- Βάλτερ Πούχνερ
Στην εισαγωγή αυτού του κάπως ασυνήθιστου βιβλίου, η συγγραφέας μάς εξηγεί:
Αυτό το βιβλίο, ένα μικρό, προσωπικό, συνειρμικό λεξικό, συγκεντρώνει σκόρπιες σκέψεις για μερικές λέξεις και για μερικούς ποιητές. Συστεγάζει ένα σμήνος σκέψεων, ποιητών και λέξεων, καθώς και τα τρία αυτά είδη μπορούν να θεωρηθούν Πτερόεντα: αεροβατούν, έλκονται από το φως, γονιμοποιούν ερήμην – ή τσιμπάνε, ερεθίζουν, φεύγουν, ξανάρχονται ακαριαία.
Πρόκειται για ένα πολύχρωμο, κινούμενο ψηφιδωτό που αποτελείται από 103 κείμενα, γραμμένα σε διαφορετικούς χρόνους – δηλ. στον μεγάλο, ενιαίο χρόνο.
Ανάμεσά τους, μερικά όνειρα (δηλ. ακόμα πιο σκόρπιες σκέψεις), μερικές «ομιλίες» (δηλ. κάπως πιο συγκροτημένες σκέψεις), μερικές ποιητικές βιογραφίες – καθώς και μια «αυτοσυνέντευξη» αντί βιογραφικού σημειώματος.
Το ονομάζω επίσης Πρώτη Ύλη – γιατί σχεδόν όλα του τα «λήμματα» θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και ως πρώτη ύλη για πιο οργανωμένα μελλοντικά έργα.
Αυτή η τελευταία φράση κυριολεκτεί, γιατί από την πρώτη έκδοση αυτού του «λημματικού λεξικού» έχουν περάσει 22 χρόνια (Ροές, 2003) και αρκετή από την «Πρώτη ύλη» του έχει ήδη αξιοποιηθεί – και από τη συγγραφέα (αλλά ίσως και από άλλους…): έχουν στο μεταξύ δημιουργηθεί και εκδοθεί τα εξής βιβλία της Παυλίνας Παμπούδη: Το ημερολόγιο του διπλού χρόνου (2005), Τα χίλια φύλλα (2009), Το σπίτι στους 40 δρόμους (2011), Το μοβ άλμπουμ (2012), Το χεράκι στον ιστό (2013), Σημειώσεις για το άγραφο (2021), Νυχτολόγιο (2023), Άμμος και λίγα βότσαλα (2024), και παρατηρεί κανείς πως αυτό το απλό συνειρμικό σημειωματάριο περιέχει in nuce σκέψεις και θεωρητικά σχεδιάσματα, αισθητικές και φιλοσοφικές τοποθετήσεις ποικίλης υφής και φύσης, που έχουν γονιμοποιήσει την ποίησή της και έχουν αναπτυχθεί ευδιάκριτα στο πανόραμα των ποιητικών της καταθέσεων στη ροή του χρόνου. Οι βασικές αισθητικές συνιστώσες, βέβαια, έχουν καθιερωθεί ήδη από τις συλλογές Ο Ένοικος (1989, 1999) και Ο Λεπτουργός (1997). (Για την έκδοση του 2003 βλ. και Β. Πούχνερ, Η λεπτουργός. Επιστήμη και μύηση στο ποιητικό έργο της Παυλίνας Παμπούδη, Ροές 2021, 36-38).
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, από το πρώτο κάπως περιστασιακό σημειωματάριο γύρω στο millennium, το έργο αυτό προάγεται σε αισθητικό, φιλοσοφικό και ερμηνευτικό οδηγό της ποιητικής παραγωγής της Παυλίνας Παμπούδη, με κάποια υφολογική ίσως διαφοροποίηση στις δύο τελευταίες συλλογές, όπου η ερμητικότητα του λόγου αισθητά υποχωρεί και η σημασιολογική ερμηνευτική κάπως διευκολύνεται. Ίδια παραμένει βέβαια η καθηλωτική εικονοποιία και ο οντολογικός στοχασμός και αναστοχασμός. Για το θέμα αυτό θα δώσω στη συνέχεια ορισμένα παραδείγματα.
Δημιουργός: Ο δημιουργός, καθ’ ομοίωση του Δημιουργού, είναι ο νήπιος κύριος του παιχνιδιού. Έχοντας πρόσβαση (μισο-συνειδητά, μισο-ασυνείδητα) πότε στον ορατό και πότε στον αόρατο κόσμο, εξερευνά, συντονίζει και συντηρεί μια συσκευή αναπνοής, έναν πολύτιμο μηχανισμό ακριβείας: Το ακαταλόγιστο του γίγνεσθαι που απολογείται παράγοντας είναι.
Νομίζω πως αυτή η διατύπωση της έννοιας του «θεολόγου» και προφήτη και μάντη ποιητή σε αποστολή απηχεί τις βασικές φιλοσοφικές, ατμοσφαιρικές και εικονολογικές συνιστώσες του στοχαστικού αριστουργήματος Ο Λεπτουργός (1997),που είναι από τα πιο συγκλονιστικά και στοχαστικά κείμενα πριν το τέλος του περασμένου αιώνα.
Διάστημα: Το διάστημα πρέπει να ’ναι (σε κλίμακα) κάτι σαν αυτό τον παλιό χώρο που εγώ ονομάζω τώρα «σπίτι». Με εμπεριέχει μεν, αλλά κατά τ’ άλλα φαίνεται άδειος. Φυσικά, ξέρω πως μέσα του συνυπάρχω μαζί με κόσμους ολόκληρους, που αγνοώ τη φύση και την έκτασή τους (σκόνη, μύκητες, μικρόβια, εκπομπές, κύματα, πεδία, φαντάσματα).
Το σπίτι ως συμπαντικός χώρος του κατοίκου του παραπέμπει σχεδόν άμεσα στο έργο Το σπίτι στους 40 δρόμους (2011).
Νιοστή: …Επιστημονικός όρος, ισοδύναμος προς το παιδικό: «Τοοοόσο!». Η λέξη βαφτίζει έννοια της οποίας το περιεχόμενο δε συλλαμβάνουμε, ούτε να το φανταστούμε δεν μπορούμε. Υπαινισσόμαστε άπειρο… […] Η πιο βαθιά κι απελπισμένη ποίηση βρίσκεται στις υπαινικτικές συλλήψεις της επιστήμης.
Εδώ υπάρχει άμεση αναφορά στο motto όλης της ποίησης της Παυλίνας Παμπούδη: Υπονοώ περισσότερα απ’ όσα μπορώ/ να φανταστώ· γράφω. Πρώτη φορά στο Αυτός εγώ (1977/80).
Πρόκειται για έναν λημματικό θησαυρό στοχαστικών καταθέσεων.
Ξύπνος: Μεσοδιαστήματα ανάμεσα στον Ύπνο, κατά τα οποία αναγκάζεσαι ξαφνικά να κινηθείς γραμμικά, διαμέσου, παράλογα ορισμένων πλαισίων χρόνου και χώρου, κάνοντας παράλογες, επαναλαμβανόμενες πράξεις. Οι οποίες επιδιώκουν, για άγνωστο λόγο, να σε περισπούν από την προσπάθεια εξοικείωσης με το χάος και την υπερβολική προσήλωση στις ασκήσεις θανάτου.
Παιδική λογοτεχνία: Η «παιδική» λογοτεχνία δεν είναι ιδιαίτερο είδος, αλλά ιδιαίτερη στιγμή – και γι’ αυτόν που γράφει, αλλά και γι’ αυτόν που διαβάζει… […] γράφω και «παιδικά» βιβλία, γι’ αυτούς που τις ελεύθερες ώρες τους ψυχαγωγούνται με το παιδί που καταπιέζουν μέσα τους.
Μεγάλο μέρος της λογοτεχνικής παραγωγής της Παυλίνας Παμπούδη είναι «δήθεν για παιδιά» (συνολικά 28 βιβλία). Ο Παλαμάς κάπου γράφει πως δεν υπάρχει ειδική παιδική λογοτεχνία· όλη η λογοτεχνία είναι και για τα παιδιά.
Ποιητική γλώσσα: Δεν είναι απαραίτητο να καταλαβαίνουμε τη γλώσσα της Ποίησης, χρειάζεται όμως να είμαστε ανοιχτοί να την προσλαμβάνουμε… […] μια πρώτη γλώσσα, μια γλώσσα μέσα στη γλώσσα. Η μουσική της μας υποβάλλει συγκίνηση, εικόνες, κάτι σαν νοσταλγία για κάποια πρώτη πατρίδα της ψυχής – ανείπωτα, ακαθόριστα συναισθήματα, ακόμα κι αν δεν ξέρουμε τι ακριβώς θέλουν να πουν οι στίχοι.
Δυνατότητα πολυσημίας σε τέτοιο βαθμό, που το ερμήνευμα μένει ανοιχτό κι εν μέρει μη προσδιορίσιμο με ακρίβεια. Γλώσσα πέρα από μέσο επικοινωνιακής συνεννόησης, αυτονομημένος λόγος, με συχνότητες κυμάτων συνειρμικότητας που δοκιμάζουν τη φαντασία του αναγνώστη, εφόσον επιμένει να «κατανοήσει». Γοητεία της αρχής, όταν η σύνδεση με το όλο αιωρείται ακόμα ανάμεσα στις λέξεις.
Πραγματικότητα: Η τέχνη είναι απαραίτητη γιατί όλοι έχουμε ανάγκη περισσότερες εκδοχές της πραγματικότητας… – όνειρα, διαλογισμός, κατάνυξη, προσευχή, κτλ., βλ. Νυχτολόγιο (2023). Παραλείπω σχετική βιβλιογραφία.
Σύνδρομο του συγγραφέα: Το ότι γράφω οφείλεται πότε σε μια μικρή μου ανεπάρκεια να ζήσω, πότε σε μια αφόρητη υπερεπάρκεια. – Σχόλιο: Το χιούμορ ως προϋπόθεση ενσυνείδητης ύπαρξης.
Υποχρέωση: Ο ποιητής είναι ένας ευτυχής δέκτης σημάτων από άλλους κόσμους κι έχει την παράξενη υποχρέωση, χωρίς να μπορεί να τα αποκρυπτογραφήσει, να τα κρυπτογραφεί σε δεύτερο κώδικα (στον δικό του) για να κρυπτογραφηθούν, αργότερα, σε τρίτο (από τον αναγνώστη). – Μπορείς εδώ να μη σκεφτείς τον αριστουργηματικό Λεπτουργό, που δεν είχε την απήχηση που θα του άξιζε;
Χιούμορ: …Το χιούμορ είναι αυτό που προσφέρει στον οργανισμό μας αντισώματα και μας κάνει να μπορούμε ν’ αντέξουμε σχεδόν τα πάντα. – Εδώ θα είχα σχόλια πολλά, αλλά η Παυλίνα Παμπούδη έχει γράψει ήδη 28 βιβλία αυτής της συνομοταξίας, τα «δήθεν για παιδιά».
Ειδικά τα λήμματα που αναφέρονται στη συγγραφική διεργασία επαληθεύονται ποικιλοτρόπως σε διάφορα επίπεδα από το συνολικό έργο της. Κοντολογίς: Πρόκειται για έναν λημματικό θησαυρό στοχαστικών καταθέσεων, εμπλουτισμένων με διάφορα κείμενα, όνειρα, ομιλίες, βιωματικές συναντήσεις με αρκετούς ποιητές κ.ά., που ζωντανεύουν τις οξυδερκείς και φιλοσοφημένες ιχνηλασίες και αποφάνσεις, γραμμένες με τον ιδιότροπο χιουμοριστικό τρόπο και τη διεισδυτική αναλυτική και περιεκτική ταυτόχρονα σκέψη της Παυλίνας Παμπούδη.
Δικαίως λοιπόν αυτό το βιβλίο επανεκδόθηκε τώρα, εμπλουτισμένο με περισσότερο υλικό, και είναι πλέον ένα εγχειρίδιο που επιτρέπει πρόσβαση στο πνευματικό εργαστήρι μιας ιδιαίτερης και ιδιάζουσας φωνής, φωνής που έχει διαρκή παρουσία από τη δεκαετία του ’70 και έως σήμερα, κι όχι μόνο στην ποίηση, αλλά και στη ζωγραφική, τη στιχουργική, τη μετάφραση, τη σεναριογραφία καθώς και στην επιμέλεια πάμπολλων βιβλίων. Να σημειωθεί επίσης πως η Παυλίνα Παμπούδη είναι ιδρύτρια και αρχισυντάκτρια του εβδομαδιαίου ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού Περί ου, το οποίο, από το 2017 μέχρι τώρα, αριθμεί πάνω από 9.000 άρθρα.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το συνολικό πολυεπίπεδο και ιστορικό έργο της τοποθετείται και πάλι στο κέντρο του ενδιαφέροντος της πρόσληψης και της κριτικής, καθώς και της φιλολογικής, γραμματολογικής και ιστορικής αποτίμησης εκ μέρους της επιστήμης των γραμμάτων.
Πτερόεντα
Πρώτη ύλη
Παυλίνα Παμπούδη
Εκδόσεις Όταν
138 σελ.
ISBN 978-618-5930-03-5
Τιμή €12,80
https://diastixo.gr/kritikes/diafora/24514-pteroenta
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου