KAROUSOS ART CRITICS: Λευτέρης Γιαννακουδάκης: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Πέμπτη 10 Αυγούστου 2017

Λευτέρης Γιαννακουδάκης: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Λευτέρης Γιαννακουδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1972. Βιβλία του που έχουν εκδοθεί: Τα Φαντάσματα του Δεκέμβρη, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2012, Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό (μαζί με την Ασπασία Βασιλάκη) εκδόσεις Κέδρος, 2009, Απολεσθέντα αντικείμενα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2006, Τρέξε, μύγα, χτύπα το τζάμι, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Κείμενα και διηγήματά του έχουν περιληφθεί σε συλλογικούς τόμους και σε περιοδικά. Ζει στο Ηράκλειο, όπου διδάσκει δημιουργική γραφή και σενάριο στο LaCulturelá (www.laculturela.gr).

Ποια είναι τα πρώτα σας διαβάσματα;

Ξεκίνησα να διαβάζω πολύ μικρός, κάτι μοναχικά καλοκαιρινά μεσημέρια που η πόλη άδειαζε, όλοι κοιμόνταν κι εγώ έπρεπε να κάνω ησυχία. Θυμάμαι από τα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν το Με λένε Αλέξη της Βούλας Μάστορη, Τα ξύλινα σπαθιά του Παντελή Καλιότσου και Το μυστικό των Φιλικών της Νίτσας Τζώρτζογλου. Από κει και πέρα διάβαζα ό,τι έπεφτε στα χέρια μου και μάλιστα πολλές φορές: Ιούλιο Βερν, Πηνελόπη Δέλτα, Μαρκ Τουέιν, Μαίρη Άλκοτ, κι έπειτα Μενέλαο Λουντέμη· νομίζω ότι σ’ εκείνη την ηλικία των δέκα ετών, περίπου, ο Λουντέμης με τη λυρική ευθύτητα και την ευαισθησία του υπήρξε η πιο καθαρή επιρροή μου στον δρόμο για τη συγγραφή.

Από πότε ξεκινήσατε να γράφετε;

Θυμάμαι καθαρά το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο που έγραψα. Ήταν στη δευτέρα γυμνασίου, μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας κατά το μάθημα της ιστορίας, ένα απαισιόδοξο ομοιοκατάληκτο ποίημα το οποίο είχα φυλάξει για αρκετά χρόνια, αλλά τελικά αποφάσισα να πετάξω.

Παντού υπάρχει μια ιστορία, το ζήτημα είναι να αποφασίσεις να την πεις, να ασχοληθείς μαζί της με τέτοιο πάθος και ένταση ώστε να βρεις τον πυρήνα της, αυτό που μόνο εσύ διακρίνεις.

Τι σας κάνει να γράφετε και να εμπνέεστε; Μήπως η γραφή είναι ένα ασίγαστο πάθος;

Γράφω γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς αυτό. Δεν ξέρω αν είναι πάθος ή συνήθεια ή ίσως η αίσθηση ότι είναι αυτό που μπορώ να κάνω καλύτερα. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι είμαι ματαιόδοξος και ότι γράφω για να κερδίσω την αθανασία. Νομίζω ότι ο Νόρμαν Μέιλερ είχε πει ότι αν δεν έγραφε θα γινόταν αλκοολικός ή δολοφόνος, δεν έχω την ίδια άποψη για μένα, αλλά σίγουρα θα ήμουν πιο δυστυχισμένος, νομίζω ότι η γραφή με έσωσε από την κατάθλιψη. Όσον αφορά το θέμα της έμπνευσης, δεν πιστεύω τόσο σε αυτό. Για μένα το καθετί είναι ζήτημα επιλογής, προβληματισμού και εσωτερικής ανάγκης. Μπορεί να εμπνευστώ από οτιδήποτε. Έχω γράψει βιβλίο με αφορμή μια μύγα στο τζάμι του σπιτιού (το πρώτο μου με τίτλο Τρέξε, μύγα, χτύπα το τζάμι), διήγημα με αφορμή το Kick Boxing που έκανα κάποτε ή ένα ποδήλατο σε μια στέγη. Παντού υπάρχει μια ιστορία, το ζήτημα είναι να αποφασίσεις να την πεις, να ασχοληθείς μαζί της με τέτοιο πάθος και ένταση ώστε να βρεις τον πυρήνα της, αυτό που μόνο εσύ διακρίνεις.

Πριν από λίγους μήνες εκδόθηκε το μυθιστόρημα Σκιά από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πώς οδηγηθήκατε στη συγγραφή του;

Η Σκιά είναι ένα πολιτικό νουάρ μυθιστόρημα. Πραγματεύεται το ζήτημα της συγχώρεσης και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα, είτε αυτά αφορούν το παρελθόν είτε το παρόν. Στόχος μου ήταν να γράψω ένα βιβλίο το οποίο να ασχολείται με τη σύγχρονη ιστορία, τα λάθη του παρελθόντος και το πώς πρέπει να αλλάξουμε την οπτική μας για να προχωρήσουμε ως άτομα, αλλά και ως χώρα. Εξ ου και ο τίτλος, Σκιά, ο οποίος σχετίζεται με τη διττή φύση του ανθρώπου («Σκιά» κατά C. Jung), αλλά και με τις οχτώ διαφορετικές ερμηνείες-χρήσεις που δίνει στη λέξη το αντιλεξικό του Βοσταντζόγλου.

Μάιος 2012, μέρα εθνικών εκλογών. Ποιο είναι το συνταρακτικό γεγονός που ανακαλύπτει ο αστυνόμος Δήμος Γκερές;

Στην ιστορία, ο βασικός πρωταγωνιστής Δήμος Γκερές ανακαλύπτει πολλά συνταρακτικά γεγονότα. Δεν μπορώ να αποκαλύψω το πιο συνταρακτικό, θα χάναμε το σασπένς της πλοκής. Μπορώ όμως να σας εκμυστηρευτώ το πρώτο, το οποίο τον βυθίζει σε μια ιστορία από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει: ανακαλύπτει το πτώμα μιας νεαρής γυναίκας, στο στόμα της οποίας υπάρχει το δαχτυλίδι τής εδώ και είκοσι τρία χρόνια νεκρής μητέρας του. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο πολύπλοκα όταν, σχετικά σύντομα, βρίσκεται άλλο ένα πτώμα, το οποίο αυτή τη φορά φέρει στο στόμα του το δαχτυλίδι του ετοιμοθάνατου πατέρα του Γκερέ.

Πίσω από κάθε πράξη κρύβεται μια αλήθεια. Ποιες είναι οι ικανότητες ενός αστυνόμου και κατά πόσο μπορεί να ανακαλύψει τον υπεύθυνο ή τους ύποπτους που συνδέονται με ένα έγκλημα;

Πίσω από κάθε πράξη κρύβεται μια αλληλουχία από αλήθειες, ψέματα, λάθη και αποφάσεις. Συχνά πίσω από μια πράξη κρύβεται ένας ολόκληρος κόσμος, μια χαλαρή ή πιο συμπαγής ενότητα πολιτικών, ιστορικών και προσωπικών δράσεων που πλέκονται μ’ έναν αόρατο μίτο. Για να αποκαλύψει κάποιος τον υπεύθυνο σ’ ένα έγκλημα ή μια πράξη που έχει αποσιωπηθεί από τον δράστη της, οφείλει να διαθέτει αποφασιστικότητα, επαγωγική λογική, τρέλα αλλά και τύχη. Στη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία οι βασικοί ήρωες δεν ανήκουν στην κατηγορία του Χολμς ή της Μις Μαρπλ. Κάνουν λάθη, τσαλακώνονται και συχνά βρίσκονται μπροστά σε αδιέξοδα. Τελικά το αν θα αποκαλυφθεί ο εγκληματίας ή όχι εξαρτάται συχνά από την απόφαση του ίδιου. Οι περισσότεροι εγκληματίες αποκαλύπτονται είτε αν χάσουν την ψυχραιμία τους είτε αν επιλέξουν να αποκαλυφθούν. Να μην ξεχνάμε, επίσης, ότι κάνουμε μυθοπλασία, «μίμηση» και όχι ακριβή απόδοση πράξης.

Πολλά πράγματα για το χτίσιμο του χαρακτήρα έχω πάρει από την εμπειρία μου από το θέατρο. Εκεί έμαθα το «μαγικό εάν» του Κονσταντίν Στανισλάφσκι και την ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου. Να διερωτάσαι πώς είναι αυτός ο άνθρωπος, τι τον κάνει να δρα όπως δρα, τι θα έκανα εγώ αν ήμουν στη θέση του.

Το μυθιστόρημά σας ενώνει τέσσερις περιόδους-ορόσημα για την Ελλάδα: τα Ιουλιανά του 1965, την εισβολή στην Κύπρο το 1974 , το «βρόμικο 1989» και τις εκλογές του 2012. Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος;

Πρόκειται για τέσσερις περιόδους που έχουν σημαδέψει τη σύγχρονη ιστορία με πολιτικά εγκλήματα που έμειναν ατιμώρητα και οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Το 1965 ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος, με πρόσχημα το υπουργείο Άμυνας, ρίχνει την εκλεγμένη κυβέρνηση Παπανδρέου με τον «κατεψυγμένο» πρωθυπουργό Τσιριμώκο και προετοιμάζει το έδαφος για τη Χούντα. Το 1974, η Χούντα στήνοντας το πραξικόπημα του Σαμψών, οδηγεί στην εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Το 1989 το ΠΑΣΟΚ ηττάται μετά από οχτώ χρόνια διακυβέρνησης, στήνεται η πρώτη συγκυβέρνηση και το «βρόμικο ’89» αποκαλύπτει μια χώρα βουτηγμένη στη διαφθορά, η περίφημη «κάθαρση» δεν έρχεται ποτέ. Τον Μάιο του 2012, οι εκλογές οδηγούν στην ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την άρνησή του να κυβερνήσει, προκύπτει η κυβέρνηση Πικραμμένου που οδηγεί στην κυβέρνηση Σαμαρά και τη νέα συγκυβέρνηση που απλά ξεπλένει όλα τα εγκλήματα του παρελθόντος, για άλλη μια φορά. Τέσσερις περίοδοι-ορόσημα, τεράστια πολιτικά εγκλήματα, ερωτηματικά-σκιές που καλύπτουν τα πραγματικά γεγονότα και καμία τιμωρία. Η ιστορία της Ελλάδος σε μία φράση: η εκάστοτε καθεστηκυία τάξη ανίκητη και οι φέροντες τη νέα πρόταση ανίκανοι και απρόθυμοι να συγκρουστούν.

Μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος καταφέρνετε να κρατήσετε αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ποια τεχνική χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να τον γοητεύσει;

Τεχνικές υπάρχουν πολλές και το να διατηρήσεις το ενδιαφέρον του αναγνώστη έγκειται περισσότερο στον συνδυασμό τους. Χρειάζεσαι θελκτικούς χαρακτήρες, άτομα με ελαττώματα, επιθυμίες, ανομολόγητα μυστικά και ανάγκες, τέτοιους ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να συμπάσχει μαζί τους. Μια σφιχτή πλοκή που να προκύπτει από την αλληλεπίδραση του τρίπτυχου χαρακτήρας-επιθυμία-δράση. Να δίνεις στον αναγνώστη όσα υπόσχεσαι, να μη δημιουργείς ερωτήματα και καταστάσεις για χάρη εντυπωσιασμού και να μένεις πιστός στο θέμα σου. Και να αφήνεις πάντα κάτι να προσδοκά ο αναγνώστης όταν τελειώνεις ένα κεφάλαιο· ένα ανοιχτό παράθυρο από το οποίο να βγαίνει μια λεπτή δέσμη φωτός σχετικά με το τι θα ακολουθήσει.

Όλοι οι ήρωές σας μοιάζουν με τα πρόσωπα που ζουν δίπλα μας. Βοηθά η εμπειρία στο πλάσιμο των χαρακτήρων κατά τη γραφή;

Το χτίσιμο των χαρακτήρων έχει να κάνει με τέσσερα πράγματα: προσωπικά βιώματα, γνώση ψυχολογίας, παρατηρητικότητα και ενσυναίσθηση. Πολλά πράγματα για το χτίσιμο του χαρακτήρα έχω πάρει από την εμπειρία μου από το θέατρο. Εκεί έμαθα το «μαγικό εάν» του Κονσταντίν Στανισλάφσκι και την ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου. Να διερωτάσαι πώς είναι αυτός ο άνθρωπος, τι τον κάνει να δρα όπως δρα, τι θα έκανα εγώ αν ήμουν στη θέση του. Από κει και πέρα το να φτιάξεις έναν ήρωα απαιτεί κόπο. Να περάσεις χρόνο μαζί του, να ψάξεις το παρελθόν και τα εσώτερά του κίνητρα. Σημαντικό μέρος της δουλειάς του συγγραφέα είναι να ερευνά και να διερωτάται πάνω σε δύο βασικά ερωτήματα: «Πώς σκέφτονται οι άνθρωποι;» και «Πώς ο τρόπος που σκέφτονται αντανακλά στις πράξεις τους;».

Η οικονομική κρίση επηρέασε και το αναγνωστικό κοινό. Συνεχίζει να διαβάζει ο μέσος αναγνώστης;

Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τα πάντα. Ο κόσμος συνεχίζει να διαβάζει, αλλά έχει μειωθεί η συχνότητα του διαβάσματος. Πριν την κρίση ο μέσος επισκέπτης ενός βιβλιοπωλείου μπορεί να αγόραζε δύο με τρία βιβλία ανά επίσκεψη, με βασικό κριτήριο τι του αρέσει και ρισκάροντας συχνότερα την πιθανότητα να διαβάσει κάτι που ίσως δεν είναι τελικά του γούστου του ή αποδειχτεί λίγο πιο «δύσκολο». Τώρα αγοράζει ένα βιβλίο μετά από πολλή έρευνα και έχοντας ως βασικό κριτήριο τη σχέση ποσότητας-τιμής. Δηλαδή προτιμάει να αγοράσει ένα βιβλίο με πολλές σελίδες και φτηνό ή ένα «εγγυημένο» bestseller, παρά ένα με λιγότερεςσελίδες ή το οποίο έχει γραφτεί από έναν άγνωστο συγγραφέα, που μπορεί να έχει ίδια τιμή, άσχετα αν το δεύτερο του ταιριάζει καλύτερα σαν αναγνώστη. Κυκλοφορεί μια θεωρία ότι η κρίση μπορεί να κάνει καλό οξύνοντας την κριτική μας ικανότητα. Εγώ δεν το πιστεύω αυτό. Η κριτική ικανότητα αναπτύσσεται με τη δοκιμή και την απόρριψη, όχι με την εξ ανάγκης επιλογή.

Προτιμώ να βάζω βραχυπόθεσμους στόχους και να προσπαθώ να τους πετύχω, δεν ονειρεύομαι πολύ μακριά στο μέλλον. Η ζωή είναι εδώ και χτίζεται συνεχώς, όπως και το μυθιστόρημα: στιγμή τη στιγμή, λέξη τη λέξη, ανάσα την ανάσα· θέλει να είσαι συνεχώς παρών.

Είναι η γραφή μια μορφή τέχνης που θα μπορέσει να δημιουργήσει πυρήνες αντίστασης για να ξυπνήσει ο αναγνώστης και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα με άλλη ματιά;

Κάθε μορφή τέχνης μπορεί να δημιουργήσει πυρήνες αντίστασης. Το ζητούμενο είναι να πρόκειται για μια ρηξικέλευθη τέχνη που δεν φοβάται να συγκρουστεί με την άρχουσα τάξη. Σήμερα τα πράγματα είναι δύσκολα, υπάρχει πολλή λογοκρισία και κίνδυνος να σε εγκαλέσουν για οποιοδήποτε σχόλιό σου. Φόβος, αυτό είναι το κυρίαρχο συναίσθημα, ζούμε σ’ ένα συγκεκαλυμμένο «1984». Ο αναγνώστης μπορεί μέσα από τα βιβλία να δει έναν διαφορετικό κόσμο, έναν κόσμο που μπορεί να υπάρξει αν το πιστέψουμε. Πάντα η τέχνη έχει να κάνει με μια διαφορετική οπτική του κόσμου. Το ζητούμενο είναι να μην επαναπαυτούμε σε μια παράλληλη ζωή και αγνοήσουμε έτσι τα προβλήματα της πραγματικής. Ας συνενώσουμε τη φαντασία με την εμπειρία, την τέχνη με τη ζωή, κανένα από μόνο του δεν αρκεί.

Ασχολείστε με το διαδίκτυο; Ποια είναι η γνώμη σας για τα ηλεκτρονικά περιοδικά;

Ασχολούμαι αρκετά με το διαδίκτυο, παρακολουθώ και διαβάζω λογοτεχνικά ηλεκτρονικά περιοδικά, συμμετέχω στα social media, αλλά προσπαθώ να κρατάω τις αποστάσεις μου. Υπάρχει πολλή παραπληροφόρηση και μια τάση να μεγαλοποιούμε τα γεγονότα και τις δηλώσεις. Επιλέγω να είμαι φειδωλός στα σχόλια και τις δημοσιεύσεις μου και να διασταυρώνω όσο γίνεται τις πηγές μου. Από την άλλη, υπάρχει πληθώρα γνώσης στο διαδίκτυο με την οποία μπορείς να έρθεις σε επαφή. Τα λογοτεχνικά περιοδικά, ως επί το πλείστον, αποτελούν μια όαση στο διαδίκτυο. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες στήλες, άρθρα, συνεντεύξεις και μια ευκαιρία για προβολή της λογοτεχνίας, η οποία έχει συρρικνωθεί στον έντυπο τύπο.

Διδάσκετε δημιουργική γραφή. Αλήθεια, διδάσκεται η γραφή; Ποια είναι η γνώμη σας;

Ασχολούμαι εδώ και δέκα χρόνια με τη διδασκαλία δημιουργικής γραφής και την οργάνωση εργαστηρίων στο καλλιτεχνικό εργαστήρι La Culturelá που έχω δημιουργήσει στο Ηράκλειο Κρήτης. Σε αυτά τα δέκα χρόνια έχω δουλέψει με πάρα πολύ κόσμο κι έχουμε εκδώσει και δύο συλλογές διηγημάτων με κείμενα των μαθητών μου. Πιστεύω ότι το βασικό εργαλείο του συγγραφέα είναι η ενασχόλησή του με τη γραφή. Όπως σε κάθε μορφή τέχνης, στη γραφή υπάρχει η τέχνη (art) και η τεχνική (craft). Η τεχνική είναι κάτι το οποίο διδάσκεται, χωρίς αμφιβολία. Ισχύει το ίδιο σε όλες τις τέχνες. Σ’ ένα οργανωμένο εργαστήρι δημιουργικής γραφής θα έρθεις σε επαφή με τεχνικές που αλλιώς μπορεί να μη συναντούσες ποτέ. Θα κληθείς να τις εφαρμόσεις και θα δεις πώς τις χρησιμοποίησαν άλλοι συγγραφείς, με απώτερο στόχο να επιλέξεις ποιες σου ταιριάζουν. Όλοι μπορούν να μάθουν να γράφουν και να φτάσουν στο επίπεδο να συνθέσουν μια ικανοποιητική ιστορία με τον δικό τους τρόπο, να βρουν έναν τρόπο έκφρασης και ν’ αγαπήσουν τη λογοτεχνία. Από κει και πέρα, το πού θα φτάσει κάθε καλλιτέχνης εξαρτάται από τις δυνάμεις και τα κίνητρά του.

Σήμερα βλέπουμε πολλούς νέους συγγραφείς να εκδίδουν μυθιστορήματα και ποιήματα. Όλες αυτές οι εκδόσεις βοηθούν να αναδειχτούν νέοι συγγραφείς και να ακουστούν νέες ιδέες;

Ο χώρος των εκδόσεων είναι ένας πολύ σκληρός χώρος. Η κρίση έχει παίξει κι εδώ τον ρόλο της, οι εκδότες οφείλουν να προσπαθήσουν να επιβιώσουν. Η πληθώρα νέων συγγραφέων και ποιητών είναι κάτι θετικό. Υπάρχουν εξαιρετικές φωνές με συγγραφικές προτάσεις και ιδέες. Είναι δουλειά του αναγνώστη να ψάξει τις καλύτερες νέες φωνές, αλλά γι’ αυτό απαιτείται εκπαίδευση. Είναι ζήτημα και για τους εκδότες και για την πολιτεία. Από κει και πέρα ο χρόνος θα ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι.

Είστε από τους ανθρώπους που τους αρέσει να ονειρεύονται και να κάνουν σχέδια για το μέλλον;

Προτιμώ να βάζω βραχυπόθεσμους στόχους και να προσπαθώ να τους πετύχω, δεν ονειρεύομαι πολύ μακριά στο μέλλον. Η ζωή είναι εδώ και χτίζεται συνεχώς, όπως και το μυθιστόρημα: στιγμή τη στιγμή, λέξη τη λέξη, ανάσα την ανάσα· θέλει να είσαι συνεχώς παρών.

Φωτογραφία: Γιάννης Μαθιουδάκης