Βραβευμένη συγγραφέας δύο λογοτεχνικών βιβλίων και αρκετών διηγημάτων και ταξιδιωτικών κειμένων, καθώς και τακτική αρθρογράφος σε έντυπα και διαδικτυακά περιοδικά και εφημερίδες της Αγγλίας και της Αμερικής (The Guardian, Independent, The New York Times, The Telegraph, Vogue UK), η Σουζάν Τζόινσον διδάσκει δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο του Chichester και συγχρόνως εργάζεται στο Φιλολογικό Τμήμα του Βρετανικού Συμβουλίου (διεθνούς μορφωτικού οργανισμού με παραρτήματα σε πολλές πόλεις του κόσμου, όπως και της Ελλάδας). Το πρώτο της μυθιστόρημα, A Lady Cyclist’s Guide to Kashgar (2012), έγινε μπεστ σέλερ στην Αμερική και μεταφράστηκε σε 16 γλώσσες, ενώ το δεύτερο, The Photographer’s Wife (2016), κέρδισε αμέσως τις εντυπώσεις κριτικών και κοινού. Φέτος το καλοκαίρι πρόκειται να βρεθεί στη χώρα μας με αφορμή τη Διεθνή Θερινή Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής (4-29 Ιουνίου 2018), την οποία διοργανώνει, για έκτη συνεχή χρονιά, το Βρετανικό Συμβούλιο σε συνεργασία με το Kingston Writing School και το Πανεπιστήμιο του Kingston του Λονδίνου, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Τα τμήματα θα λειτουργούν καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή (18:30-21:00), στο Βρετανικό Συμβούλιο της Αθήνας και της συμπρωτεύουσας. Η συμμετοχή της Σουζάν Τζόινσον στο πρόγραμμα αφορά τη διδασκαλία της μυθοπλασίας και θα λάβει χώρα από τις 11 έως τις 15 Ιουνίου.
Διδάσκεται όντως η δημιουργική γραφή; Υπάρχουν ειδικοί κανόνες που πρέπει ή μπορεί να ακολουθήσει κανείς, ώστε να γράψει ένα «γνήσιο» λογοτεχνικό κείμενο;
Πιστεύω ακράδαντα πως υπάρχει μια έντονη επιθυμία για κατανόηση και εξερεύνηση της συγγραφικής διαδικασίας. Όπως και με όλες τις δημιουργικές ενασχολήσεις, δεν υπάρχουν βολικά πρότυπα, ούτε ένα έτοιμο σύνολο κανόνων για να το έχει κανείς πάντα πρόχειρο. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως η τέχνη, η επιδεξιότητα και η γνώση δεν μπορούν να γίνουν κοινό κτήμα και να διδαχθούν. Οι συγγραφείς φτάνουν στο σημείο αυτό από μόνοι τους, αλλά το να δουλεύει κανείς ομαδικά, να ανταλλάσσει τεχνικές και απόψεις, καθώς και το να συναντά διαρκώς προκλήσεις, είναι εξαιρετικά χρήσιμο. Η δημιουργική γραφή διδάσκεται από συγγραφείς που έχουν ήδη εκδώσει βιβλία, σε μαθητές που τους διακρίνει το πάθος και η αφοσίωση. Από την άλλη, και ο ίδιος ο συγγραφέας πρέπει να μελετά το αντικείμενό του και να εργάζεται σκληρά. Το να αναζητά κανείς και να ανακαλύπτει τη δική του «φωνή» ως συγγραφέας είναι μια λειτουργία δημιουργική, προσωπική, ιδιωτική. Όταν όμως της δίνεται η δυνατότητα να ενισχυθεί, οι τεχνικές βοηθούν πράγματι αφάνταστα. Οι συγγραφείς αναλύουν τον εαυτό τους, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω τους, στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τα πάντα. Στο κάτω κάτω της γραφής, ο συγγραφέας πρέπει και να απολαμβάνει το γράψιμο αυτό καθαυτό. Δεν είναι αστείο πράγμα να κάθεσαι ώρες ολόκληρες σ’ ένα γραφείο χωρίς καμιά υποστήριξη – και η παραμικρή χείρα βοηθείας, είτε πρόκειται για μια απλή ενθάρρυνση είτε για την ανάγνωση ενός χειρογράφου, είναι ανεκτίμητη.
Και είναι πάντοτε ικανοποιητικά τα αποτελέσματα;
Όπως σε κάθε ανάλογη περίπτωση, τα αποτελέσματα εξαρτώνται από τον μαθητή. Συχνά εκπλήσσομαι με τον όγκο του πρωτότυπου και συναρπαστικού υλικού που προκύπτει. Χαίρομαι ιδιαίτερα όταν ένας ντροπαλός, «αθόρυβος» μαθητής διαβάζει ή μοιράζεται ένα γραπτό του και με κάνει να σκεφτώ: «Ορίστε! Αυτός είσαι, να που σ’ ακούω επιτέλους!» Τα ικανοποιητικά αποτελέσματα δύσκολα αποτιμώνται στατιστικά. Αν ένας μαθητής νιώθει πως έχει εξελιχθεί ως συγγραφέας, αν είναι περήφανος για τη δουλειά του, αν έχει την έμπνευση και την ετοιμότητα ώστε να προχωρήσει παραπέρα, τότε για μένα αυτό είναι ικανοποιητικό. Αν, τώρα, η δουλειά του αξίζει να εκδοθεί, να κυκλοφορήσει ευρύτερα και να γνωρίσει την επιτυχία, τότε, πια, πρόκειται για κάτι πραγματικά υπέροχο.
Δεν είναι αστείο πράγμα να κάθεσαι ώρες ολόκληρες σ’ ένα γραφείο χωρίς καμιά υποστήριξη – και η παραμικρή χείρα βοηθείας, είτε πρόκειται για μια απλή ενθάρρυνση είτε για την ανάγνωση ενός χειρογράφου, είναι ανεκτίμητη.
Ποια είναι η εμπειρία σας από τη διδασκαλία της συγγραφικής τέχνης; Πώς ανταποκρίνονται οι συμμετέχοντες στις προκλήσεις της δημιουργικής γραφής και σε ποιους τομείς τούς βοηθά γενικότερα;
Από την εμπειρία μου, οι μαθητές είναι πρόθυμοι να ακούσουν, να μάθουν, να μοιραστούν και να επεξεργαστούν. Καμιά φορά αντιστέκονται σε ορισμένα στάδια της διαδικασίας, αλλά συνήθως, όταν τα εφαρμόζουν στην πράξη, μεταστρέφονται και συνειδητοποιούν πόσο χρήσιμα τους είναι. Η ελεύθερη ανάπτυξη ιδεών, η βουτιά στο άγνωστο, μπορεί να τους δυσκολέψει πολύ. Μερικοί δεν δέχονται ψύχραιμα την κριτική. Είναι μεγάλη γενναιότητα να μοιράζεται κανείς το έργο του – και δεν το ξεχνώ ποτέ αυτό. Το μυστικό είναι να ενθαρρύνουμε τους μαθητές να φτάσουν ως το τέλος ενός προσχεδίου, είτε διηγήματος είτε μυθιστορήματος. Οι νέοι συγγραφείς μπλοκάρουν στην αρχή, ή γράφουν τριάντα χιλιάδες λέξεις από ένα μυθιστόρημα και νομίζουν πως έχουν σχεδόν ξεμπερδέψει. Πολλοί επίδοξοι συγγραφείς ολοκληρώνουν μόνο τα τρία πρώτα κεφάλαια ενός μυθιστορήματος. Εγώ τους λέω να το πάνε ως το τέλος, έτσι ώστε να έχουν έναν πλήρη χάρτη της ιστορίας τους, ακόμα κι αν προς το παρόν τούς φαίνεται χάος. Στην πορεία θα κατασταλάξουν σ’ αυτό που θέλουν να πουν, στη μορφή που θα του δώσουν, και μετά θα μπορούν να γυρίσουν πίσω και να αναθεωρήσουν τα πάντα. Για μένα, η περάτωση ενός πρώτου προσχεδίου δεν είναι παρά μονάχα η αρχή. Συχνά οι μαθητές έχουν την εντύπωση ότι κοντεύουν στο τέλος, γι’ αυτό και δεν είναι εύκολο να βρεις τον τρόπο να τους μεταδώσεις τη δραστική αυτή αλλαγή προοπτικής. Έχω, επίσης, παρατηρήσει πως τα τελευταία χρόνια οι συγγραφείς έχουν την τάση να διαβάζουν λιγότερο. Όποιος θέλει να θεωρείται συγγραφέας, πρέπει και να διαβάζει. Κανόνας απαράβατος. Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, σε όποιον δεν αγαπά το διάβασμα, δεν ξέρω κατά πόσο ταιριάζει η συγγραφή.
Πόσοι από τους μαθητές καταλήγουν να εκδώσουν και οι ίδιοι βιβλία;
Οι πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς δημοσιοποιούν με διάφορους τρόπους τη δουλειά τους: στο διαδίκτυο, σε περιοδικά ή, καμιά φορά, και σε βιβλία. Είναι πάντα όμορφο να βλέπεις έναν συγγραφέα να προοδεύει. Συνήθως ξέρεις από πριν ποιος θα τα καταφέρει – και δεν πρόκειται πάντα γι’ αυτόν με τις καλύτερες ιδέες. Κάποιοι μαθητές μπορεί να έχουν εκπληκτικές ιδέες και εντυπωσιακό, συναρπαστικό ύφος, αλλά να μην εννοούν να στρωθούν και να δουλέψουν. Άλλοι, πάλι, για οποιονδήποτε ψυχολογικό λόγο, το παίρνουν απόφαση και το βάζουν πείσμα και στο τέλος η δουλειά γίνεται. Για να πετύχει ένας συγγραφέας, όλα αυτά τα συστατικά είναι απαραίτητα: και το συναρπαστικό ύφος, και οι καλές ιδέες, και η πειθαρχία.
Σας τυχαίνει καμιά φορά να παρεμβαίνει το δημοσιογραφικό ύφος στη λογοτεχνική σας γραφή ή το αντίθετο; Έχετε θέσει στον εαυτό σας σαφείς κανόνες για το κάθε πεδίο;
Όχι, καθόλου! Απεναντίας, μου είναι ιδιαίτερα ευχάριστο. Όποτε γράφω ένα βιβλίο, μου είναι ανακουφιστικό και αναζωογονητικό το να βγαίνω απ’ το συγκεκριμένο κλίμα για να γράψω ένα σύντομο άρθρο των χιλίων πεντακοσίων λέξεων πάνω σε ένα εξειδικευμένο θέμα. Συνήθως πρόκειται για μη λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία χαίρομαι να γράφω και, φυσικά, πληρώνομαι γι’ αυτά, πράγμα πάντοτε ευπρόσδεκτο. Κατά κανόνα αισθάνομαι ότι όλα συνδέονται μεταξύ τους: ένα ταξιδιωτικό άρθρο, μια κριτική παρουσίαση, ένα μυθιστόρημα, ένα διήγημα. Όλα τους αποτελούν μέρος της ίδιας προσωπικής γραμμής έρευνας.
Έχω, επίσης, παρατηρήσει πως τα τελευταία χρόνια οι συγγραφείς έχουν την τάση να διαβάζουν λιγότερο. Όποιος θέλει να θεωρείται συγγραφέας, πρέπει και να διαβάζει. Κανόνας απαράβατος. Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, σε όποιον δεν αγαπά το διάβασμα, δεν ξέρω κατά πόσο ταιριάζει η συγγραφή.
Ποιες ήταν οι πηγές έμπνευσης για το πρώτο σας μυθιστόρημα;
Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις και τα ημερολόγια Αγγλίδων ιεραποστόλων που είχαν ταξιδέψει μόνες τους στην Κίνα, όπως και τα δικά μου ταξίδια, που ήταν πάρα πολλά την εποχή εκείνη.
Στο βιβλίο σας The Photographer’s Wife (Η γυναίκα του φωτογράφου), έχετε συνθέσει μια πλοκή η οποία κινείται ανάμεσα σε δυο χρονικά ορόσημα και συνδέεται με πραγματικά, ιστορικά γεγονότα. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να οργανωθεί ένα τέτοιο θέμα και όλα τα στοιχεία που το απαρτίζουν;
Είναι όντως μια πρόκληση, αν και μου αρέσει πολύ να εντοπίζω συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, και βρίσκω διασκεδαστικό τον συνδυασμό ιστοριών που διαδραματίζονται σε διαφορετικούς τόπους και εποχές.
Έχετε κάποιο νέο μυθιστόρημα στα σκαριά;
Ναι, αλλά δεν θέλω να το συζητώ για να μην το γρουσουζέψω! Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι αφορά τα πουλιά.
Πειραματίζεστε με ύφη και είδη ή υπάρχει ένα συγκεκριμένο είδος που ταιριάζει περισσότερο στο δημιουργικό σας όραμα και την ιδιοσυγκρασία σας;
Με ελκύει ολοένα και περισσότερο η δημιουργική μη λογοτεχνική γραφή, τα απομνημονεύματα και το δοκίμιο – όπως και η αληθινή μου αγάπη, η λογοτεχνία.
Ποια συμβουλή θα δίνατε στους επίδοξους συγγραφείς;
Θα τους συμβούλευα να στρώνονται στη δουλειά και να μην πολυμιλούν γι’ αυτήν. Όταν συζητάς όλη μέρα τις ιδέες σου, η μαγεία χάνεται και δεν έχεις πια όρεξη να τις γράψεις. Ταυτόχρονα, καλό είναι να δέχονται όσο περισσότερη βοήθεια γίνεται όποτε τη χρειάζονται. Να μαθαίνουν τεχνικές, να μελετούν άλλους, αγαπημένους τους συγγραφείς, να βλέπουν πώς εργάζονται εκείνοι και πώς οργανώνουν τη ζωή τους. Να πηγαίνουν σε παρουσιάσεις, να ζητούν γνώμες για τα χειρόγραφά τους και, προπάντων, να διαβάζουν. Να διαβάζουν, να διαβάζουν, να διαβάζουν. Να είναι πάντα ανοιχτοί σε θέματα και ιδέες, που περιμένουν παντού γύρω μας αν είμαστε δεκτικοί σ’ αυτές. Να έχουν πάντα μαζί τους ένα σημειωματάριο ή το κινητό τους τηλέφωνο και να τις καταγράφουν.
Σας ευχαριστώ πολύ!
Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου