- Στυλιανή Παντελιά
Η ποιητική συλλογή Είδωλα ραιβά του Περικλή Κατσαούνη (Περισπωμένη, 2024) αναπτύσσει με φιλοσοφική διάθεση όλα τα κλασικά λογοτεχνικά θέματα: τη μοίρα, τον νόστο, τη δοκιμασία, τον διχασμό, τον έρωτα. Ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με δυνάμεις που τον ξεπερνούν και αναμετρά το ανάστημά του με τις αντιξοότητες του βίου. Αντικρίζει όμως είδωλα ραιβά, δηλαδή παραμορφωμένα μέσα από κυρτά κάτοπτρα. Ο Απόστολος Παύλος γράφει χαρακτηριστικά: «βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου εν αινίγματι», βλέπουμε αμυδρά σαν μέσα σε θαμπό καθρέφτη. Όταν όμως έλθει το τέλειο, όλη η γνώση θα καταργηθεί (Προς Κορινθίους, Α, 13.12). Την οριακή αυτή στιγμή του ανθρώπου καταγράφει ο ποιητής με υπαρξιακή αγωνία και προβληματισμό.
Προηγείται ο χαιρετισμός στον Ήλιο «που υλοποιεί το αδιανόητο Φως» (σ. 9). Η θέση του ανθρώπου στο Σύμπαν είναι προνομιακή, καθώς ανήκει σε έναν μακρόκοσμο και ταυτόχρονα διατηρεί την αυτοτέλειά του. Καλείται να γίνει «Στρατιώτης της μοίρας» και να αντιμετωπίσει τις συμφορές και τις πληγές της ζωής με «αγώνα σκληρό». Ο ίδιος καταδικάζεται σε έναν διχασμό ανάμεσα «στην πατρώα γη» και την ξενιτιά, στη Δύση και την Ανατολή, στο «εδώ» και το «εκεί». Προφανώς ο ποιητής αναφέρεται στη Μικρασιατική καταστροφή, την ανταλλαγή πληθυσμών και τις χαμένες πατρίδες. Σύμβολα, τα κλειδιά των χαμένων σπιτιών. («Όμως τα κλειδιά σκουριάζουν/ μες στ’ άδεια συρτάρια» (σ. 15). Η αγάπη για τον τόπο διατηρείται με υπομονή και περηφάνια. Το υποκείμενο απευθύνεται «εις εαυτόν».
Όλα αυτά τα είχες καταχτήσει
με τους αρχαίους στίχους.
(σ. 13)
Τα δεινά της ζωής ωστόσο επιμένουν να ταλανίζουν τον άνθρωπο με εικόνες χαρακτηριστικές: κουρελιασμένες σημαίες, πεταμένοι σκούφοι διαδηλωτών, ρακένδυτοι άστεγοι. Σκοπός είναι να αποδειχθεί το πεπερασμένο του χρόνου, αφού «ο χειμώνας επίκειται». Παραδειγματίζουν άλλωστε τα παραδείγματα από την Ιστορία, όπως τα «Καυδιανά δίκρανα», δηλαδή ο εξευτελισμός, η ταπείνωση (όταν οι Σαμνίτες νίκησαν τους Ρωμαίους κοντά στην πόλη Καύδιο). Ο ποιητής ζωντανεύει αυτές τις σκηνές με διδακτική διάθεση, για να δείξει τις διαχρονικές δοκιμασίες του βίου. Υπερτερούν πάντως οι αιώνιες αξίες, όπως η τιμή και η αξιοπρέπεια. Διακρίνεται μια στωική και παραινετική διάθεση, μια συμβουλευτική προς τον αναγνώστη.
Αναπτύσσει με φιλοσοφική διάθεση όλα τα κλασικά λογοτεχνικά θέματα: τη μοίρα, τον νόστο, τη δοκιμασία, τον διχασμό, τον έρωτα.
Επιτυχημένα είναι και τα ποιήματα του βιβλίου που αναφέρονται στον ιδιωτικό βίο («Οι πράσινες λίμνες», «Υποταγή»). Πρόκειται πια για τα «κάτοπτρα μυστικών καλεσμάτων» και για «θολές σκιές, είδωλα απροσδιόριστα» (σσ. 16-17) που απαθανατίζουν τις ερωτικές στιγμές. Τα προσωπικά βιώματα εκφράζονται με μεγαλύτερη αμεσότητα, καθώς αντιστοιχούν σε γνήσια αισθήματα. Οι εικόνες είναι εξίσου ζωντανές, γεγονός που αποδεικνύει την πηγαία έμπνευση («οι παπαρούνες επαναστάτησαν/ κι όρμησαν στα περβόλια», σ. 14). Εξίσου βιωματική είναι και η «Παράκλησις στον αδελφό μου», η οποία τονίζει την ανάμνηση των ευτυχισμένων στιγμών της παιδικής ηλικίας και τον πόνο της απώλειας.
Το ξέρω πια καλά
πως είσαι στο αδιανόητο
στο Φως που σου όρισε η Μοίρα…
[…]
Υπάρχω μαζί σου…
(σ. 44)
Ορατή είναι ωστόσο και η ειρωνεία, διάχυτη σε ορισμένα σημεία. Είναι η αντίθεση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση, το ψεύδος και την αλήθεια, την ουσία και το κέλυφος. Ο άνθρωπος διάγει μια «χοϊκή ζωή», παρά τις φιλόδοξες βλέψεις του. Τις κινήσεις του χαρακτηρίζει η μονότονη επανάληψη της ίδιας ημέρας. Το ποίημα «Πρέβεζα» παρουσιάζει την εικόνα του Καρυωτάκη μέσα από τα μάτια των κατοίκων της πόλης και την αποποίηση των ευθυνών για την αυτοκτονία του («Εμείς δε φταίξαμε σε τίποτα»). Στο «Valle de los caidos» τονίζεται ότι όλα γίνονται για την υστεροφημία. «Σημασία έχουν οι επιγενόμενοι./ Εκείνων οι εντυπώσεις θα γίνουν ιστορία» (σ. 45). Όλα γίνονται «Οριστικά αργά». Το υποκείμενο απασχολεί η απόσταση και η διάρκεια των αναμνήσεων μέσα στον χρόνο.
Μια φωτογραφική μηχανή σπασμένη
παράγει είδωλα ραιβά…
(σ. 55)
Απαιτείται επομένως «Μαθηματική προσέγγισις» για την επίλυση όλων των προβλημάτων, ακόμα και του έρωτα. Ή μήπως πρόκειται για παρεξήγηση; Ο ποιητής συμπεραίνει:
Μαθηματικώς λοιπόν
η αγάπη είναι μέγεθος αμφίσημον.
Και προφανώς τείνει στο άπειρον.
(σ. 60)
Το άπειρο, η ύπαρξη, η ανθρώπινη περιπέτεια είναι έννοιες που προβληματίζουν. Η πρώτη αυτή συλλογή του Περικλή Κατσαούνη (γενν. 1968) προετοιμαζόταν μέσα του για δεκαετίες. Τονίζει ο ίδιος: «Την ποίηση δεν τη γράφεις. Σε βρίσκει. Υπάρχει εκεί. Παντού. Και σ’ αφήνει να την ανακαλύψεις. Παραμερίζεις λίγο την κουρτίνα της κάμαρας, σκάβεις ρηχά το χώμα της αυλής και είναι εκεί οι ιδέες, οι λέξεις, τα όνειρα… Τα γυαλίζεις λίγο στο πουκάμισό σου, όπως το μήλο πριν το δαγκώσεις, και γίνεται ποίηση…». Κάποιες φορές το υλικό αντιστέκεται. Είναι δύσκολο, για παράδειγμα, να γραφτεί ποίημα-σχόλιο για τη «Μονοτονία» του Καβάφη («Η τέχνη της διαχειρίσεως του αδοκήτου»). Η γλωσσική μορφή χρειάζεται επίσης επεξεργασία (τύποι της δημοτικής συνυπάρχουν με λόγιες καταλήξεις και εκφράσεις). Θα βοηθούσαν και κάποιες σημειώσεις (ομολογώ ότι δεν γνώριζα τα Καυδιανά δίκρανα). Στην επόμενη συλλογή, οι αντιστάσεις θα έχουν εξομαλυνθεί. Μένει το απόσταγμα της πείρας και «το αίνιγμα του έρωτα».
Είδωλα ραιβά
Περικλής Β. Κατσαούνης
Περισπωμένη
88 σελ.
ISBN 978-618-57-3945-4
Τιμή 14,00€
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου