ΘΡΗΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΟΥ FIOCCO
Οι Θρήνοι του Ιερεμία έχουν μελοποιηθεί πολυφωνικά και με τη μορφή εκκλησιαστικών κοντσέρτων από πολλούς συνθέτες στην πορεία της ιστορίας. Πριν από τη Μεταρρύθμιση ήταν μέρος των εορτασμών των τελευταίων τριών ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας, γνωστών ως triduum sacrum**. Αυτό συνεχίστηκε στο ρωμαιοκαθολικό τμήμα της Ευρώπης μετά τη Μεταρρύθμιση. Στον προτεσταντικό κόσμο δεν λήφθηκαν υπόψη για τους εορτασμούς της Μεγάλης Εβδομάδας: στη Λουθηρανική Γερμανία οι συνθέτες συνέθεσαν περισσότερο την αφήγηση των Παθών του Ιησού στα Ευαγγέλια.
Για πρακτικούς λόγους, στη Γαλλία οι Θρήνοι, γνωστοί ως Leçons de Ténèbres, μεταφέρθηκαν από το πρώτο Μεσονυκτινό του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης, Μεγάλης Παρασκευής και Μεγάλου Σάββατου στον Εσπερινό της προηγούμενης ημέρας. Αυτό εξηγεί τους τίτλους, που αναφέρονται στους Mercredy, Jeudi και Vendredi Saint αντίστοιχα. Αυτό συμβαίνει, επίσης, με τους Θρήνους που συνέθεσε ο Joseph Hector Fiocco (1703 - 1741), το 1733.
Ο Fiocco γεννήθηκε στις Βρυξέλλες. ήταν το όγδοο παιδί του Pietro Antonio, ο οποίος καταγόταν από τη Βενετία και του οποίου η παρουσία στις Βρυξέλλες τεκμηριώνεται ήδη από το 1682. Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ο τελευταίος ήταν στην υπηρεσία του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ, εκλέκτορα της Βαυαρίας, ο οποίος έγινε κυβερνήτης της Νότιας Ολλανδίας το 1692. Ο Pietro Antonio ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση θεατρικής μουσικής κι επίσης, συνέθεσε εκκλησιαστική μουσική. Μέχρι το θάνατο του, το 1714, κατείχε δύο θέσεις: maître de musique de la chapelle royale de la cour (μουσικοδιδάσκαλος του βασιλικού παρεκκλησίου της αυλής) και μια παρόμοια θέση στην Notre-Dame du Sablon.
Ο Joseph Hector υπηρέτησε αρχικά στο δουκικό παρεκκλήσι υπό τον ετεροθαλή αδερφό του Jean-Joseph κι έγινε sous-maître το 1729 ή το 1730. Το 1731, εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα, όπου ανέλαβε τη θέση του χοράρχη στον Καθεδρικό Ναό, ως διάδοχος του Willem de Fesch, ο οποίος είχε μετακομίσει στην Αγγλία. Το 1737, επέστρεψε στις Βρυξέλλες, όπου διαδέχθηκε τον Pierre Hercule Bréhy ως χοράρχης της κολλεγιακής εκκλησίας St Michel και Ste Gudule. Μέρος των καθηκόντων του ήταν η εκπαίδευση των αγοριών χορωδών. Πέθανε σε νεαρή ηλικία 38 ετών. Το έργο του Fiocco περιλαμβάνει τρεις λειτουργίες, 22 μοτέτα, ένα Te Deum, Leçons de Ténèbres και μουσική για τσέμπαλο. Ένα μέρος της παραγωγής του έχει χαθεί, συμπεριλαμβανομένου ενός Ρέκβιεμ. Το γεγονός ότι μεταξύ των ετών 1750 και 1763 έντεκα φορές παίχτηκε ένα μοτέτο από τον ίδιο στο περίφημο Concert Spirituel στο Παρίσι, δείχνει ότι ήταν κάτι περισσότερο από μια τοπική διασημότητα.
Η ηχογράφηση (2 CD) που ακούμε εδώ - πραγματοποιήθηκε το 2021 και κυκλοφόρησε το 2022 από την Ramée - περιλαμβάνει τις πλήρεις συνθέσεις του για τους Θρήνους. Αυτό είναι ίσως το πιο γνωστό μέρος της παραγωγής του. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της ηχογράφησης είναι ότι περιλαμβάνει δύο συνθέσεις, που δεν ήταν γνωστές πριν και μια εκδοχή που είναι διαφορετική από αυτή που ήταν γνωστή.
