Η σχέση μου με τον Bob Dylan ξεκίνησε από τότε που ήμουν στο σχολείο. Εκεί, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, ως μαθητής Γυμνασίου, έπαιρνα συχνά την κιθάρα μου και έπαιζα το Knockin’ on Heaven’s Door και το Blowin’ in the Wind, δυο πασίγνωστα τραγούδια με λίγες και εύκολες στο πιάσιμο συγχορδίες.
Οι στίχοι του Dylan με γοήτευσαν από την πρώτη στιγμή. Παρότι δεν διέθετε την καλύτερη φωνή, ένιωθα ότι είχε κάτι σημαντικό να μου πει. Αργότερα, όταν ήμουν φοιτητής, έψαξα και βρήκα βιβλία με μεταφρασμένα τραγούδια του και τότε κατάλαβα το πόσο σπουδαίος ποιητής ήταν. Αν και έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε, δεν έχω σταματήσει να τον μελετάω και να ανακαλύπτω νέους κόσμους μέσα από τα τραγούδια του. Ο Τομ Γουέιτς είχε πει το εξής: «O Dylan είναι ένας πλανήτης προς εξερεύνηση. Είναι δάσκαλος, αν θέλεις να γράψεις τραγούδια δεν υπάρχει άλλος καλύτερος ν’ ακούσεις. Είναι η πηγή τόσων και τόσων πραγμάτων, κουβαλάει μεγάλη ιστορία στους ώμους του».
Το 2016, η Σουηδική Ακαδημία αποφάσισε να βραβεύσει τον Bob Dylan με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ήταν μία απόφαση που πολλοί τη δέχτηκαν με θετικότητα και χαρά, ενώ κάποιοι άλλοι με απογοήτευση και δυσαρέσκεια. Για παράδειγμα, ο Ίρβιν Γουέλς, ο μυθιστοριογράφος και δημιουργός του Trainspotting, ανέφερε το εξής: «Είμαι οπαδός του Dylan, αλλά όλο αυτό με το Νόμπελ είναι μία κάκιστη επιλογή, ένα βραβείο νοσταλγίας βγαλμένο μέσα από τον βρομερό προστάτη γηραλέων, ξεκούτηδων χίπηδων». Απεναντίας, ο διάσημος Αμερικάνος συγγραφέας Στίβεν Κινγκ, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνίας του μεταφυσικού, είπε: «Να κάτι καλό σε μια βρομερή και θλιβερή εποχή».
Αν και δηλώνω ξεκάθαρα θαυμαστής του Dylan, ωστόσο θέλησα αμέσως να ερευνήσω αυτή την αμφιλεγόμενη για πολλούς βράβευση με όσο πιο αντικειμενικό τρόπο γινόταν. Έτσι, έφερα στο μυαλό μου δύο βασικά ερωτήματα: Πρώτον, αξίζει ένας μουσικός που γράφει στίχους να τιμηθεί με Νόμπελ Λογοτεχνίας; Και δεύτερον, πρέπει ο στίχος, όπως και η ποίηση, να θεωρούνται υψηλή λογοτεχνία; Έχοντας αυτούς τους προβληματισμούς ως πυξίδα, αποφάσισα να συγκεντρώσω υλικό και να επιχειρήσω να γράψω ένα βιβλίο που να απαντάει με όσο το δυνατόν περισσότερη ακρίβεια στα δύο παραπάνω ερωτήματα και όχι μόνο.
Έτσι, τον περασμένο Ιούλιο και ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια προετοιμασίας, κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Δίαυλος το βιβλίο μου με τίτλο: Και το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας πηγαίνει στον… Bob Dylan. Πρόκειται για μια λογοτεχνική πραγματεία που ισορροπεί ανάμεσα στην επιστήμη και στη δημιουργική γραφή.
Μετά το σημείωμα του επιμελητή, τον πρόλογο και την εισαγωγή, το πρώτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζει τη ζωή, το έργο αλλά και τις βασικές επιρροές του Dylan. Μπορούμε να διαβάσουμε και να μάθουμε για τον Ντίλαν Τόμας, τον Γούντι Γκάθρι, τους Μπιτ ποιητές, για τα σπουδαία τραγούδια διαμαρτυρίας της δεκαετίας του ’60, για την μπλουζ, την τζαζ, τη φολκ μουσική κτλ.
Το δεύτερο μέρος ξεκινάει με το ευχαριστήριο σημείωμα που έστειλε ο τραγουδοποιός τη βραδιά της απονομής και διάβασε εκ μέρους του η πρέσβειρα των ΗΠΑ στη Στοκχόλμη, Αζίτα Ράτζι. Ακολουθεί η περίφημη Διάλεξη Νόμπελ, την οποία κατέθεσε ο Dylan με 6 μήνες καθυστέρηση προκαλώντας στα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας εκνευρισμό, και δύο κεφάλαια που ανοίγουν συζήτηση σχετικά με τα κύρια ερωτήματα που τέθηκαν εξαρχής.
Το τρίτο μέρος ξεκινάει με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τη θρυλική πανανθρώπινη ομιλία του «Έχω ένα όνειρο», που εκφώνησε στην Ουάσινγκτον το 1963. Εκείνη την αυγουστιάτικη ημέρα, ο Dylan βρισκόταν στο πλάι του αιδεσιμότατου και τραγουδούσε για τους αδικημένους Αφροαμερικανούς. Αμέσως μετά ακολουθεί το διήγημα «Ο μοναχικός θάνατος της Χάτι Κάρολ», το οποίο θίγει το ζήτημα του ρατσισμού αλλά και τον σκοτεινό τρόπο που λειτουργεί το νομικό σύστημα στην Αμερική. Πρόκειται για μια ιστορία περίπου 6.000 λέξεων που έγραψα εμπνευσμένος από το ομώνυμο τραγούδι του Dylan.
Αν και δηλώνω ξεκάθαρα θαυμαστής του Dylan, ωστόσο θέλησα αμέσως να ερευνήσω αυτή την αμφιλεγόμενη για πολλούς βράβευση με όσο πιο αντικειμενικό τρόπο γινόταν.
Σε αυτό το σημείο, το βιβλίο, παρότι βρίσκεται ακόμα στη μέση του, ολοκληρώνεται με τον Επίλογο και το Επίμετρο [ο Διονύσης Σαββόπουλος μιλάει για τον Bob Dylan].
Στη συνέχεια, υπάρχουν εξίσου ενδιαφέροντα και σημαντικά πράγματα όπως τα δύο παραρτήματα «Πίσω σελίδες» και «Έξτρα πίσω σελίδες». Οι «Πίσω σελίδες» περιέχουν μεταφρασμένους στίχους του Dylan, καθώς και ένα αναλυτικό χρονολόγιο με τα κύρια ιστορικά, επιστημονικά και μουσικά γεγονότα που συνέβησαν στον κόσμο από την ημέρα της γέννησής του μέχρι και τη στιγμή που κατέκτησε το Νόμπελ. Οι «Έξτρα πίσω σελίδες» ενισχύουν ακόμη περισσότερο τη σχέση του Dylan με τη λογοτεχνία. Για παράδειγμα, συναντάμε κεφάλαια για τον συμβολισμό και τον σουρεαλισμό στη λογοτεχνία, μαθαίνουμε τι σημαίνει ο όρος «διακειμενικότητα» και καταλαβαίνουμε γιατί ο Dylan δεν είναι λογοκλόπος, όπως κατά καιρούς τον έχουν κατηγορήσει. Επίσης, μαθαίνουμε κάποια πράγματα σχετικά με το «συλλογικό ασυνείδητο» του σπουδαίου ψυχαναλυτή Καρλ Γιουνγκ. Ο μπλουζίστας Dave Van Ronk, καλός φίλος του Dylan, στο ντοκιμαντέρ του Μάρτιν Σκορσέζε Bob Dylan – No Direction Home είχε πει: «Αν όντως υπάρχει αυτή η αιώνια δεξαμενή γνώσης, τότε ο Dylan έχει σίγουρα πρόσβαση».
Το τελευταίο και ανεξάρτητο μέρος του βιβλίου έχει τίτλο: «Σουηδική Ακαδημία». Εκεί μας δίνεται η ευκαιρία να διεισδύσουμε στο μυαλό των Σκανδιναβών και να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο σκέφτηκαν μέχρι να καταλήξουν στην περιβόητη βράβευση Dylan. Διαβάζουμε κεφάλαια που μιλάνε για τον Έζρα Πάουντ, για τους τροβαδούρους της Προβηγκίας και για τον ρόλο της ποίησης στην αρχαία Ελλάδα. Επίσης, μαθαίνουμε και για τις εξής ιδιάζουσες περιπτώσεις: Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, Ντάριο Φο και Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ. Αν και δεν είναι αμιγώς λογοτέχνες, όπως ο Dylan, αυτές οι τρεις διακεκριμένες προσωπικότητες κέρδισαν το Βραβείο Νόμπελ το 2015, το 1997 και το 1913 αντίστοιχα.
Παρακάτω, ας πάρουμε μια γεύση από τη Διάλεξη Νόμπελ του Dylan. Αξίζει να αναφέρουμε ότι μέχρι και σήμερα είναι ο μοναδικός νικητής των Βραβείων Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο οποίος έστειλε την Ομιλία Αποδοχής –όπως συνηθίζεται να λέγεται– όχι γραμμένη και συνταγμένη σε κείμενο, αλλά ηχογραφημένη με συνοδεία πιάνου και τσέλου. Ο καθένας μπορεί να ακούσει την απαγγελία του στο YouTube, αν πληκτρολογήσει: «Bob Dylan – Nobel Lecture».
«Όταν ο Οδυσσέας επισκέπτεται τον Αχιλλέα στον κάτω κόσμο – ο Αχιλλέας, που αντάλλαξε μια ήσυχη και μακροχρόνια ζωή για μια σύντομη γεμάτη τιμή και δόξα – λέει στον Οδυσσέα πως όλο ήταν ένα λάθος. “Απλά πέθανα. Αυτό είναι όλο”. Δεν υπήρχε καμία τιμή ούτε αθανασία. Και ότι, αν ο ατρόμητος Αχιλλέας μπορούσε να επιλέξει, θα επέλεγε να γυρίσει πίσω και να είναι ένας ταπεινός σκλάβος ενός αγρότη πάνω στη Γη παρά αυτό που είναι – ένας βασιλιάς στη χώρα των νεκρών.
»Έτσι είναι και τα τραγούδια μας. Τα τραγούδια μας είναι ζωντανά στη χώρα των ζωντανών. Αλλά τα τραγούδια δεν είναι σαν τη λογοτεχνία. Γράφτηκαν για να τα τραγουδάμε, όχι να τα διαβάζουμε. Τα λόγια στα έργα του Σαίξπηρ γράφτηκαν για να παιχτούν στη σκηνή. Όπως οι στίχοι στα τραγούδια γράφονται για να τραγουδηθούν, όχι να διαβαστούν στη σελίδα. Και ελπίζω κάποιοι από εσάς να έχετε την ευκαιρία να ακούσετε αυτούς τους στίχους με τον τρόπο που είναι προορισμένοι να ακουστούν: ζωντανά σε συναυλία ή σε δίσκο ή με οποιονδήποτε τρόπο ακούνε οι άνθρωποι τραγούδια σήμερα. Επιστρέφω μια ακόμα φορά στον Όμηρο που λέει: “Τραγούδησέ μου, ω Μούσα, και μέσω εμού πες την ιστορία”».
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον στενό μου φίλο Γεώργιο Ανδρίτσο για τη δημιουργική επιμέλεια, η οποία καθόρισε την τελική μορφή του βιβλίου. Επίσης, ευχαριστώ βαθύτατα και τον εκδότη μου Μανόλη Δεληγιαννάκη, βεβαίως λάτρη του Bob Dylan, για το έμπρακτο ενδιαφέρον που έδειξε από την πρώτη στιγμή.
Και το Βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας πηγαίνει στον... Bob Dylan
Λογοτεχνική πραγματεία
Δημήτριος Π. Νάσκος
Δίαυλος
280 σελ.
ISBN 978-960-531-466-8
Τιμή €15,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου