"Ήταν το καταφύγιό μας αυτοί οι άνθρωποι...Το διαβατήριο ζωής τότε για να κάθε διωκόμενο ήταν στα ανταρτοκρατούμενα από τον ΕΛΑΣ μέρη, να πεις «είμαι εβραίος». Αν τις ίδιες λέξεις τις χρησιμοποιούσες σε οποιοδήποτε άλλο μέρος, στους ταγματασφαλίτες ας πούμε, το αποτέλεσμα θα ήταν τα κρεματόρια. Και αυτό δεν θα πρέπει να το ξεχάσει κανένας εβραίος". Έτσι συνόψισε την προσωπική του κατοχική εμπειρία ο τότε έφηβος Ισαάκ ή Ζάκης Χατζής, γιος ενός Γιαννιώτη εβραίου εμπόρου των Αθήνων που έσωσε την οικογένεια του παίρνοντάς την μακριά από την γερμανοκρατούμενη Αθήνα.
Τον ναζιστικό γενοκτονικό κλοιό στην Ελλάδα μπόρεσαν να αποφύγουν κάπου 8.000 εβραίοι, οι περισσότεροι στην Θεσσαλία και άλλα σημεία της κεντρικής Ελλάδας, διαφεύγοντας όπως μπορούσαν και εκμεταλλευόμενοι κάθε βοήθεια, είτε αυτή είχε το πρόσωπο φίλων και γνωστών, είτε φιλανθρωπων πολιτών, είτε αντιστασιακών καθε απόχρωσης. Μεγάλο μέρος της βοήθειας που προήλθε από την Αντίσταση αφορούσε το ΕΑΜ οι οργανώσεις του οποίου συνέδραμαν αποφασιστικά χιλιάδες διωκόμενους. Στην Ελεύθερη Ελλάδα και κυρίως μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, η αλληλεγγύη αυτή απέκτησε έδαφος και υπόσταση, γέννησε κώδικες επικοινωνίας, σφυρηλάτησε ένα αγωνιστικό ήθος που υποσχόταν ένα ουτοπικό αύριο χωρίς διακρίσεις. Καμία λέξη δεν κωδικοποιεί αυτό το, κάπως παραγνωρισμένο σήμερα, ρητό κι άρρητο αντιφασιστικό-αντιρατσιστικό μήνυμα του εαμικού κινήματος, των αγωνιστών της Αντίστασης, στο μέτρο και στα όρια που αυτό εκφράστηκε στην καθημαγμένη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα, όσο η προσφώνηση-τίτλος τιμής "Συναγωνιστής". Αυτή είναι για μένα η λέξη με το απαραίτητο ιστορικό-σημασιολογικό βάρος για να περιγράψει αυτή τη σκισμένη σελίδα της κατοχικής και αντιστασιακης ιστορίας, αποδίδοντας συνάμα τιμή σε εκείνους που αυτοστρατεύτηκαν σε ένα όραμα που πήγαινε μακρύτερα από την εθνική απελευθέρωση και επέζησαν για να αφηγούνται την ιστορία. Μια ιστορία που συχνά ούτε οι δικοί τους δεν ήθελαν να ακούνε.
Mια τέτοια ιστορία, θρυμματισμένη αλλά ολοζώντανη έτσι όπως καθρεφτίζεται σε πλήθος από διάσπαρτα αρχειακά ίχνη και προσωπικές μαρτυρίες, αφηγείται και το βιβλίο "Συναγωνιστές. Το ΕΑΜ και οι εβραίοι της Ελλάδας" που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες (όπως μου λένε γιατί εγώ αλλού ζω κι αλλού εκδίδομαι) χάρη στο φιλόξενο εκδοτικό σπίτι των Ψηφίδων και τον Χρίστο Μάη. Η έρευνα είναι υπόθεση μοναχική κι η μοναχικότητα συχνά μεταμορφώνεται σε αγνωμοσύνη μέσα στον αυτισμό της ακαδημαικής συνθήκης. Πάρα πολλοί συνάδελφοι και φίλοι συνέδραμαν επί χρόνια με υλικό, πληροφορίες, ιδέες, κομμάτια προσωπικής τους ιστορίας, αναμνήσεις και ιστορίες, τους ευχαριστώ όλους και έναν-έναν ξεχωριστά μέσα από τις σελίδες. Αυτό το βιβλίο δεν θα υπήρχε χωρίς την έκθεση "Συναγωνιστής. Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση" την οποία είχα την τιμή να επιμεληθώ το 2013 για το Εβραικό Μουσείο Ελλάδος το οποίο θα θεωρώ πάντα ως τη δεύτερη μου οικογένεια. Η εξωστρέφεια ελληνοεβραικών οργανισμών και φορέων τα τελευταία χρόνια είναι το φωτεινό μονοπάτι για την ανάπτυξη της ιστοριογραφίας του ελληνικού εβραισμού και την καλλιέργεια της συνείδησης γύρω από τη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Η έρευνα στην Ελλάδα δεινοπαθεί γενικώς και είναι κοινό μυστικό πως χωρίς την συμβολή ανθρώπων-κλειδιά δεν θα καταφέρναμε τίποτα. Ένας τέτοιος άνθρωπος-κλειδί είναι και η Αλίκη Αρούχ, υπεύθυνη του Ιστορικού Αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΑΙΚΘ). Στη χώρα που όλα μοιάζουν να συνωμοτούν για να αποθαρρύνουν την πρόσβαση σε αρχεία, η εξωστρέφεια, η απέραντη κατανόηση για την σημασία της ανάδειξης των τεμηρίων και η προσωπική αυταπάρνηση που συμπληρώνει την ειδημοσύνη είναι οι σανίδες σωτηρίας μας και οι άνθρωποι που (πάντα) κρύβονται σε διάφορα υπόγεια με ντέξιον γεμάτα με σκονισμένα έγγραφα, άξιοι κάθε αναγνώρισης.
Ελπίζω όταν τελειώσει αυτή η δυστοπία να βρεθούμε και να τα κουβεντιάσουμε όλα αυτά. Iassonas Chandrinos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου