«Τίτος Πατρίκιος: ο ποιητής της οφειλής» της Τασούλας Καραγεωργίου

Ο Τίτος Πατρίκιος είναι ο ποιητής που είδε την ποιητική δημιουργία ως πράξη πολιτική, ως ευθύνη ηθική, ως πνευματική παρέμβαση ενός ενεργού πολίτη, χειραφετημένου από άνωθεν εντολές και αλλότριες σκοπιμότητες, ενός συνειδητού ευπατρίδη που τίμησε τον τόπο μας με την έμπρακτη αγάπη των στίχων του.

Υπάρχει κάτι αυθεντικά ηρωικό στη φαινομενικά αντιηρωική χαμηλόφωνη ποίηση του Πατρίκιου: συνίσταται στην άρνησή του να υποταχθεί στην ασπρόμαυρη ιδεολογική μονοτονία, η οποία κατά κανόνα εκτρέφει τη στειρότητα της σκέψης και τη μισαλλοδοξία:

«Το άσπρο και το μαύρο»

Κοίταζα στη Μακρόνησο συχνά
τις μάχες γλάρων και κοράκων
για κανένα ξεροκόμματο
για τίποτ’ αποφάγια.
Βέβαια ήμουνα με τη μεριά
των άσπρων γλάρων 
χαιρόμουνα που νικούσαν πάντα
τα κατάμαυρα κοράκια.
Πολύ αργότερα έμαθα πως οι γλάροι
είναι πουλιά εξίσου αδηφάγα
ενώ τουλάχιστον οι κόρακες
σε κάτι χρησιμεύουν
τρώγοντας ψοφίμια. [1]

Θεματικά τα ποιήματα του Πατρίκιου κινούνται σε ένα εκκρεμές μεταξύ ερωτικής και κοινωνικής ποίησης, με τα δύο αυτά χαρακτηριστικά στοιχεία συχνότατα να συναιρούνται. Το ερωτικό στοιχείο στον Πατρίκιο συνιστά παραμυθία και βάλσαμο για τη θεραπεία των τραυμάτων που προκαλεί η σύγκρουση με τη μελαγχολική νεοελληνική πραγματικότητα.

«Σουβάδες ουρανού»

Απόμεναν οι καλτσοδέτες σου
στο πόμολο του κρεβατιού
κι ένα χτενάκι των μαλλιών στο πάτωμα.
Απ’ το παλιό παράθυρο
πέφταν λίγοι σουβάδες ουρανού. [2]

Εξάλλου στον Πατρίκιο ό,τι σχετίζεται με το ιστορικό γίγνεσθαι του νεότερου ελληνισμού (από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και εξής) συνοδεύεται και από μια δύσκολα να επουλωθεί πληγή: νέος επονίτης παρ’ ολίγον να εκτελεσθεί από τους Γερμανούς στα χρόνια της Αντίστασης, ενώ για τη συμμετοχή του στις τάξεις του αριστερού κινήματος, κατά τη διάρκεια του αιματηρού Εμφυλίου, εξορίζεται πρώτα στη Μακρόνησο (1951-1952) και μετά στον Αϊ-Στράτη (1952-1954).

Με δεδομένο ότι ο Πατρίκιος αυτοβιογραφείται, η ενεργός συμμετοχή του στην εθνική αντίσταση και η σύνδεσή του με τη μοίρα της Αριστεράς καθιστούν τα ποιήματά του ξεχωριστές ιστορικές πηγές – ψηφίδες που συνθέτουν το θλιμμένο και πονεμένο πρόσωπο της νεότερης Ελλάδας.

Ο Πατρίκιος παρακολουθεί ως ιστορητής και μάρτυρας το δράμα της Αριστεράς και συχνά καταγράφει με συγκίνηση και τρυφερότητα ιστορίες απλών ανθρώπων που βρέθηκαν για τις ιδέες τους στην πρώτη γραμμή μιας ανελέητης σύγκρουσης βιώνοντας τραγικά την εξάντληση των ανθρώπινων αντοχών μπροστά στη βία και τη βαρβαρότητα των βασανιστηρίων.

«Γράμματα μετανοίας»

Όταν του ζήτησε ο στρατιώτης Ακριβόπουλος 
Γεώργιος, χωρίον Κέδρος Θεσσαλίας, 
να γράψει για λογαριασμό του 
γράμματα μετανοίας στο χωριό, τινάχτηκε. 
Κι ο στρατιώτης Ακριβόπουλος Γεώργιος, 
παλιός κατάδικος σε θάνατο, πρόωρα γερασμένος 
από έξη χρόνια στο βουνό, με τη μισή του φαμέλια 
ξεκληρισμένη, του ’πε κλαίγοντας: 
«Εσύ θα μπόραγες να τ’ αλαφρώσεις λίγο». 
Τότε, 
πρώτη φορά κατάλαβε, 
τι σήμαινε ήττα του κινήματος. [3]

Συνολικά στην ποίηση του Πατρίκιου καθρεφτίζεται -και υφολογικά- η σταδιακή μεταμόρφωση στην όψη της νεότερης Ελλάδας από τη φλόγα της Αντίστασης στα πάθη του Εμφυλίου και από τον θρήνο για την ήττα του κινήματος, στη μελαγχολική ατμόσφαιρα της διάψευσης˙ και, τέλος, στην αγωνία μιας υπαρξιακής αναζήτησης, συνοδευόμενης όμως πάντα από βαθιά συμπόνοια για την ανθρώπινη μοίρα -για το πλέον διαρκές και δυσπολέμητο δράμα: τη φθορά και τον θάνατο.

Ο Πατρίκιος μπορεί σταδιακά να απεκδύεται το βάρος της κομματικής ένταξης, συνεχίζει όμως ακλόνητος πάντα να επωμίζεται προσωπικές αρχές και αξίες, αυτές που οδήγησαν τον Δ.Ν. Μαρωνίτη να τον εντάξει μαζί με τον Μανόλη Αναγνωστάκη και τον Άρη Αλεξάνδρου στο τιμητικό τρίπτυχο των πνευματικών προτύπων της ποιητικής και πολιτικής ηθικής.

Ακολουθώντας την σολωμική γραμμή της επιτέλεσης από την ποίηση ενός χρέους (ποίημα του χρέους ονόμαζε ο ποιητής τους Ελεύθερους Πολιορκημένους), ο Πατρίκιος καταθέτει μια ποίηση οφειλής που δεν έχει ως αποδέκτες τις μεγάλες ιδέες, αλλά τους απλούς ανθρώπους που υπηρέτησαν ιδανικά και οράματα και εν τέλει τους παρέσυρε αμείλικτος ο τροχός της ιστορίας σε ένα πρόωρο και βίαιο θάνατο. Κλείνουμε το μικρό αυτό σημείωμα με την «Οφειλή», συγκινητικό ποίημα απολογισμού που εγγράφει την ενοχή αυτού που επέζησε και συνοψίζει την ουσία της ποιητικής του Πατρίκιου σε ένα διαρκές επιτύμβιο μνήμης, ένα αντίδωρο τιμής στους αδικοχαμένους:

«Οφειλή»

Μέσα από τόσο θάνατο που έπεσε και πέφτει, 
πολέμους, εκτελέσεις, δίκες, θάνατο κι άλλο θάνατο 
αρρώστια, πείνα, τυχαία δυστυχήματα, 
δολοφονίες από πληρωμένους εχθρών και φίλων, 
συστηματική υπόσκαψη κ’ έτοιμες νεκρολογίες 
είναι σα να μου χαρίστηκε η ζωή που ζω. 
Δώρο της τύχης, αν όχι κλοπή απ’ τη ζωή άλλων, 
γιατί η σφαίρα που της γλύτωσα δε χάθηκε 
μα χτύπησε το άλλο κορμί που βρέθηκε στη θέση μου. 
Έτσι σα δώρο που δεν άξιζα μου δόθηκε η ζωή 
κι όσος καιρός μου μένει 
σαν οι νεκροί να μου τον χάρισαν 
για να τους ιστορήσω. [4] 

Εισαγωγική ομιλία της Τασούλας Καραγεωργίου, προέδρου της ΠΕΦ, στην εκδήλωση τιμής στον Τίτο Πατρίκιο που οργάνωσε η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων από κοινού με το Σπίτι της Κύπρου στις 30 Οκτωβρίου 2017. 

Σημειώσεις
[1] Αντικριστοί καθρέφτες, εκδόσεις Στιγμή 1988
[2] Λυσιμελής πόθος, εκδόσεις Κίχλη 2014
[3] Μαθητεία 1952-1962, εκδόσεις Πρίσμα 1978
[4] Μαθητεία ξανά, εκδόσεις Διάττων 1991

Τασούλα Καραγεωργίου

http://diastixo.gr/