Με αφορμή την έκδοση των δύο νέων συλλογών της Ελένης Λιντζαροπούλου από τις εκδόσεις Αρμός, εστιάζω σε μια ιδιαίτερη πράξη, δηλαδή στην ποίηση, γιατί και η ποίηση είναι μια κατεξοχήν κοινωνική πράξη. Με ευχαριστιακό τρόπο, η Ε. Λ. συνομιλεί με άλλους ποιητές και αναγνωρίζει το έργο τους. Επιλέγω έναν στίχο από τη συλλογή Η αναιδής σκιά: «Γιατί Θεέ μου, / Τι θα γινόμασταν/ χωρίς την ποίηση των άλλων;».
Με τον ίδιο τρόπο αναδεικνύει τη σημασία της κοινωνικής δράσης προσώπων και τους αφιερώνει την ποίησή της ως αντίδωρο.
Με τον ίδιο τρόπο αναδεικνύει τη σημασία της κοινωνικής δράσης προσώπων και τους αφιερώνει την ποίησή της ως αντίδωρο.
Τα ποιήματα απευθύνονται σε μια κοινότητα, είναι προϊόν μιας κοινότητας, τους αποδίδεται νόημα στο πλαίσιο μιας κοινότητας που βρίσκεται μέσα στον λόγο. Ωστόσο, η ποίηση αναδεικνύει τα όρια του λόγου. Πολλοί θεωρούν την ποίηση δυσνόητη, κάποιες φορές παράλογη, εκτός νοήματος, ψευδή λόγο, παραλογισμό, ασυνάρτητη σκέψη, κενό (άδειο) λόγο, άχρηστο ως μη αναφερόμενο στην πραγματικότητα. Νομίζω πως ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Τίποτα πιο πραγματικό από την ποίηση. Η ποίηση ασχολείται με το πραγματικό, δίχως τη φαντασιακή προστασία της λογικής ή/και του επιστημονικού λόγου. Ο ποιητικός λόγος βρίσκεται έξω και πέρα από τις φαντασιακές μας ταυτίσεις. Η ποίηση δείχνει πως πίσω από την προσπάθεια εύρεσης νοήματος, πίσω από τις ανακουφιστικές θεωρίες μας και τις εκλογικεύσεις μας, υπάρχει ένα κενό. Οι ποιητές στέκονται για χάρη μας, με θάρρος προφητικό, ενώπιον αυτού του κενού. Μας καλούν να μη φοβόμαστε αυτό το κενό, μας παρηγορούν, μας ενθαρρύνουν, μας ανοίγουν νέες προοπτικές σκέψης, μας μεταμορφώνουν.
Η ποιήτρια φαίνεται πως αναγνωρίζει τον μεταμορφωτικό ρόλο της ποίησης και επιδιώκει να ανοίξει στους αναγνώστες και στις αναγνώστριές της κάποιον άλλο ορίζοντα. Χωρίς να εξωραΐζει την πραγματικότητα, κάτι που θα καθιστούσε το έργο της κενό λόγο, η Ε. Λ. τοποθετείται ενώπιον της ανθρώπινης κατάστασης. Όταν θα ανοίξετε τα βιβλία της, θα βρεθείτε ενώπιον μιας διάγνωσης, της διάγνωσης του θεμελιακού τραύματος σύνολης της ανθρωπότητας, δηλαδή του αποχωρισμού από τον τόπο της πληρότητας. Γεννιόμαστε στο έλλειμμα. Το ιουδαιοχριστιανικό πλαίσιο μάς έχει προσφέρει τη διήγηση της εκδίωξης από τον Παράδεισο, από τον τόπο του Θεού, του μεγάλου Άλλου που αποτελεί την αιτία της ύπαρξής μας και στον Οποίο στρέφεται η ύστατη επιθυμία μας.
Ο ποιητικός λόγος βρίσκεται έξω και πέρα από τις φαντασιακές μας ταυτίσεις. Η ποίηση δείχνει πως πίσω από την προσπάθεια εύρεσης νοήματος, πίσω από τις ανακουφιστικές θεωρίες μας και τις εκλογικεύσεις μας, υπάρχει ένα κενό. Οι ποιητές στέκονται για χάρη μας, με θάρρος προφητικό, ενώπιον αυτού του κενού.
Στο κείμενο της Ε. Λ «Διαδρομή Βραδινού Λεωφορείου» από τη συλλογή της Κείμενα μικρά σχεδόν ανήλικαπαρακολούθησα τον φόβο της μοναξιάς μιας γυναίκας, η οποία ενώπιον της πραγματικότητας εγκαταλείπει την εκλογίκευση και θεμελιώνει την ελπίδα της στον (Α)άλλο όταν αναπέμπει μια δοξολογία: «Συ εκ του μη όντος εις το είναι ημάς παρήγηγες». Με ιδιαίτερη μαεστρία η ποιήτρια αναδεικνύει τη ματαιότητα της προσπάθειας των ανθρώπων να καλύψουν το έλλειμμά τους στρεφόμενοι στους άλλους ανθρώπους. Όχι, δεν θεωρεί τις ανθρώπινες σχέσεις μάταιες. Στο «Ένα ποτήρι νερό», τελευταίο κείμενο της συλλογής Κείμενα μικρά σχεδόν ανήλικα, ο έρωτας παρουσιάζεται στη συγκλονιστική εκδοχή του, τη στιγμή που φαντασιωνόμαστε ότι στη συνάντησή μας με το άλλο σώμα βρίσκουμε την πληρότητα. Η υποταγή μας στη φαντασίωση φαίνεται ως ο μόνος δρόμος για την εξασφάλιση της αέναης επιθυμίας. Η Ε. Λ. δεν εξαντλεί το ενδιαφέρον της στις ενορμήσεις και στις ματαιώσεις τους αλλά πάει ένα βήμα πιο πέρα, δηλαδή στην αναγνώριση της σημασίας που έχει η επιθυμία. Η αναγνώριση και η κατάφαση της επιθυμίας θεμελιώνουν την πίστη στην ελευθερία. Επιθυμία και ελευθερία αποτελούν προϋποθέσεις και για την αναζήτηση του Θεού. Και στις δύο συλλογές που έχουμε μπροστά μας βρίσκουμε πλήθος θεολογικών υπαινιγμών. Η Ε. Λ. δεν γράφει θρησκευτική ποίηση αλλά αγγίζει την ουσία της χριστιανικής θεολογίας αναζητώντας τον πάσχοντα Χριστό στον πάσχοντα άνθρωπο.
Υπάρχει ένας στίχος που με συγκίνησε πάρα πολύ για το θεολογικό-ανθρωπολογικό βάθος του. Ο στίχος είναι από το ποίημα που τιτλοφορείται «Μνήσθητι». Ο ίδιος ο τίτλος αποτελεί άμεση βιβλική αναφορά και παραπέμπει στα λόγια του ληστή πάνω στον Σταυρό. «Ιησού, μνήσθητί μου όταν έλθης εις την βασιλείαν σου». Η ποιήτρια μάς καλεί να θυμηθούμε την αφήγηση της Σταύρωσης, όπως καταγράφεται από τον ευαγγελιστή Λουκά και μόνο. Η ποιήτρια επιλέγει να υπογραμμίσει το περιστατικό με τους δύο ληστές που σταυρώθηκαν μαζί με τον Ιησού. Επιτρέψτε μου να θυμίσω το βιβλικό κείμενο στο οποίο αναφέρεται ο τίτλος του ποιήματος. «Μαζί με τον Ιησού πήγαιναν να σταυρώσουν κι άλλους δύο, κακούργους. [...] Ένας από τους κακούργους που ήταν κρεμασμένος στο σταυρό τον βλασφημούσε και του έλεγε: “Εάν εσύ είσαι ο Μεσσίας, σώσε τον εαυτό σου κι εμάς”. Ο άλλος στράφηκε σ’ αυτόν, τον επιτήμησε και του είπε: “Ούτε το Θεό δεν φοβάσαι εσύ; Δεν είσαι όπως και αυτός καταδικασμένος; Εμείς βέβαια δίκαια, γιατί τιμωρούμαστε γι’ αυτά που κάναμε· αυτός όμως δεν έκανε κανένα κακό”. Και στον Ιησού έλεγε: “Θυμήσου με, Κύριε, όταν έρθεις στη βασιλεία σου”. Ο Ιησούς του απάντησε: “Σε βεβαιώνω πως σήμερα κιόλας θα είσαι μαζί μου στον παράδεισο”». (Λουκάς 23: 32, 39-43)
Τα κείμενα και τα ποιήματα και των δύο, εξαιρετικών συλλογών, της Ε. Λ., εγκαταλείπουν κάθε επιτήδευση προκειμένου να παρουσιάσουν την ανθρώπινη κατάσταση όπως είναι στην πραγματικότητα. Τα κείμενα είναι ανυπόφορα μικρά, σχεδόν ανήλικα, όπως είμαστε όλοι και όλες. Ωστόσο, η ποιήτρια ανοίγει έναν ορίζοντα, τον ορίζοντα της ενηλικίωσης και μας καλεί να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, να αναγνωρίσουμε το τραύμα μας και να τολμήσουμε να επιθυμήσουμε.
Στο παραπάνω βιβλικό χωρίο, θεωρώ πως ο Λουκάς παρουσιάζει δύο διαφορετικές προσεγγίσεις της σωτηρίας που συνοδεύονται από διαφορετικού τύπου θρησκευτικό βίωμα και ήθος. Ο ένας ληστής απευθύνεται σε έναν πιθανό σωτήρα, ισχυρό και ικανό να περιφρονήσει την πραγματικότητα και να την ανατρέψει προς όφελος των εκλεκτών του. Η προσευχή του αποτελεί έναν συναισθηματικό εκβιασμό. «Εάν εσύ είσαι ο Μεσσίας, σώσε τον εαυτό σου κι εμάς». Σωτηρία για τον εν λόγω ληστή είναι κάποιος να τον «καλύψει», κάποιος να τον γλιτώσει από τις ευθύνες του. Κάποιος θα έλεγε πως ο συγκεκριμένος ληστής είναι ανυπόφορα ανήλικος.
Αντίθετα, ο άλλος ληστής, αφού ανέλαβε την ευθύνη των πράξεών του λέγοντας «εμείς δίκαια τιμωρούμαστε», παρακαλεί τον Ιησού να μην τον ξεχάσει όταν έρθει στη βασιλεία του, δηλαδή παρακαλεί να μην τον αφήσει μόνο αλλά να τον πάρει μαζί του. Αυτός ο ληστής αναγνωρίζει το τραύμα της μοναξιάς του και απλώς έρχεται με το πραγματικό αίτημά του ενώπιον του Ιησού, ο οποίος τον βεβαιώνει πως βρίσκεται κιόλας στον παράδεισο. Η επιθυμία του ληστή να βρεθεί στον τόπο του Άλλου, τον σώζει.
Και τώρα ας δούμε τους στίχους της Ε.Λ. (που μοιάζουν με προσευχή):
«Πάρε με τώρα μαζί σου, / Ληστής να σου είμαι / κουράστηκα να σε φιλώ».
Στον πρώτο στίχο έχουμε την καθαρή έκφραση της επιθυμίας, στον δεύτερο την ευχή να γίνει σαν τον ληστή που καταφέρνει να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του και να ενηλικιωθεί κατά κάποιον τρόπο, και στον τρίτο στίχο έχουμε (τη μετάνοια) την εγκατάλειψη της ανώριμης στάσης της προδοσίας (ή αλλιώς της εκδίκησης), η οποία ακολουθεί τον θυμό που έχει προκληθεί από τη ματαίωση μιας ανώριμης προσδοκίας ότι κάποιος άλλος θα έρθει να μας γλιτώσει.
Θεωρώ πως μόνο κάποια που έχει κατανοήσει σε βάθος την απελευθερωτική διάσταση του ευαγγελικού μηνύματος θα μπορούσε να γράψει αυτούς τους στίχους.
Τελειώνοντας, θέλω να τονίσω πως τα κείμενα και τα ποιήματα και των δύο, εξαιρετικών συλλογών, της Ε. Λ., εγκαταλείπουν κάθε επιτήδευση προκειμένου να παρουσιάσουν την ανθρώπινη κατάσταση όπως είναι στην πραγματικότητα. Τα κείμενα είναι ανυπόφορα μικρά, σχεδόν ανήλικα, όπως είμαστε όλοι και όλες. Ωστόσο, η ποιήτρια ανοίγει έναν ορίζοντα, τον ορίζοντα της ενηλικίωσης και μας καλεί να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, να αναγνωρίσουμε το τραύμα μας και να τολμήσουμε να επιθυμήσουμε. Άλλωστε μόνο έτσι θα σωθούμε, θα βρούμε τη χαμένη πληρότητα, δηλαδή, και δεν θα γλιτώσουμε απλώς. Και για αυτόν τον ορίζοντα την ευχαριστώ θερμά.
Η Ντένια Αθανασοπούλου Κυπρίου είναι θεολόγος, διδάσκουσα στο ΕΑΠ και ψυχοθεραπεύτρια.
Η αναιδής σκιά
Ελένη Λιντζαροπούλου
Αρμός
66 σελ.
ISBN 978-960-615-012-8
Τιμή: €7,00
Ελένη Λιντζαροπούλου
Αρμός
66 σελ.
ISBN 978-960-615-012-8
Τιμή: €7,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου