Το νέο μυθιστόρημα της Νένας Ζήση, με τον υπαινικτικό τίτλο Στο φως του κίτρινου αστεριού, πραγματεύεται μια ιστορία δυνατού έρωτα που διαδραματίζεται στον Βόλο στα μέσα του 1973. Πρόκειται για την ερωτική ιστορία ενός νεαρού εβραίου σχεδιαστή, του Χαΐμ ή Μάκη, και μιας δεκαεπτάχρονης χριστιανής, μαθητευόμενης μοδίστρας, της Ιφιγένειας. Έρωτας κεραυνοβόλος, αγνός, σφοδρός, ειλικρινής και απόλυτος, που συναντά το ανυπέρβλητο, για τη νοοτροπία και τα ήθη της εποχής, εμπόδιο της διαφορετικής θρησκείας. Ο Μάκης κουβαλά τη βαριά δέσμευση να παραμείνει αμετακίνητος στην εβραϊκή του συνείδηση, που έχτισαν οι γονείς του με φόντο το Ολοκαύτωμα και τις διώξεις της φυλής τους. Η Ιφιγένεια, από την άλλη, δοσμένη ολοκληρωτικά στη σαγήνη αυτού του αγνού και ρομαντικού έρωτα, αντιμετωπίζει την απόλυτη άρνηση των γονιών της στην απόφασή της να αλλάξει θρησκεία και να ακολουθήσει τον αγαπημένο της σε μια κοινή πορεία ζωής.
Έρωτας «καθαρός», έρωτας στην απόλυτη μορφή του, καταιγίδα, όνειρο, μαγεία, πόθος λυσιμελής και φαντασίωση που αποδίδεται με αισθαντικότητα στο βιβλίο προκαλώντας έντονη συγκινησιακή φόρτιση:
«Είναι κάτι καινούργιο, που τον αιχμαλωτίζει και τον ταξιδεύει. Τον εξάπτει και τον βασανίζει. Αυτός ο πόθος μοιάζει με πυρετό που τον κάνει να παραληρεί., όχι με λόγια, αλλά με εικόνες που ακατάπαυστα έρχονται και μένουν» γράφει για τον Μάκη, ενώ για την Ιφιγένεια: «Ένιωθε εύθραυστη και χάρτινη, σαν αετός στα χέρια μικρού παιδιού που στο παραμικρό αεράκι έγερνε πότε από τη μια και πότε από την άλλη, αλλά συνέχιζε να ανεβαίνει μέσα στα σύννεφα. Ριπές από φόβους κι ελπίδες χτυπούσαν ασταμάτητα τη λογική της» και αλλού: «Ο έρωτας είναι άλλο πράμα. Δεν ακούει κανέναν και δεν παραδέχεται τίποτα. Τραβάει μπροστά κι όλα τα παλεύει», φέρνοντας εδώ σε αντιδιαστολή τη δοτικότητα της Ιφιγένειας και την αμετάκλητη απόφασή της με την απόλυτη προσήλωση του Μάκη στην οικογενειακή θρησκευτική παράδοση.
Το σκηνικό της δράσης αυτής της ερωτικής ιστορίας είναι η πόλη του Βόλου. Ο Βόλος του 1973 –αλλά και τόποι και σκηνές από τον παλιότερο Βόλο, τον μεταπολεμικό και εκείνον της δεκαετίας του 1950, με τους σεισμούς και την πλημμύρα, με τις Ματσαγγούλες και το Τσιμεντάδικο– αποτελεί το κύριο φόντο του μυθιστορήματος. Ο Βόλος λίγους μόνο μήνες πριν την κατάρρευση της Χούντας και τη Μεταπολίτευση, ο Βόλος της ΕΔΑ, του ΕΠΟΚ, των συντρόφων στο Κόμμα. Οι πολυάριθμοι κινηματογράφοι της πόλης, Αχίλλειον, Ρεξ, Αττίκ, Τιτάνια, Θέτις, Εξωραϊστική, με τις ευρωπαϊκές και αμερικανικές ταινίες των τελευταίων sixties. Ο Αλαίν Ντελόν και τα ξένα είδωλα. Ο εισαγόμενος Μάης του 1968, τα πάρτι ρεφενέ με βερμούτ και δίσκους βινυλίου 45 και 33 στροφών. «Old Spice», «Aline» του Christophe και τα πρώτα μπλουζ, μέσο γνωριμίας με τη σωματικότητα του άλλου φύλου. Tα Γυμνάσια Αρρένων και το Γυμνάσιο Θηλέων, ο «άσος» των αστικών συγκοινωνιών, ο Ολυμπιακός. Καρέκλες και τραπέζι φορμάικα, ποδοκίνητη Singer, πατρόν και μουλινέδες, η οδός Ερμού, το ξενοδοχείο Αίγλη και το καφενείο Η Συνάντηση, τα εστιατόρια του Μεταφτσή και του Κωνσταντά. Και φυσικά η Παραλία, πάντα η Παραλία, το τεράστιο παραλιακό μέτωπο της προικισμένης πόλης, χώρος κοινωνικής συναναστροφής, βόλτα και πασαρέλα. Η Παραλία με τα εμβληματικά της κτίρια, την καπναποθήκη του Παπαστράτου και την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Μινέρβα, πάστα φούρνου και ποικιλία μπίρας, η απόλυτη ευτυχία! Από τη μια μεριά ο Άναυρος και η Αύρα, από την άλλη το λιμάνι, το μυθικό Κύκνος, το βυθισμένο τσιμεντόπλοιο, το ουζερί Ναυτιλία. Πιο πάνω οι γειτονιές του Βόλου, παραπέρα η γειτονιά των Εβραίων, πιο μακριά ο συνοικισμός των προσφύγων, η Νέα Ιωνία και ο Κραυσίδωνας, «το σύνορο ανάμεσα σε δυο κόσμους». Η εποχή της αντιπαροχής και των δημοσίων έργων. Ένα πλήθος από οπτικές, ακουστικές και οσφρητικές εικόνες της πόλης των παιδικών και νεανικών μας χρόνων, η σκηνογραφία της ζωής μας.
Η Νένα Ζήση είχε την πρόθεση να ξύσει με προσοχή την επιφάνεια του αστικού ή μικροαστικού καθωσπρεπισμού, την επικάλυψη των «ωραίων, ισορροπημένων σχέσεων», και, με αφορμή το θέμα του διαχωρισμού των ανθρώπων ανάλογα με τη θρησκευτική τους πίστη, να αποκαλύψει συντηρητικές, προ-νεωτερικές αντιλήψεις.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου κρυφακούμε, στον επαρχιακό Βόλο του 1973, τις πιπεράτες συζητήσεις και τις φαντασιώσεις των αγοριών, σε αντίθεση με τη συστολή ή τη σιωπή των κοριτσιών, παγιδευμένων στο στερεότυπο του ρόλου τους:
«Τρία τέσσερα αγόρια. Ατελείωτες κουβέντες για κάθε θέμα. Μπορεί να ξεκινούσε πάντα από την μπάλα και τον Ολυμπιακό, αλλά στο τέλος, ως διά μαγείας, κατέληγε πάντα στα κορίτσια κι εκεί έμενε. Όλοι κολλούσαν εκεί. Ήταν το θέμα που τραβούσε. Περιπέτειες, διηγήσεις, κουτσομπολιά, πιπεράτες λεπτομέρειες, όλα είχαν τη θέση τους στο βράδυ των αγοριών. Φαντασία και πραγματικότητα, προσμονές και βιώματα, γίνονταν χαρμάνι που μύριζε ανασφάλεια και τεστοστερόνη».
Γινόμαστε επίσης αποδέκτες των στερεοτύπων και προκαταλήψεων για τους Εβραίους, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις:
«Άγριο πράγμα οι άνθρωποι που δεν έχουν καταφέρει να ομορφύνουν την ψυχή τους. Χωρίς ίσως να το θέλουν και αυτοί, κυρίως στις μικρές μας επαρχιακές πόλεις, συντηρούν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και, χωρίς δεύτερη σκέψη, γίνονται κακοί, απορρίπτουν και μισούν εύκολα. Η μόρφωση είναι το ισχυρό αντίδοτο. Η αγάπη και η φιλία τα μεγάλα γιατρικά».
Σαράντα χρόνια αργότερα, επιστρέφοντας στον τόπο αυτού του δυνατού έρωτα, θα συνδεθούν οι διηγήσεις του παρελθόντος με τις αναζητήσεις του παρόντος χάρη σε μια νέα πνευματική σχέση που θα αρχίσει να δημιουργείται.
Το μυθιστόρημα της Νένας Ζήση διαθέτει αφηγηματική κομψότητα και χάρη και διατηρεί μέχρι το τέλος ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η ζωντανή, ρέουσα γλώσσα, η πλούσια εικονοποιία, οι ατμοσφαιρικές σκηνές, οι συναισθηματικά φορτισμένες αποστροφές των κεντρικών προσώπων προσμετρώνται στα θετικά της γραφής της. Είναι όμως κυρίως η ευαισθησία, η ειλικρίνεια, η ανθρωπιά, η ενσυναίσθηση, η επιμονή στη σκιαγράφηση της ψυχοσύνθεσης των ηρώων το στοιχείο που προσδίδει ιδιαίτερη αξία σε αυτή την περιπέτεια της γραφής. Είναι φανερό πως η συγγραφέας αγαπά όλα τα dramatis personae της μυθιστορίας της και πλάθει τους χαρακτήρες του έργου με αληθινή φροντίδα και ανυπόκριτη στοργή, με μια «βαθιά ανάσα αγάπης», όπως σημειώνει ο συγγραφέας Ισίδωρος Ζουργός για τον Ματίας του, με την πολλαπλή θρησκευτική και φυλετική ταυτότητα.
Ωστόσο, το μυθιστόρημα Στο φως του κίτρινου αστεριού πετυχαίνει κάτι περισσότερο από την αναγνωστική απόλαυση μιας ερωτικής ιστορίας με φόντο τα όμορφα τοπία της πόλης. Έχοντας στο βιογραφικό της μια αξιόλογη ανθρωπολογική μελέτη (2014) για τους μικτούς γάμους εβραίων και χριστιανών στον σύγχρονο Βόλο, έχω την αίσθηση πως, κάτω από την ερωτική ιστορία με φόντο τον Βόλο της δεκαετίας του 1970, η Νένα Ζήση είχε την πρόθεση να ξύσει με προσοχή την επιφάνεια του αστικού ή μικροαστικού καθωσπρεπισμού, την επικάλυψη των «ωραίων, ισορροπημένων σχέσεων», και, με αφορμή το θέμα του διαχωρισμού των ανθρώπων ανάλογα με τη θρησκευτική τους πίστη, να αποκαλύψει συντηρητικές, προ-νεωτερικές αντιλήψεις, προκαταλήψεις και ταμπού, έμφυλα στερεότυπα και κοινωνικές στάσεις που καθόρισαν τη μορφή της βολιώτικης κοινωνίας της Μεταπολίτευσης, κάποια από τα οποία, με διαφορετική μορφή, επηρεάζουν το παρόν μας. Αποκαλύπτεται έτσι μια σειρά από εύθραυστες ισορροπίες στις διαπροσωπικές, οικογενειακές, φιλικές κ.λπ. σχέσεις, μια παθογένεια, θα λέγαμε, την οποία, από την οπτική των διαγενεακών σχέσεων, τουλάχιστον, έχει καταθέσει στο συγγραφικό της έργο (Ενικός αριθμός) η επίσης Βολιώτισσα συγγραφέας Λένα Διβάνη. Με τον τρόπο λοιπόν αυτό, το μυθιστόρημα της Νένας ΖήσηΣτο φως του κίτρινου αστεριού αποκτά και μια διάσταση κοινωνιολογικής κριτικής, διάσταση που είναι στην ουσία της πολιτική, προσβλέποντας, με το θαρραλέο τέλος του, σε σύγχρονες κοινωνίες πιο δεκτικές στη διαφορετικότητα, με διάθεση κατανόησης για τα λάθη του παρελθόντος και πολλές ελπίδες για το μέλλον.
Η Αγγελική Νικολάου είναι φιλόλογος, θεατρολόγος, αρχειονόμος ΓΑΚ Μαγνησίας
Στο φως του κίτρινου αστεριού
Νένα Ζήση
Παρουσία
306 σελ.
ISBN: 978-960-6652-58-5
Τιμή: €14
Νένα Ζήση
Παρουσία
306 σελ.
ISBN: 978-960-6652-58-5
Τιμή: €14
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου