Μισέλ Ελτσανινόφ: «Στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν»

Πρόκειται για ένα βιβλίο που ενδιαφέρει όσους θέλουν να γνωρίσουν την προσωπικότητα, τη σκέψη και τη φιλοσοφία του προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντιμίρ Πούτιν. Και είναι αλήθεια ότι πολλοί θα ήθελαν να κατανοήσουν αυτή την τόσο σημαντική ηγετική και συγχρόνως αμφιλεγόμενη μορφή της εποχής μας, που από το 2000, όταν για πρώτη φορά έγινε Πρόεδρος, μέχρι σήμερα, έχει συμβάλει τόσο πολύ στη διαμόρφωση μιας εντελώς διαφορετικής Ρωσίας, αλλά και ενός νέου διεθνούς πολιτικού σκηνικού.

Ποιος είναι λοιπόν ο Πούτιν, ποιες είναι οι πολιτικές καταβολές του, ποια είναι τα ιδεολογικά του ερείσματα, ποια είναι τα «πιστεύω» του; Ποιες φιλοσοφικές, θρησκευτικές και πολιτικές επιρροές διαμορφώνουν τον τρόπο σκέψης του; Είναι φιλελεύθερος δημοκράτης, αντικομμουνιστής, σοβιετόφιλος; Είναι τελικά ένας συντηρητικός ή ένας προοδευτικός πολιτικός;

Σε όλα αυτά τα ερωτήματα απαντά ο Γάλλος καθηγητής, ειδικός στη ρωσική φιλοσοφία και σκέψη, Μισέλ Ελτσανινόφ στο βιβλίο του αυτό που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διάμετρος. Ο Ελτσανινόφ έχει διαβάσει πολύ προσεκτικά τους κλασικούς της ρωσικής διανόησης και προκειμένου να γράψει αυτό το βιβλίο συνομίλησε με σημαντικούς σχολιαστές της πολιτικής ζωής και πνευματικούς ανθρώπους της Ρωσίας και μελέτησε πολύ προσεκτικά όλους τους δημόσιους λόγους του Πούτιν από την ημέρα της ανόδου του στην Προεδρία. Είναι ένα αξιόλογο βιβλίο, γιατί ο συγγραφέας κατορθώνει να συγκεντρώσει πλήθος ντοκουμέντων αναλύοντας διάφορα συγγράμματα, μελετώντας ομιλίες του προέδρου, παρακολουθώντας ταξίδια του, συναντήσεις και επίσημες δηλώσεις του.

Ο συγγραφέας κατορθώνει να συγκεντρώσει πλήθος ντοκουμέντων αναλύοντας διάφορα συγγράμματα, μελετώντας ομιλίες του προέδρου, παρακολουθώντας ταξίδια του, συναντήσεις και επίσημες δηλώσεις του. Έτσι, οι απαντήσεις που δίνει αποτελούν το κλειδί για την ερμηνεία των αποφάσεων και των ενεργειών του Ρώσου ηγέτη.

Έτσι, οι απαντήσεις που δίνει αποτελούν το κλειδί για την ερμηνεία των αποφάσεων και των ενεργειών του Ρώσου ηγέτη. Συνοπτικά η άποψή του είναι πως ο Πούτιν, με τη βοήθεια των συμβούλων του, έχει διαμορφώσει ένα πολιτικο-ιδεολογικό δόγμα που είναι ιεραρχημένο σε τρία επίπεδα: Το πρώτο είναι ένα «συντηρητικό όραμα» που στηρίζεται στην αποδεκτή σοβιετική κληρονομιά και σε έναν προσποιητό φιλελευθερισμό. Το δεύτερο είναι μια θεωρία της «ρωσικής οδού» και το τρίτο ένα «ιμπεριαλιστικό όνειρο» εμπνευσμένο από τους ιδεολογικούς θεωρητικούς της Ευρασιατικής Ένωσης. Το δόγμα αυτό τελεί, κατά τον συγγραφέα, υπό την αιγίδα μιας φιλοσοφίας με επιστημονικές αξιώσεις.

Πιο συγκεκριμένα: μήπως ενδιαφέρεται να επανασυστήσει την ΕΣΣΔ; Η επίθεση στην Ουκρανία και η προσάρτηση της Κριμαίας μήπως σχετίζεται με το μόλις παραπάνω ερώτημα; Η απάντηση του συγγραφέα είναι ότι, αν και ο παππούς του και ο πατέρας του ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, αν και γεννήθηκε στο Λένινγκραντ, την πόλη της Ρωσικής Επανάστασης, αν και δούλεψε στην KGB, ο Πούτιν δεν πιστεύει στο όραμα της αταξικής κοινωνίας και δεν ενστερνίζεται τις αρχές της κατευθυνόμενης οικονομίας, γιατί από πολύ νωρίς διαπίστωσε τις αδυναμίες αυτού του συστήματος. Από την ΕΣΣΔ έμεινε μόνο ένας πατριωτισμός και η αγάπη του για τον στρατό, γιατί ήταν οι Σοβιετικοί που αναχαίτισαν τη γερμανική ναζιστική επέλαση στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Συγχρόνως, όμως, απέναντί στη Σοβιετική Ένωση η θέση του είναι τουλάχιστον συναινετική. Σε μια μάλιστα τηλεοπτική του εμφάνιση διατύπωσε την ακόλουθη φράση: «Όποιος δεν λυπάται για την καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχει καρδιά και όποιος επιθυμεί την παλινόρθωσή της δεν έχει μυαλό».

Αν και ο Πούτιν δεν κρύβει τον αυτού του είδους σοβιετισμό του, ωστόσο από τη δεκαετία του 1990 εμφανίζεται ως δημοκράτης και θιασώτης της ελεύθερης αγοράς. Στο γραφείο του, στο Δημαρχείο της Αγίας Πετρούπολης, ήταν αναρτημένο ένα πορτρέτο τού ευρωπαϊστή τσάρου Πέτρου Α’ (ο Μέγας), ο οποίος επιθυμούσε κατά τη γνωστή έκφραση να ανοίξει «ένα παράθυρο στην Ευρώπη». Ο φιλελευθερισμός του Πούτιν πηγάζει, εξάλλου, και από το γεγονός ότι στη διάρκεια των νομικών σπουδών του, στην ίδια πόλη, ήρθε σε επαφή με τη δυτική δημοκρατική σκέψη (Καντ, Χομπς, Λοκ). Η αναφορά του άλλωστε σ’ αυτούς τους φιλοσόφους και κυρίως στον Καντ είναι πολύ συχνή. Θεωρείται επίσης γεγονός ότι μέντοράς του λογιζόταν ο δήμαρχος της πόλης Ανατόλι Σόμπτσακ, που υπήρξε από τους πλέον ένθερμους φιλελεύθερους, αν και ο φιλελευθερισμός του θεωρήθηκε από πολλούς προσποιητός.

Αλλά ο φιλόσοφος που τον επηρεάζει σήμερα περισσότερο φαίνεται να είναι ο Ιβάν Ιλίν, για τον οποίο πρώτος τού μίλησε ο φίλος του και διάσημος σκηνοθέτης Νικίτα Μιχάλκοφ (Μαύρα μάτια, Ψεύτης ήλιος, Ο κουρέας της Σιβηρίας). Βασικό έργο του Ιλίν είναι το Η αντίσταση με τη βία στη δύναμη του Κακού (1925). Κυρίαρχη ιδέα του βιβλίου είναι ότι η χριστιανική ηθική, την οποία και παραδέχεται απόλυτα, δεν παραβιάζεται, όταν είναι αναγκαίο να καταφύγει κάποιος στη βία για να κατατροπώσει τη δύναμη του Κακού, εφόσον βέβαια εξαντληθούν τα ειρηνικά μέσα. Είναι μια άποψη αντίθετη με τη θεωρία της «μη βίας» του Τολστόι, αλλά εξηγεί πολύ καλά τη στάση του προέδρου απέναντι στους Τσετσένους, απέναντι σε κάποιους ολιγάρχες, απέναντι στη δημοκρατική αντιπολίτευση κ.ά. Αυτή η «ανδροπρεπής» ηθική, που δικαιολογεί τη βία εν ονόματι του Καλού και που θυμίζει θεωρίες και εποχές του Μεσαίωνα αλλά και τη μπολσεβικική ηθική, ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών. Ο Πούτιν όμως φαίνεται να είναι καλά κρατημένος απ’ αυτή τη θεωρία. Εκτιμά μάλιστα κι άλλες απόψεις του Ιλίν, που γράφτηκαν στα 1948-1954 και που αφορούν το μέλλον της Ρωσίας, μετά την πτώση του κομμουνισμού και της ΕΣΣΔ. Επιλέγω το απόσπασμα που εντυπωσίασε τον Πούτιν, όταν του το υπέδειξε ο Μιχάλκοφ:

«Ξέρουμε […] ποια θα είναι η πρώτιστη υποχρέωσή μας για την εθνική ρωσική ανοικοδόμηση και σωτηρία. Θα πρέπει να βασιστεί στην αναρρίχηση των αρίστων στην εξουσία, εκείνων που της είναι αφοσιωμένοι, εκείνων που χτυπά μέσα τους η καρδιά του έθνους […] που είναι […] ικανοί να προσφέρουν στον λαό όχι την εκδίκηση και την παρακμή, αλλά πνεύμα ελευθερίας, δικαιοσύνης, αδελφότητας όλων των κοινωνικών τάξεων. Αν η επιλογή αυτών των ατόμων γίνει γρήγορα και σωστά, τότε η Ρωσία θα στηθεί και πάλι όρθια και θα ξαναγεννηθεί μέσα σε λίγα χρόνια».

Αυτά και άλλα πολλά θα βρει ο αναγνώστης σ’ αυτό το βιβλίο σχετικά με την άσκηση της εξουσίας που ταιριάζει στη μετασοβιετική Ρωσία. Αντίθετα με τη «φορμαλιστική δυτική δημοκρατία» ο Ιλίν ονειρεύεται μια «δημοκρατική δικτατορία», μια «εθνική δικτατορία», καθώς επίσης την έλευση ενός «Καθοδηγητή». Όλα αυτά επηρέασαν βαθιά τον Πούτιν και συνθέτουν στην ουσία το πολιτικό μανιφέστο του περί «κάθετης εξουσίας», «δικτατορίας του νόμου», «επανάκαμψης της σταθερότητας και της ισχύος της Ρωσίας», «αποτελεσματικού κράτους» και σηματοδοτούν τη στροφή του στον συντηρητισμό που αποτελεί τη βάση για τη χάραξη της πολιτικής του για τη «ρωσική οδό». Επειδή, δηλαδή, η Δύση επιζητεί την «ανισχυροποίηση» της Ρωσίας κι επειδή αγνοεί τον ειδικό ρόλο της στη διαμόρφωση του παγκόσμιου τοπίου, αυτό αυξάνει την επιφυλακτικότητα της Ρωσίας απέναντί της και ο Πούτιν σπεύδει με κάθε τρόπο με τις ενέργειές του να «αποκαταστήσει το κύρος της χώρας καθώς και τον μείζονα ρόλο της παγκοσμίως. Έτσι άλλωστε δικαιολογεί την επανάκτηση διά της βίας των αυτονομιστικών περιοχών της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας στη Γεωργία καθώς επίσης και την πρόσφατη προσάρτηση της Κριμαίας».

Τελειώνοντας αυτή την παρουσίαση του βιβλίου του Γάλλου μελετητή Μισέλ Ελτσανινόφ, θα ήθελα να πω ότι ο αναγνώστης θα βρει στις σελίδες του κι άλλα πολλά στοιχεία που αναλύουν και διευκρινίζουν τις «φιλοσοφικές ιδέες» του προέδρου της «Ρωσικής Ομοσπονδίας», το σχέδιό του για τον «ρωσικό κόσμο», αλλά και την Ευρώπη που θα πρέπει να βοηθηθεί από τη Ρωσία για να μη χάσει τις παραδοσιακές και χριστιανικές ρίζες της. Αυτά ανακαλύπτει ο συγγραφέας Στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν. 

Στο μυαλό του Βλαντιμίρ ΠούτινΜισέλ Ελτσανινόφ
Μετάφραση: Τζία Καραγεώργου
Διάμετρος
176 σελ.
ISBN 978-618-82444-2-9
Τιμή: €13,90

 Χρ. Δ. Αντωνίου, δρ Φιλολογίας και ποιητής.

http://diastixo.gr/