Σάντρα Ελευθερίου: «Ο φύλακας του οκτώ – Η αρχή…»

Η σύνθεση μιας ιστορίας φαντασίας είναι πρόκληση για έναν συγγραφέα, από πολλές απόψεις. Κατ’ αρχάς έχουμε να κάνουμε με ένα πεδίο όπου υπάρχει, εκ των πραγμάτων, πολύ μεγαλύτερη ελευθερία, σε σχέση με τη ρεαλιστική λογοτεχνία, όσον αφορά τόσο τον χώρο και τον χρόνο δράσης, όσο και την επιλογή και τις ιδιότητες των χαρακτήρων – χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι και μέσα σε μια ρεαλιστική ιστορία δεν μπορούν ωραιότατα να ενταχθούν στοιχεία μεταφυσικά, ακόμα και υπερφυσικά, δοσμένα με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να δένουν με το σύνολο.

Στις κατεξοχήν ιστορίες φαντασίας, ωστόσο, ακόμα και αν υπάρχει το ρεαλιστικό στοιχείο, εκείνο που αναπόφευκτα κυριαρχεί είναι το φανταστικό. Ακόμα και αν οι πράξεις των ηρώων και τα γεγονότα που τους αφορούν είναι οικεία, υπάρχει κάτι που σχετίζεται με όλα αυτά, το οποίο υπαινίσσεται ή και καταδεικνύει την όποια μεταφυσική διάσταση.

Η ισορροπία ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο στοιχεία μέσα σε μια ιστορία φαντασίας είναι πολύ λεπτή. Το πλαίσιο όπου εξελίσσεται η πλοκή, αν και ελεύθερο, έχει τους δικούς του ιδιαίτερους περιορισμούς εφόσον τις περισσότερες φορές αποτελεί εφεύρημα του συγγραφέα, ο οποίος, προσδιορίζοντάς το και δίνοντάς του μορφή, του προσδίδει και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Μια φανταστική χώρα, ας πούμε, έχει συγκεκριμένο, μέσα στη μυθοπλασία, ιστορικό παρελθόν το οποίο την ορίζει. Ένας χαρακτήρας με υπερφυσικές ικανότητες ανταποκρίνεται σε ένα μοντέλο δράσης που κινείται πάνω σε προκαθορισμένες από τον συγγραφέα γραμμές.

Το μυθιστόρημα φαντασίας της πολύ καλής εικονογράφου Σάντρας Ελευθερίου Ο φύλακας του οκτώ – Η αρχή…, που απευθύνεται κυρίως στο εφηβικό και νεανικό κοινό, είναι το πρώτο από μια σειρά βιβλίων με κεντρικό ήρωα τον Αιμίλιο Τράι, ένα παιδί που, αρχικά, φαίνεται πως διαθέτει το χάρισμα της οξυμένης διαίσθησης, καθώς και της συναισθησίας. Έχοντας εγκαταλειφθεί, κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες, στην πόρτα ενός ορφανοτροφείου όταν ήταν μωρό, υιοθετείται κάποια στιγμή στην παιδική του ηλικία από ένα ζευγάρι και γίνεται, χωρίς να το ξέρει, μέρος ενός σατανικού σχεδίου το οποίο, ωστόσο, αποτυγχάνει παταγωδώς. Στη συνέχεια, εγκαταλείπεται και από τους θετούς του γονείς, και βρίσκει καταφύγιο σε ένα τσίρκο, όπου, χάρη στις ιδιαίτερες ικανότητές του, αποκτά ξεχωριστή θέση μέσα στον θίασο και γίνεται αστέρι πρώτου μεγέθους στις παραστάσεις. 

Ο τρόπος που η συγγραφέας επιλέγει να συσχετίσει τα δύο αυτά στοιχεία –το ρεαλιστικό και το φανταστικό– και να τα συνδέσει μεταξύ τους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Αυτό είναι, με δυο λόγια, το ρεαλιστικό υπόβαθρο της ιστορίας, το οποίο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης και διαδραματίζεται σε έναν τόπο που δεν κατονομάζεται, αλλά θα μπορούσε να είναι μια περιοχή όπως η Ισμαηλία στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, αν κρίνουμε από την πολυπολιτισμικότητα των χαρακτήρων (Έλληνες, Γάλλοι, Άγγλοι, Γερμανοί) αλλά και τις περιγραφές των τοπίων. Ο χρόνος δράσης, εξίσου απροσδιόριστος, παραπέμπει σε παλιότερες εποχές, καθώς απουσιάζει εντελώς η τεχνολογία. Η συγγραφέας, υποθέτω εσκεμμένα, δεν δεσμεύει χωροχρονικά την ιστορία της ώστε να της δώσει διαχρονικό και, κατά συνέπεια, αλληγορικό χαρακτήρα. Επίσης η συνύπαρξη πολλών και διαφορετικών εθνοτήτων που, προφανώς, μιλούν την ίδια γλώσσα, υπονοεί ότι η ιστορία ξεπερνάει σύνορα και άλλους παρόμοιους περιορισμούς: θα μπορούσε να αφορά ένα οποιοδήποτε μέρος, μια οποιαδήποτε χρονική στιγμή, μια οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων.

Αυτή η αχρονική και παγκόσμια διάσταση συνδέεται άμεσα με το φανταστικό / μεταφυσικό κομμάτι του βιβλίου, το οποίο με τη σειρά του αφορά την αιώνια πάλη του καλού με το κακό, ένα θέμα εξαιρετικά δημοφιλές στη λογοτεχνία φαντασίας (και όχι μόνο). Ο τρόπος που η συγγραφέας επιλέγει να συσχετίσει τα δύο αυτά στοιχεία –το ρεαλιστικό και το φανταστικό– και να τα συνδέσει μεταξύ τους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: η ζωή του Αιμίλιου διαγράφει μια συγκεκριμένη πορεία και τα γεγονότα που την απαρτίζουν φαίνονται τυχαία, αλλά δεν είναι. Διάφορα πρόσωπα που συναντάει κατά καιρούς παίζουν έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο, και όλα οδηγούν σε μια κατάληξη που φαίνεται να είναι ήδη καθορισμένη, εν αγνοία του.

Παρ’ όλα αυτά, στο ρεαλιστικό κομμάτι της ιστορίας δίνονται πολύ λίγα στοιχεία που να οδηγούν σε μια μεταφυσική ερμηνεία. Καθώς ξετυλίγεται το νήμα της ζωής του Αιμίλιου, η πραγματικότητα που τον αφορά είναι σε γενικές γραμμές οικεία – πάντα βέβαια μέσα στα πλαίσια που η ιδιαίτερη προσωπικότητά του επιτρέπει. Το ορφανοτροφείο, η υιοθεσία, οι ίντριγκες της μητριάς του παραπέμπουν σε μια τυπική δραματική ιστορία με κοινωνικό χαρακτήρα. Κατόπιν βρίσκουμε τον Αιμίλιο να έχει αποδεχτεί τις ξεχωριστές του ικανότητες και να ζει μια σχετικά ήρεμη ζωή μέσα στο τσίρκο με τους εκκεντρικούς αλλά συμπαθείς συναδέλφους του. Υπάρχουν σημάδια, τα βλέπει, αλλά, φυσικά, δεν μπορεί να φανταστεί πού τον οδηγούν.

Η ανατροπή γίνεται λίγες σελίδες πριν το τέλος, όπου το παρελθόν του Αιμίλιου επιστρέφει και ο ίδιος έρχεται αντιμέτωπος με εκκρεμότητες για τις οποίες, ωστόσο, και πάλι δεν φέρει ευθύνη. Παράλληλα ανακαλύπτει ότι τόσο η ζωή του όσο και το πεπρωμένο του είναι συνδεδεμένα με γεγονότα πολύ πιο πέρα και πάνω από αυτόν, και δεν έχει άλλη επιλογή από το να αποδεχτεί τη μοίρα του, να αναλάβει δράση και να φέρει εις πέρας την αποστολή του.

Κι εδώ γίνεται η επίσημη μετάβαση στο φανταστικό κομμάτι, η οποία σηματοδοτείται από μια αλλαγή στο κλίμα, αλλά, ως ένα σημείο, και στο ύφος της αφήγησης, μάλλον προετοιμάζοντας το έδαφος για το δεύτερο βιβλίο της σειράς. Η ιστορία μεταφέρεται σε μια παράλληλη πραγματικότητα, όπου οι υπερφυσικές δυνάμεις είναι δεδομένες και επηρεάζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τον ρεαλιστικό άξονα δράσης. 

Ο συμβολισμός του καλού και του κακού, προτού πάρει συγκεκριμένη ταυτότητα στο τέλος, εκφράζεται με διάφορους έμμεσους ή άμεσους τρόπους και μέσα από διάφορα πρόσωπα τα οποία, ως επί το πλείστον, αντιπροσωπεύουν κάτι που συνδέεται με την παράλληλη φανταστική πραγματικότητα.

Η ιδέα της παράλληλης πραγματικότητας, του παράλληλου σύμπαντος, είναι κι αυτή ευρέως διαδεδομένη στη λογοτεχνία φαντασίας. Η ύπαρξη ενός κόσμου φανταστικού που υφίσταται σε ένα επίπεδο το οποίο άλλοτε είναι αόρατο από τους πολλούς αλλά αντιληπτό από κάποιους που έχουν το χάρισμα να το βλέπουν, και άλλοτε θεωρείται δεδομένη και γενικά αποδεκτή συνθήκη, είναι ένα στοιχείο στο οποίο βασίζονται πάρα πολλά μυθιστορήματα του είδους, εφηβικής και ενήλικης λογοτεχνίας (πχ: Χάρι Πότερ της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, O άρχοντας των δαχτυλιδιών του Τζ. Ρ. Τόλκιν, Game of Thrones του Τζορτζ Μάρτιν, Αστερόσκονη του Νιλ Γκέιμαν, Ιστορία χωρίς τέλος του Μίκαελ Έντε, Το χρονικό της Νάρνια του Κ. Σ. Λιούις, I am Legend του Ρίτσαρντ Μάθεσον – αναφέρω ενδεικτικά μόνο ορισμένα βιβλία, στο καθένα από τα οποία η παράλληλη πραγματικότητα έχει διαφορετικές εκφάνσεις). Στον Φύλακα του οκτώ, η παράλληλη πραγματικότητα τοποθετείται σε μια συνάρτηση χώρου-χρόνου που έχει στοιχεία από διάφορες μυθολογίες, καθώς και επιρροές από δημοφιλή μυθιστορήματα και κινηματογραφικές ταινίες, και προφανώς θα αποτελεί μία από τις πρώτες ύλες στα επόμενα βιβλία.

Σαν μια πρώτη γνωριμία με τον κόσμο του Αιμίλιου Τράι, στο πρώτο αυτό βιβλίο η έμφαση δίνεται στη ρεαλιστική διάσταση της ιστορίας, η οποία ξεδιπλώνεται με γλαφυρότητα και, κάποιες φορές, με χιούμορ, μέσα από μια σειρά από σκηνές που συμπληρώνουν αποτελεσματικά η μία την άλλη. Η ζωή στο καραβάνι του τσίρκου αποδίδεται με ζωηρές περιγραφές, και τα κεφάλαια που εστιάζονται σ’ αυτό το θέμα είναι αυτά που ξεχωρίζουν και δίνουν το στίγμα και την ατμόσφαιρα της ιστορίας. Από εκεί και πέρα, ο συμβολισμός του καλού και του κακού, προτού πάρει συγκεκριμένη ταυτότητα στο τέλος, εκφράζεται με διάφορους έμμεσους ή άμεσους τρόπους και μέσα από διάφορα πρόσωπα τα οποία, ως επί το πλείστον, αντιπροσωπεύουν κάτι που συνδέεται με την παράλληλη φανταστική πραγματικότητα. Τα στοιχεία της φύσης, συγκεκριμένα το νερό και η φωτιά, παίζουν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο ως φυσικές, αν και όχι και τόσο τυχαίες, δυνάμεις όσο και ως σύμβολα, και φαίνεται να συνδέονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με σημαντικούς σταθμούς στη ζωή του Αιμίλιου. Όσον αφορά το φανταστικό κομμάτι, όπως αυτό αναπτύσσεται προς το τέλος του βιβλίου, προς το παρόν αποτελεί μια γέφυρα προς την αινιγματική συνέχεια και μένει να δούμε πώς θα εξελιχθεί. 

Ο φύλακας του οκτώ
Η αρχή...
Σάντρα Ελευθερίου
Ελληνοεκδοτική
192 σελ.
ISBN 978-960-563-138-3
Τιμή: €13,90

Βερίνα Χωρεάνθη, κριτικός, μεταφράστρια και αρθρογράφος.

http://diastixo.gr/