Οι Θρήνοι σώζονται σε δύο χειρόγραφα. Αυτό που ήταν γνωστό και χρησιμοποιήθηκε πάντα για παραστάσεις, φυλάσσεται στις Βρυξέλλες. Αυτή ήταν και η πηγή, η οποία υπήρξε η αφετηρία της παρούσας ηχογράφησης. Η Diana Vinagre, διευθύντρια του συνόλου, βρήκε ένα δεύτερο χειρόγραφο στην Αμβέρσα. Ορισμένες από τις συνθέσεις που περιλαμβάνονται σ' αυτό, είναι πανομοιότυπες μ’ αυτές στο χειρόγραφο των Βρυξελλών, αλλά περιέχει επίσης δύο συνθέσεις που είναι εντελώς διαφορετικές. Ένας τρίτος θρήνος μεταφέρεται σε διαφορετική τονικότητα. Ο τελευταίος εκτελείται εδώ ως εναλλακτική της πιο γνωστής εκδοχής των Βρυξελλών.
Όλοι οι θρήνοι είναι γραμμένοι για σόλο φωνή και μπάσο κοντίνουο, που ήταν λίγο πολύ το πρότυπο τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ιταλία, αν και υπάρχουν επίσης συνθέσεις για διαφορετικές ενορχηστρώσεις. Αυτό που είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο στις συνθέσεις του Fiocco, είναι τα obbligato/υποχρεωτικά μέρη για ένα ή δύο τσέλο στις περισσότερες από αυτές. Τέσσερις από τις έντεκα είναι χωρίς τέτοια μέρη. Ο ρόλος τους είναι διαφορετικός, αλλά συχνά τους δίνονται τόσο εξέχοντα μέρη, που οι θρήνοι μετατρέπονται σε ντουέτα για φωνή και βιολοντσέλο. Η συμμετοχή δύο τσέλο μπορεί να οδηγήσει σε ιδιαίτερα δραματικά περάσματα, όπως στο τέλος της δεύτερης ενότητας του Troisième Lamentation du Jeudi saint (Τρίτος Θρήνος της Μ. Πέμπτης). Αυτό υπογραμμίζει αποτελεσματικά το κείμενο: «Έφθειρε τη σάρκα μου και το δέρμα μου· σύντριψε τα κόκαλα μου».
Στην εποχή του Fiocco, η μουσική στην Αυστριακή Ολλανδία - αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Βέλγιο - ήταν ένα μείγμα ιταλικών και γαλλικών στοιχείων. Στους Θρήνους του, ο Fioccoαναμιγνύει και τα δύο, αλλά με διαφορετικούς τρόπους. Οι τρεις πρώτοι, για τη Μεγάλη Τετάρτη είναι κυρίως γαλλικοί, κάτι που έρχεται ιδιαίτερα στο προσκήνιο στον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα εβραϊκά γράμματα στην αρχή κάθε στίχου. Γάλλοι συνθέτες τα μελοποίησαν ως μελίσματα, με μάλλον περιορισμένο εύρος. Αυτός είναι και ο τρόπος με τον οποίο τ' αντιμετώπισε ο Fiocco. Συνολικά, η γαλλική κομψότητα κυριαρχεί σ' αυτούς τους τρεις Θρήνους. Στο δεύτερο σύνολο των τριών το ιταλικό στυλ εκδηλώνεται πιο καθαρά. Υπάρχουν περάσματα έντονου ρητορικού χαρακτήρα και ορισμένα επεισόδια έχουν τα ίχνη ενός ρετσιτατίβο. Μερικά από τα εβραϊκά γράμματα είναι πολύ πιο σύντομα, έχουν ευρύ φάσμα και περιλαμβάνουν κολορατούρα. Ωστόσο, η διαφορά δεν πρέπει να υπερτονίζεται. Στην τελευταία ενότητα του Première Lamentation du Mercredi saint (Πρώτος Θρήνος της Μεγάλης Τετάρτης) βρίσκουμε, επίσης, ένα ρετσιτατιβικό πέρασμα και το τέταρτο τμήμα του Seconde Lamentation du Jeudi saint (Δεύτερος Θρήνος της Μεγάλης Πέμπτης) ανοίγει με μια σύνθεση του γράμματος samech, η οποία διαρκεί περίπου ένα λεπτό, δηλαδή σχεδόν το μισό απ' ολόκληρο το τμήμα. Όσον αφορά τις πρόσθετες κι εναλλακτικές συνθέσεις: ένα μέρος από τις πρώτες κι ένα σόλο μέρος από τις τελευταίες είναι γραμμένα για μπάσο κι όχι για σοπράνο. Αυτό ήταν μάλλον ασυνήθιστο εκείνη την εποχή. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε παρά μόνο συνθέσεις για μπάσο από τον Marc-Antoine Charpentier.
Είναι πολύ πιθανό ότι ο Fiocco έγραψε αυτούς τους Θρήνους κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αμβέρσα. Ωστόσο, πρέπει να είχαν διαδοθεί, καθώς έχουν φτάσει στη βιβλιοθήκη του ωδείου των Βρυξελλών. Επιπλέον, ο Charles-Joseph Van Helmont, ο οποίος διαδέχθηκε τον Fiocco ως μουσικός διευθυντής στο St Gudule, συνέθεσε επίσης Θρήνους - οι συνθέσεις του τιτλοφορούνται Leçons de Ténèbres - και αυτές ήταν σαφώς εμπνευσμένες από εκείνες του Fiocco.
Η σημασία αυτής της παραγωγής είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Είναι πολύ πιθανό η πρώτη ηχογράφηση με τους πλήρεις Θρήνους του Joseph-Hector Fiocco και η προσθήκη δύο άγνωστων μέχρι τώρα συνθέσεων απλώς προσθέτει στην αξία του. Επιπλέον, μόλις τα τελευταία δεκαπέντε περίπου χρόνια δίνεται σοβαρή προσοχή στη μουσική που γράφτηκε στην Αυστριακή Ολλανδία κατά τον 18ο αιώνα. Με βάση αυτά που έχουμε ακούσει, υπάρχει κάθε λόγος να επικροτήσουμε αυτές τις προσπάθειες, καθώς πολύ ωραία μουσική γράφτηκε από τους Fiocco, Van Helmont, Bréhy, Boutmy, De Croes, Van Maldere και Kennis - για να αναφέρουμε μόνο μερικούς. Ας ελπίσουμε ότι όση έχει κυκλοφορήσει μέχρι στιγμής θα ενθαρρύνει την περαιτέρω έρευνα σε οτιδήποτε είναι διαθέσιμο σ΄ έντυπες εκδόσεις, σε αρχεία και βιβλιοθήκες. Κι έπειτα: αυτές οι συνθέσεις του Fiocco είναι εξαιρετικής ποιότητας και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένες από αυτές έχουν ηχογραφηθεί στο παρελθόν. Ίσως έχουμε ακούσει μία ή κάποιες από αυτές, αλλά αυτό πρέπει να ήταν πριν από πολύ καιρό. Φαίνεται απίθανο, ωστόσο, οι παραστάσεις να ήταν τόσο καλές όσο αυτές που έχουμε εδώ. Οι φωνές της Ana Vieira Leite και της Ana Quintans δεν είναι τόσο διαφορετικές, γεγονός που συμβάλλει στη συνοχή αυτών των παραστάσεων. Και οι δύο προσφέρουν εξαιρετικές ερμηνείες. Έχουν ό,τι χρειάζεται για να ζωντανέψουν αυτά τα κομμάτια και στιλιστικά είναι απολύτως πειστικά. Ο Hugo Oliveira έχει, επίσης, ωραία φωνή και τραγουδάει αρκετά καλά τους δύο Θρήνους του. Το ελαφρύ πετάρισμα στη φωνή του είναι απογοητευτικό, καθώς αποσταθεροποιεί το τονικό ύψος. Οι οργανικές συνεισφορές είναι επίσης πρώτης τάξεως. Τα δύο τσέλο παίζουν ουσιαστικό ρόλο και ο Fernando Miguel Jalôto είναι υπεύθυνος για τις διαφοροποιημένες υλοποιήσεις του μπάσο κοντίνουο.
Ελπίζουμε ν' ακούσουμε περισσότερο Fiocco κι επίσης, περισσότερα απ' αυτό το εξαιρετικό σύνολο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
**Το Πασχαλινό Τριήμερο (λατινικά : Triduum Paschale) ή Ιερό Τριήμερο (Λατινικά: Triduum Sacrum) είναι η περίοδος των τριών ημερών που ξεκινά με τη λειτουργία το απόγευμα της Μεγάλης Πέμπτης, φτάνει στο υψηλότερο σημείο της στην Αγρυπνία του Πάσχα και κλείνει με την απογευματινή προσευχή την Κυριακή του Πάσχα. Είναι μια κινητή εορτή που θυμίζει τα Πάθη, τη Σταύρωση, τον Θάνατο, την ταφή και την Ανάσταση του Ιησού, όπως απεικονίζονται στα κανονικά Ευαγγέλια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου