Η Πεντηκοστή, το Άγιο Πνεύμα και η άσβεστη φλόγα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης

 June 20, 2021 | English version follows

 

Ευλογητός ει, Χριστέ ο Θεός ημών, ο πανσόφους τους αλιείς αναδείξας, καταπέμψας αυτοίς το Πνεύμα το άγιον, και δι’ αυτών την οικουμένην σαγηνεύσας, Φιλάνθρωπε, δόξα σοι.

 

Την επομένη της Κυριακής της Πεντηκοστής, η Εκκλησία μας εορτάζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Πανηγυρίζουμε το σωτήριο γεγονός της καθόδου του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους και τους άλλους μαθητές του Κυρίου που είχαν συναχθεί σε προσευχή και ικεσία στο “υπερώο”, όπως περιγράφεται από τον Ευαγγελιστή Λουκά στο Βιβλίο των Πράξεων.

 

Το σημαντικό αυτό γεγονός για την ανθρώπινη ιστορία που συνέβη πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, σηματοδοτεί την ίδρυση της Εκκλησίας και αντηχεί από την Ιερουσαλήμ σε όλα τα μέρη του πλανήτη σήμερα. Όλοι οι καλοπροαίρετοι άνθρωποι επιθυμούν να γίνουν ακόλουθοι του Ιησού Χριστού και λαχταρούν να γίνουν “μέτοχοι της Θείας Φύσεως” (Β΄ Επιστολή Πέτρου, 1:4).

 

Η Κυριακή της Πεντηκοστής και η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος είναι στενά συνδεδεμένες με τα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

 

Προ πέντε ετών, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος άρχισε με μία Συνοδική Θεία Λειτουργία την Κυριακή της Πεντηκοστής στον καθεδρικό Ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο Κρήτης.

 

Προ πεντηκονταετίας, κατά τον εορτασμό της πανηγύρεως της Μονής της Αγίας Τριάδος – όπου ήταν ενσωματωμένη η θεολογική Σχολή της Χάλκης – οι τουρκικές αρχές σχεδίαζαν μυστικά το κλείσιμο της Σχολής. Ενώ επέβαλαν το κλείσιμό της, το πνεύμα και η φλόγα της Χάλκης ακόμη διαπνέει και το φως της ακτινοβολεί με λαμπρότητα σε όλο τον κόσμο.

 

Μισό αιώνα μετά το κλείσιμο της Χάλκης όπως ενθυμούμαστε και προσευχόμαστε για την επαναλειτουργία της, ας αναβιώσουμε το πνεύμα και το ήθος της Θεολογικής Σχολής μέσω των ζωηρών αναμνήσεων και ειλικρινών παρατηρήσεων δύο εκ των αποφοίτων της: του Κωνσταντίνου Δεληκωνσταντή και του Χρήστου Πλένγκα.

 

Και οι δύο αυτοί διακεκριμένοι απόφοιτοι –σήμερα Άρχοντες του Οικουμενικού Πατριαρχείου – σπούδασαν επτά έτη (τρία στο Λύκειο και τέσσερα στο πανεπιστήμιο) συμμετέχοντας στο λατρευτικό πρόγραμμα της Εκκλησίας και επηρεάστηκαν θετικά ως προσωπικότητες από το μοναδικό πνεύμα που διακατείχε ολόκληρη την Θεολογική Σχολή.

 

Σύμφωνα με τον καθ. Δεληκωνσταντή -έναν διαπρεπή ακαδημαϊκό καθηγητή-, ο οποίος ακόμη κατοικεί στην Πόλη υπηρετώντας την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, το πνεύμα της Χάλκης ήταν πνεύμα δεκτικότητας. “Μου αρέσει να περιγράφω “το πνεύμα της Χάλκης” ως συνδυασμό ακλόνητης πιστότητας στην Παράδοση της Εκκλησίας και ως δεκτικότητα έναντι του κόσμου και εμπιστοσύνη στην δύναμη του διαλόγου”.

 

Και οι δύο αυτοί απόφοιτοι της Χάλκης υπογράμμισαν το ρόλο της λειτουργικής ζωής στην Θεολογική Σχολή ως στοιχείο διαμορφώσεως του χαρακτήρα καθ’ όλη την εκπαιδευτική τους διαδρομή και πνευματική τους ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον κ. Πλένγκα, πρώην αξιωματικό του Ναυτικού και σήμερα διαπρεπή δικηγόρο στην Αθήνα, “Η Χάλκη δεν ήταν ένα απλό σχολείο όπου δίδασκε μαθήματα για έξι ή επτά ώρες την ημέρα. Ήταν ένα σύγχρονο εκκλησιαστικό πεδίο αδερφικής συνύπαρξης με έναν συνδυασμό μοναστικής και κοσμικής ατμόσφαιρας, συγκρίσιμης με τον στρατό σε όρους αυστηρότητας και πειθαρχίας, αλλά ταυτοχρόνως ομοίας με μοναστήρι του Όρους Άθω. Η Χάλκη μας έδωσε φτερά να τα απλώσουμε στην οικουμένη και να διακονήσουμε τις ανάγκες των ομοπίστων μας και να διατηρήσουμε ομοίως φιλικές σχέσεις με τα μη θρησκεύοντά μας αδέρφια”.

 

Ο διαρκής σύνδεσμος ανάμεσα σε θεωρία και πράξη ενέπνεε ομοίως διδακτικό προσωπικό και σπουδαστές σε ένα θεμέλιο ζωντανής θεολογίας, συνυφαίνοντας την μάθηση της τάξης με ζωή στην κοσμοπολίτικη Βασιλίδα των Πόλεων. Όπως το περιγράφει ο καθ. Δεληκωνσταντής: “Η μοναδικότητά μας στην Χάλκη βρισκόταν στον τρόπο της ζωής, τα προσωπικά συναπαντήματα, της συνύπαρξη Μοναστηριού και Σχολής, ξεκινούσε από τον συνδυασμό θεολογικής σπουδής και λειτουργικής ζωής, κοινής σπουδής και από κοινού τράπεζας, παράδοσης και οικουμενικότητας. Η ζωή μας προόδευε από το στασίδι στο σχολικό θρανίο, από την Εκκλησία στην τάξη, από το αναλόγιο στην βιβλιοθήκη”.

 

Ο κ. Πλένγκας εγκαρδίως ανακαλούσε την σεβάσμια “ατμόσφαιρα” και “μαθητεία” που η Χάλκη προσέφερε στους σπουδαστές της, ιδιαίτερα μέσω των εκκλησιαστικών ακολουθιών και μιας ζωντανής Ορθοδοξίας. Πριν μάθουν πως να μελετούν τους Πατέρες της Εκκλησίας και θεολογικά κείμενα, “οι σπουδαστές της Χάλκης”, σύμφωνα με τον καθ. Δεληκωνσταντή, “διδασκόταν να εντοπίζουν το πλήρωμα της πίστεώς μας και της θεολογίας μέσα στις ακολουθίες, το ράσο, το πετραχείλι, το καντήλι, το κερί, το θυμίαμα, την ψαλμωδία και την γλυκύτητα των προσώπων στις εικόνες”.

 

Για τον τοπικό ελληνορθόδοξο πληθυσμό εντός και πέριξ της Κωνσταντινουπόλεως ο εκπαιδευτικός προγραμματισμός της Χάλκης ήταν επίσης συχνά μια σανίδα σωτηρίας για φτωχότερα ή μη προνομιούχα μέρη της επαρχίας, της οποίας οι τοπικές πόλεις ή χωριά ίσως να μην είχαν λειτουργικό Λύκειο για να υποστηρίξουν σπουδαστές.

 

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο τωρινός οικουμενικός Πατριάρχης, ο παναγιώτατος Βαρθολομαίος, που σπούδασε και αποφοίτησε από την Χάλκη και ο οποίος, παρά τα πολλαπλά εμπόδια, σημείωσε σημαντική πρόοδο για να αναβιώσει τα ιερά εδάφη της Μονής της Αγίας Τριάδος (συμπεριλαμβανομένων και των προσπαθειών του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου, πρώην μητροπολίτου Προύσας) οργανώνοντας συνόδους, συμπόσια, οικολογικές πρωτοβουλίες και τακτικές συναντήσεις της Αγίας και Ιεράς Συνόδου στην Χάλκη.

 

Ενώ η Θεολογική Σχολή έχει ταυτοχρόνως άμεση και μοναδική σχέση με το κέντρο της Ορθοδοξίας προσέφερε στην Οικουμένη 330 επισκόπους κατά τα 127 έτη της λειτουργίας της (από το 1844 ως το 1971). Πληροφορούμαστε από τον αιδ. δρ. Ιωάννη Χρυσαυγή στην εξαίρετή του βιογραφία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου: Απόστολος και Οραματιστής, που η Χάλκη γαλούχησε “δώδεκα [επισκόπους που] ανέβηκαν στον θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δύο εξελέγησαν Πατριάρχες Αλεξανδρείας, τρεις έγιναν Πατριάρχες Αντιοχείας, ένας έγινε έξαρχος των Βουλγάρων, τέσσερις χειροτονήθηκαν αρχιεπίσκοποι Αθηνών, [και] ένας έγινε αρχιεπίσκοπος Αλβανίας.”

 

Χτισμένη στον “Λόφο της Ελπίδος” η Χάλκη δεν ήταν μόνο για την Κωνσταντινούπολη ή το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ήταν – και ακόμη είναι – για την παγκόσμια Ορθοδοξία. Οι πρώην σπουδαστές και τωρινοί απόφοιτοι διαφυλάσσουν τα σοφά λόγια των καθηγητών τους: “Αφουγκραστείτε την φωνή των Πατέρων και τον παλμό των συνανθρώπων μας”. Όπως εξηγεί ο καθ. Δεληκωνσταντής για τους σπουδαστές της Χάλκης δεν ήταν ποτέ απόμακρα τα λόγια του Γρηγορίου του Θεολόγου: “Μην φοβάστε την πρόοδο… να φοβάστε την αποξένωση” (Ομιλία 25, PG35,1224).

 

Σαν τις πύρινες γλώσσες που εμφανίστηκαν πάνω από τους μαθητές του Χριστού κατά την Πεντηκοστή και όπως το Άγιο Πνεύμα “Το πανταχού παρόν και τα πάντα πληρούν”, η ιδέα, ιστορία και το ήθος της Χάλκης είναι μια άσβεστη φλόγα προς δόξαν Θεού.

Pentecost, the Holy Spirit, and the Inextinguishable Flame of the Halki Seminary   Blessed are You, O Christ our God, who made fishermen all-wise, sending upon them the Holy Spirit and, through them, netting the world. O Loving One, glory to You. (Apolytikion)   Following the Sunday of Pentecost, the Church commemorates the Monday of the Holy Spirit. We celebrate the salvific event of the Holy Spirit’s descent upon the Apostles and other disciples of the Lord who had gathered in prayer and supplication in the “upper room” as described by Luke the Evangelist in the Book of Acts.   The significance of that seminal event in human history two-thousand years ago reverberates from Jerusalem to all parts of the planet today where followers of Jesus Christ – and indeed all people of goodwill – yearn to become “partakers of the Divine Nature” (2 Peter 1:4).   The Sunday of Pentecost and the Monday of the Holy Spirit are closely connected to contemporary historical events in the Orthodox Church.   Five years ago, the Holy and Great Council commenced with a Synodal Divine Liturgy celebrated on Pentecost at the Cathedral of St. Menas in Heraklion, Crete.   Fifty years ago, as the Holy Trinity Monastery – wherein the Halki Seminary was embedded – was celebrating its feast day, Turkish authorities were plotting to shut down the seminary. While they forced its closure, the spirit and flame of Halki still permeates and shines brightly.   As we commemorate Halki’s half-century of closure, and pray for its reopening, let us bring the seminary’s spirit and ethos back to life through the vivid memories and candid observations of two of its graduates: Konstantinos Delikostantis and Christos Plengas.   Both distinguished gentlemen – who are today also Archons of the Ecumenical Patriarchate – spent seven years (three as high school students and four at the university level) studying, worshipping, and being transfigured by the unique pnevma that surrounded the seminary and those within it.   According to Prof. Delikostantis – an eminent scholar and professor who still resides in The City servicing the Great Church of Christ – Halki’s spirit was one of openness: “I like describing “the spirit of Halki” as a combination of unshakeable fidelity to the Church’s tradition and as openness toward the world and trust in the power of dialogue.”   Both Halki alumni highlighted the liturgical life at the seminary as formative parts of their educational journey and spiritual growth. According to Mr. Plengas, a former naval officer and today a prominent lawyer in Athens, “Halki was not a simple school teaching lessons for six or seven hours a day. It was a modern ecclesiastical space of fraternal co-existence with a combined monastic and secular atmosphere, comparable to the military in terms of strictness and discipline, but at the same time similar to a monastery on Mount Athos. Halki gave us the wings to spread to the universe and serve the needs of our fellow believers and to maintain friendly relations with our non-religious brethren as well.”   The constant connection between theory and praxis infused both faculty and students alike with a foundation of lived theology, weaving classroom learning with life in the cosmopolitan Queen of Cities. As Prof. Delikostantis describes it: “Our uniqueness in Halki was found in the way of life, the personal encounters, the cohabitation of Monastery and School, it arose from the combination of theological study and liturgical life, of common study and shared trapeza, of tradition and ecumenicity. Our life progressed from the pew to the school desk, from the church to the classroom, from the lectern to the library.”   Mr. Plengas fondly recalled the revered “atmosphere” and “apprenticeship” that Halki offered its students especially through church services and a living Orthodoxy. Prior to learning how to study the Fathers of the Church and theological texts, “The seminarians of Halki,” according Prof. Delikostantis, “were taught how to locate the entirety of our faith and theology within the services, the cassock, the stole, the vigil oil lamp, the candle, the incense, the chanting, and in the sweetness of the faces in the icons.”   For the local Greek Orthodox population in and around Constantinople, Halki’s educational programming was also often a lifeline for poorer or underserviced parts of the region whose towns or villages may not have had an operational high school to support students.   One such example is the current Ecumenical Patriarch, His All-Holiness Bartholomew, who studied and graduated from Halki and who, despite roadblocks and obstacles, has made significant progress to resurrect the sacred grounds of the Holy Trinity Monastery (including through the efforts of Archbishop Elpidophoros of America, formerly Metropolitan of Bursa), by organizing summits, symposia, ecological initiatives and regular meetings of the Holy and Sacred Synod at Halki.   While the seminary both has a direct and unique relation with the Centre of Orthodoxy, it produced 330 bishops during its 127 years of operation (from 1844 to 1971) for the oecumene. We are told by the Rev. Dr. John Chryssavgis in his superb biography of the Ecumenical Patriarch, Bartholomew: Apostle and Visionary, that Halki nurtured “twelve [bishops who] rose to the ecumenical patriarchal throne; two were elected patriarchs of Alexandria; three became patriarchs of Antioch; one became exarch of the Bulgarians; four were ordained archbishops of Athens; [and] one became archbishop of Albania.”   Located on the “Hill of Hope,” Halki was not just for Constantinople or the Ecumenical Patriarchate, it was – and still is – for world Orthodoxy. The former students and today’s alumni have the wise words of their professors close to heart: “Hear the voice of the Fathers and the heartbeats of our fellow human beings.” As Prof. Delikostantis explains, to the seminarians of Halki, the words of Gregory the Theologian were never too far: “Do not fear progress… fear alienation” (Homily 25, PG 35, 1224).   Like the tongues as of fire that appeared upon the disciples of Christ on Pentecost and like the Holy Spirit “Who dwell in all places and fill all things,” the idea, history, and ethos of Halki is an inextinguishable flame to the glory of God.   By Archon Evagelos Sotiropoulos, creator of WitnessingHistory.Info, a website to commemorate the five-year anniversary of the Holy and Great Council (Crete, 2016)

Greek Orthodox Archdiocese of Canada   Visit our Website   Like us on Facebook   Subscribe to our YouTube Channel   Follow us on Twitter   Flickr