Η πανδημία του κορονοϊού, η οποία ξέσπασε την άνοιξη του 2020 ταυτόχρονα σε δεκάδες χώρες, μας δίδαξε με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι η διαχείριση της πληροφορίας, η αξιοποίηση της γνώσης και η προστασία των κοινών πόρων είναι ζωτικής σημασίας όροι για την αντιμετώπιση κρίσεων και την επιβίωση της ανθρωπότητας.
Ταυτόχρονα, η πανδημία απέδειξε ότι η εν κρυπτώ και παραβύστω διαχείριση της γνώσης από μια χούφτα φαρμακευτικούς κολοσσούς, ο ασφυκτικός έλεγχος της πληροφορίας από λιγοστά ΜΜΕ και η ταξική χειραγώγηση της τεχνολογίας είναι έμφυτες ιδιότητες του καπιταλισμού, ιδιότητες απέναντι στις οποίες οι δυνάμεις της εργασίας δεν έχουν βρει πειστική απάντηση.
Μαρξ και τεχνολογία
Εδώ και πάνω από μια δεκαετία, πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία του κορονοϊού, μια συζήτηση σχετικά με την ικανότητα του μαρξισμού να αναλύσει τον σύγχρονο καπιταλισμό της ψηφιακής τεχνολογίας και του αυτοματισμού έχει ανάψει για τα καλά σε ορισμένες δυτικές κοινωνίες. Το διαδίκτυο, η ψηφιακή οικονομία και η ρομποτική τεχνολογία είναι μορφές οργάνωσης της καπιταλιστικής οικονομίας και, συνακόλουθα, των κοινωνικών και ταξικών σχέσεων που, σύμφωνα με ορισμένους επικριτές του μαρξισμού, δεν μπορούν να πιάσουν οι κεραίες της απελευθερωτικής θεωρίας που θεμελίωσε πριν ενάμιση αιώνα ο Καρλ Μαρξ. Είναι όμως έτσι;
Στα έργα του ο Γερμανός φιλόσοφος διατύπωσε μια διαλεκτική ανάλυση της εποχής του, έστρεψε το ενδιαφέρον του σε κορυφαίες τεχνολογίες όπως ο τηλέγραφος, τόνισε τη σημασία των μέσων επικοινωνίας και προέβλεψε την εμφάνιση μιας οικονομίας αλλά και μιας κοινωνίας στην οποία η πληροφορία θα παίζει μείζονα ρόλο. Αυτή είναι η θέση του Αυστριακού κοινωνιολόγου Christian Fuchs, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Γουέστμινστερ, στο πρωτότυπο κι ενδιαφέρον βιβλίο του για την ανάγνωση των έργων του Μαρξ στην ψηφιακή εποχή μας.
Κατά τον Αυστριακό συγγραφέα, ο Μαρξ προέβλεψε κι ανέλυσε, στο μέτρο του δυνατού, τον ρόλο της γνώσης, της τεχνολογίας και της επιστήμης στη διαδικασία της παραγωγής και την επίδρασή τους στον καταμερισμό της εργασίας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Η πληροφορία-εμπόρευμα
Εκκινώντας από την αφετηρία της μαρξιστικής σκέψης, ο Fuchs αντιμετωπίζει την πληροφορία ως ένα «παράξενο εμπόρευμα», με την έννοια ότι παράγεται δύσκολα αλλά αντιγράφεται εύκολα. Και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η συσσώρευση κεφαλαίου στην πληροφοριακή οικονομία απαιτεί ειδικές στρατηγικές» όπως η εμπορευματοποίηση του περιεχομένου, η εμπορευματοποίηση της πρόσβασης στο περιεχόμενο, η εμπορευματοποίηση των δεδομένων των χρηστών της πληροφορίας και, φυσικά, η εμπορευματοποίηση των μέσων μετάδοσης της πληροφορίας.
Στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει το περίπλοκο παρόν, μέσα από την οπτική του Μαρξ, ο συγγραφέας επιχειρεί μια σειρά από ερμηνευτικές προσεγγίσεις με στόχο την αποκωδικοποίηση της πολυπλοκότητας που εμφανίζει για ορισμένους η ψηφιακή εποχή μας. Και ανασύρει από το μαρξιστικό οπλοστάσιο μερικά από τα πιο …φαρμακερά όπλα του Γερμανού φιλοσόφου, όπως τη θεωρία περί «φετιχισμού του εμπορεύματος». Σύμφωνα με τον Fuchs, στον κανονικό φετιχισμό του εμπορεύματος, τα αντικείμενα που παράγει μια καπιταλιστική οικονομία κρύβουν μέσα τους κοινωνικές σχέσεις, ενώ σήμερα, πίσω από τη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων, π.χ. στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, που θεωρούνται τα σύγχρονα εργοστάσια του καπιταλισμού, κρύβονται πραγματικά εμπορεύματα: διαφημίσεις, εταιρείες, προϊόντα, διασκέδαση, πολιτισμός κ.ά.
Αντιμετωπίζοντας τη μαρξιστική σκέψη ως μια ενιαία διαδικασία ερμηνείας των καπιταλιστικών δομών από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, ο Fuchs αναφέρεται στο βιβλίο του και σε άλλους μαρξιστές θεωρητικούς οι οποίοι προχώρησαν, εξέλιξαν ή και διαφοροποίησαν το έργο του Γερμανού φιλοσόφου: ποικίλες ερμηνείες του Μαρξ από τον Αντρέ Γκορζ και τον Μάικλ Χάινριχ μέχρι τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ κι ένα ολόκληρο κεφάλαιο για το έργο του διδύμου Μάικλ Χαρντ και Τόνι Νέγκρι (για το βιβλίο τους Συνέλευση για τα κοινωνικά κινήματα) μας αποκαλύπτουν το βάθος της σκέψης του Μαρξ και των επιγόνων του.
Εκκινώντας από την αφετηρία της μαρξιστικής σκέψης, ο Fuchs αντιμετωπίζει την πληροφορία ως ένα «παράξενο εμπόρευμα», με την έννοια ότι παράγεται δύσκολα αλλά αντιγράφεται εύκολα.
Μπορεί όμως ο Μαρξ να ερμηνεύσει το σήμερα με βάση τα δεδομένα του 19ου αιώνα; Υπάρχουν αναλογίες ανάμεσα στις δύο εποχές; Είναι ο τότε και ο σημερινός καπιταλισμός το ίδιο οικονομικό σύστημα;
Ο Fuchs επιμένει πως ναι, υπάρχουν αναλογίες στη δομή του καπιταλισμού, όπως υπάρχουν αναλογίες και στην ταξική πάλη ενάντιά του. Για παράδειγμα, μορφές συγκέντρωσης και διανομής της γνώσης όπως η Wikipedia, το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού, οι μη κερδοσκοπικές διαδικτυακές πλατφόρμες κοινής χρήσης κ.ά. είναι για τον Fuchs δείγματα μιας μη καπιταλιστικής διαχείρισης της γνώσης και της πληροφορίας, που έλκουν την καταγωγή τους από την αντίληψη του Μαρξ για τον κομμουνισμό.
Ο Μαρξ σήμερα
Μπορούμε να σκεφτόμαστε, να μιλάμε και να πράττουμε με μαρξιστικούς όρους σήμερα; Ο Fuchs απαντάει θετικά. Από τη στιγμή που η γνώση και η πληροφορία έχουν φύγει από τη σφαίρα του εποικοδομήματος κι έχουν μετατραπεί σε απλά εμπορεύματα, οι δυνάμεις της εργασίας πρέπει να διατυπώσουν μια νέα επαναστατική θεωρία προσαρμοσμένη στην ιδιαιτερότητα της ψηφιακής οικονομίας.
Στο βιβλίο του Christian Fuchs παρουσιάζονται αναλύσεις σε κορυφαία κείμενα του Μαρξ όπως «Η Γερμανική Ιδεολογία», «Οι Μηχανές και η Μεγάλη Βιομηχανία» από το Κεφάλαιο, και το «Απόσπασμα για τις Μηχανές» από τα Grundrisse, καθώς και κείμενα από τις Θεωρίες της Υπεραξίας, όπου ο Μαρξ αναφέρεται με σαφήνεια στην ύπαρξη μιας «μη υλικής παραγωγής» (τέχνη, ιατρική, συγγραφή βιβλίων κ.ά.).
Παράλληλα όμως ο συγγραφέας σχολιάζει και την τρέχουσα κατάσταση μέσα από τα γραπτά σύγχρονων θεωρητικών, ενώ ασχολείται και με ζητήματα της ύστερης καπιταλιστικής οικονομίας που τώρα τίθενται στον δημόσιο διάλογο: η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου για την παραγωγή αξίας, ο ψηφιακός γνωσιακός καπιταλισμός, η εμφάνιση ηγετών που αντιπροσωπεύουν ένα σύμπλεγμα απολυταρχικού καπιταλισμού κι εξτρεμιστικού εθνικισμού, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, τα αδιέξοδα της αριστεράς και οι αγκυλώσεις των συνδικάτων και των κοινωνικών κινημάτων απέναντι στην επέλαση της ψηφιοποίησης κ.ά.
Πολλά από τα μείζονα ζητήματα του τρέχοντος κοινωνικού ανταγωνισμού φιλτράρονται στο έργο του Fuchs σε μια προσπάθεια να αναζητηθεί και να βρεθεί ένα νέο, κοινωνικό κι ανατρεπτικό πρόταγμα. Αυτό δηλαδή που λείπει από τη σύγχρονη, επαναστατική αριστερά.
Ξαναμελετώντας τον Μαρξ στην εποχή του ψηφιακού καπιταλισμού
Christian Fuchs
Μετάφραση: Δέσποινα Ζώχου
Δίαυλος
208 σελ.
ISBN 978-960-531-458-3
Τιμή €17,00
Θανάσης Αντωνίου, δημοσιογράφος
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/17911-christian-fuchs-marx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου