάς τις βαθύτερες σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα και όχι να αποσπάσαι από τα προφανή χαρακτηριστικά του κόσμου αποτελεί κλειδί στη φιλοσοφική σκέψη.
Η φιλοσοφία και οι φιλόσοφοι γίνονταν κατανοητοί από τους απλούς ανθρώπους;
Ναι και όχι. Θεωρώ ότι μπορώ να εξηγήσω τους ισχυρισμούς των φιλοσόφων στους μαθητές και στους αναγνώστες μου σχετικά εύκολα σε πολλές περιπτώσεις. Ωστόσο φαίνεται μάλλον δυσκολότερο να δώσεις στους ανθρώπους να καταλάβουν τι προσπαθούν να πετύχουν οι φιλόσοφοι με το έργο τους. Η φιλοσοφία μπορεί να κρύβει μια απειλή, επειδή αμφισβητεί κοινές αντιλήψεις και επειδή πρέπει να ασπαστείς ιδέες πολύ διαφορετικές από τις δικές σου για να εντρυφήσεις σ’ αυτήν. Για τον λόγο αυτό, οι φιλόσοφοι αντιμετωπίστηκαν εξαρχής με καχυποψία. (Μην ξεχνάμε ότι οι Αθηναίοι καταδίκασαν σε θάνατο τον Σωκράτη επειδή έκανε ερωτήσεις για τους έχοντες την εξουσία).
Γιατί η δυτική Ευρώπη αγκάλιασε τη φιλοσοφία;
Τα κείμενα του Πλάτωνα επηρέασαν ιδιαίτερα τους πρώτους χριστιανούς στοχαστές και πολλές από τις ιδέες του παραμένουν ενσωματωμένες στη θεολογία της Εκκλησίας (ακόμη και στα βιβλία της Καινής Διαθήκης, πολλά από τα οποία γράφτηκαν τον πρώτο αιώνα μ.Χ. και μετά). Επίσης, τα έργα του Αριστοτέλη επέστρεψαν στον δυτικό κόσμο από τον ισλαμικό, αφού χάθηκαν κατά μεγάλο μέρος ύστερα από την καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Μέσα από τα κείμενα του Θωμά του Ακινάτη, όλοι οι μορφωμένοι άνθρωποι γνώρισαν τη λογική του Αριστοτέλη, όπως επίσης και από τα πολλά βιβλία του με θέματα όπως η αισθητική, η πολιτική, η φυσική, η ηθική και η μεταφυσική.
Αργότερα η φιλοσοφία έγινε επιστήμη και άρχισε να διδάσκεται στα πανεπιστήμια. Πώς ωφελήθηκε η ανθρωπότητα;
Η φιλοσοφία στοχεύει στη λιγότερο επιφανειακή κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει, με το να μας ζητάει να μελετήσουμε τις βαθύτερες σχέσεις ανάμεσα στη φυσική και στη νοητική ύλη, για αρχή. Είναι πολύ εύκολο να είσαι προκατειλημμένος υπέρ συγκεκριμένων πραγμάτων που γνωρίζεις ή υπέρ των ιδεών που είναι δημοφιλείς στην εποχή σου, κι αυτό μπορεί να αποδειχτεί επικίνδυνο. Η φιλοσοφία διευρύνει την οπτική σου, κι αυτό είναι πάντα καλό. Επίσης, πιστεύω ότι η φιλοσοφία οδηγεί σε αυξημένο σκεπτικισμό απέναντι σε οτιδήποτε δηλωμένο ως βέβαιο και, από τη στιγμή που η ιστορία δείχνει ότι αυτό για το οποίο ήμαστε σίγουροι πριν από 40 χρόνια φαίνεται χαζό τώρα, μιλάμε για ένα ακόμη όφελος της φιλοσοφίας. Δεν πιστεύω ότι οι άνθρωποι οδηγούνται σε πόλεμο, για παράδειγμα, αν δεν είναι βέβαιοι ότι οι πεποιθήσεις τους είναι σωστές. Η φιλοσοφία, επίσης, έχει την τάση να επηρεάζει τις αξίες και τους νόμους ενός πολιτισμού, συνήθως ανά μία γενιά. Ένας φίλος μου που συνεργάστηκε στενά με έναν δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ ανέφερε δήλωσή του ότι η φιλοσοφία της μιας γενιάς γίνεται νόμος για την επόμενη. Τέλος, η φιλοσοφία είναι ο χώρος όπου οι θεωρίες περί ηθικής τίθενται σε έλεγχο και όπου λαμβάνουν χώρες σχετικές συζητήσεις. Αν σημειώνεται οποιαδήποτε πρόοδος στις κυβερνήσεις μας και στις ηθικές μας, πιστεύω ότι είναι χάρη στην επιρροή της φιλοσοφίας.
Σπινόζα, Ντεκάρτ, Χιουμ, Καντ… Μεγάλα ονόματα, απίστευτες θεωρίες. Τι γνωρίζουν γι’ αυτούς τους φιλοσόφους οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι;
Είτε οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι έχουν διαβάσει αυτά τα έργα είτε όχι, βρίσκονται σ’ έναν κόσμο που έχει διαμορφωθεί, μεταξύ άλλων, και από αυτά. Οι φιλόσοφοι αυτοί αποτελούν τον πυρήνα της κατανόησης που έχουμε για τον τρόπο που σκεπτόμαστε. Οι στοχαστές και οι καλλιτέχνες που έζησαν μεταξύ του 1600 και του 1900 συνεχίζουν να επηρεάζουν έντονα τον δυτικό πολιτισμό, όπως και οι μουσικοί, επιστήμονες, μαθηματικοί και άλλοι. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που οι επιστήμες άρχισαν να αποσπώνται από τη φιλοσοφία και να μελετώνται η καθεμία αυτόνομα. Για παράδειγμα, ο Νεύτωνας θεωρούσε τον εαυτό του φυσικό φιλόσοφο, ο Καντ «πατέρα της ψυχολογίας» και ο Λάιμπνιτς επινόησε τον λογισμό ανεξάρτητα από τον Νεύτωνα.
Υπάρχουν σύγχρονες φιλοσοφικές θεωρίες, σύγχρονοι φιλόσοφοι;
Ναι – και πολλοί μάλιστα. Όλες οι κλασικές μορφές της φιλοσοφίας ερμηνεύονται ξανά και, για παράδειγμα, μεγάλο μέρος της γνωστικής επιστήμης προέρχεται από ό,τι συνηθίζαμε να αποκαλούμε φιλοσοφία του πνεύματος. Γίνεται πολλή δουλειά στους τομείς της αισθητικής, της πολιτικής θεωρίας, της ΛΟΑΤ και φεμινιστικής θεωρίας κ.α. Ο χώρος της φιλοσοφίας είναι πολύ ζωντανός και προσελκύει κάποιους από τους καλύτερους στοχαστές που υπάρχουν.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε διαφορετικά κεφάλαια. Ποια είναι η λογική τους;
Επέλεξα να χωρίσω το βιβλίο σε κεφάλαια που είχαν να κάνουν με συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η φιλοσοφία από τις απαρχές της μέχρι σήμερα. Θεώρησα ότι αυτό θα ήταν πιο ενδιαφέρον από μια χρονολογική σειρά, διότι μια ιστορική αφήγηση θα ασχολούνταν με τα ίδια θέματα ξανά και ξανά σε διαφορετικές εποχές. Στον πρόλογο, σκέφτηκα ότι στους αναγνώστες θα άρεσε να έχουν μια σφαιρική εικόνα.
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε γράφοντας αυτό το βιβλίο;
Ήταν δύσκολο να περιοριστώ στους φιλοσόφους που ήθελα και να τους χωρέσω σ’ ένα μικρό και προσιτό βιβλίο, και ήταν πρόκληση να το γράψω με τρόπο ώστε να προσαρμοστεί σε κόμικς. Ο συνεργάτης μου στη συγγραφή και εξαιρετικός εικονογράφος Κέβιν Κάνον αξίζει τα περισσότερα συγχαρητήρια επειδή έλυσε το πρόβλημα της μεταφοράς σε κόμικς. Πραγματικά δεν ξέρω πώς τα κατάφερε.
Γράφετε ότι το βιβλίο σας ήταν ένα ταξίδι στη φιλοσοφία. Τι προσδοκάτε από τους αναγνώστες;
Ελπίζω ότι οι αναγνώστες θα μάθουν λίγη ιστορία της φιλοσοφίας, θα γνωρίσουν σε κάποιο λογικό βαθμό τι κάνουν οι φιλόσοφοι, πώς και γιατί το κάνουν, καθώς και ορισμένα από τα προβλήματα που εξακολουθούν να ενδιαφέρουν και να απασχολούν τους φιλοσόφους. Επίσης, ελπίζω ότι η έκθεση σε διαφορετικές μεθόδους προσέγγισης αυτών των θεμάτων από τους φιλοσόφους θα κάνει τους αναγνώστες λίγο πιο δύσπιστους απέναντι στις δικές τους απόψεις και πιο ανοιχτούς στις πιθανότητες.
Έχετε επισκεφτεί ποτέ την Ελλάδα;
Δυστυχώς όχι. Προσδοκώ κάποια στιγμή να περπατήσω εκεί όπου τα μεγάλα μυαλά της αρχαίας φιλοσοφίας σκέφτονταν, έγραφαν και δίδασκαν.
Τι θα λέγατε στους Έλληνες αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Ενώ η φιλοσοφία έχει τη φήμη ότι είναι δυσνόητη και έχει λίγη σημασία στην καθημερινή ζωή, ισχύει το αντίθετο. Όλοι κάνουμε φιλοσοφικές υποθέσεις σε θέματα όπως η επιστήμη και η θρησκεία, στα οποία βασιζόμαστε κάθε μέρα, και θα μας βοηθήσει να το καταλάβουμε αυτό. Επίσης, είναι πολύ διασκεδαστικό να ασχολείσαι με τη φιλοσοφία. Και, ως Έλληνες, θα πρέπει να είστε υπερήφανοι για τη συμβολή των Ελλήνων. Ελπίζω το βιβλίο αυτό να σας το αποδείξει.
Η μετάφραση έγινε από τον εκδοτικό οίκο Ψυχογιός.
Η φιλοσοφία σε κόμικς
Μάικλ Φ. Πάτον
Mετάφραση: Έρρικα Πάλλη
Eικονογράφηση: Κέβιν Κάνον
Ψυχογιός
184 σελ.
ISBN 978-618-01-2013-4
Τιμή: €9,90
Μάικλ Φ. Πάτον
Mετάφραση: Έρρικα Πάλλη
Eικονογράφηση: Κέβιν Κάνον
Ψυχογιός
184 σελ.
ISBN 978-618-01-2013-4
Τιμή: €9,90
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου