KAROUSOS ART CRITICS: Αργυρώ Πιπίνη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου 2017

Αργυρώ Πιπίνη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

H Αργυρώ Πιπίνη σπούδασε πολιτικές επιστήμες και θέατρο. Γράφει, διδάσκει θέατρο, μεταφράζει λογοτεχνία, κείμενα για το θέατρο, παιδικά βιβλία. Έχει βραβευτεί για τα βιβλία της και τις μεταφράσεις της. Το site της είναι: www.argyropipini.com.

Το εκτενές και αξιόλογο συγγραφικό και μεταφραστικό σας έργο αφορά κυρίως τα παιδικά βιβλία. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να θέλετε να ασχοληθείτε περισσότερο με το παιδικό βιβλίο;

Δεν ήταν ακριβώς θέμα απόφασης. Το παιδικό βιβλίο με διάλεξε. Τα χρόνια του πανεπιστήμιου τριγύριζα στα βιβλιοπωλεία, ξεφύλλιζα, χάιδευα, μύριζα, αγόραζα και διάβαζα παιδικά βιβλία. Το λαίμαργο παιδί μέσα μου λαχταρούσε να ανήκει σ’ αυτό τον πολύχρωμο κόσμο. Και ακόμα πιο παλιά, στα χρόνια του σχολείου, σκάρωνα ιστορίες και ανέβαζα στον κήπο μας παραστάσεις βασισμένες σ’ αυτές. Η προοπτική να ζήσω μέσα σ’ αυτό τον κόσμο με μάγευε. Είχα ανάγκη το «Έζησαν αυτοί καλά».

Για το βιβλίο σας Μελάκ, μόνος (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, εικονογράφηση Αχιλλέας Ραζής) σας απονεμήθηκε το βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου (Αναγνώστης). Η πολιτική επικαιρότητα στο παιδικό βιβλίο έχει σκοπό να αφυπνίσει και να ευαισθητοποιήσει το παιδικό αναγνωστικό κοινό;

Ο κόσμος αλλάζει ταχύτατα. Τα παιδιά γίνονται μάρτυρες μεγάλων κοινωνικών αλλαγών. Δεν θα μπορούσε λοιπόν παρά να επηρεαστεί και η θεματολογία των βιβλίων για παιδιά, στην οποία τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη διεύρυνση.

Το καλοκαίρι του 2015 στις θάλασσες όπου κολυμπούσαμε πνίγονταν άνθρωποι. Στις ίδιες αυτές θάλασσες. Και η ζωή συνεχιζόταν. Αναρωτιόμουν πώς θα μπορούσα να μιλήσω στα παιδιά που βλέπουν, νιώθουν, ρωτούν για κάτι που κι εγώ ως ενήλικας δυσκολευόμουν να διαχειριστώ. Έγραψα την ιστορία του Μελάκ θέλοντας να μιλήσω για την αξία της ζωής, θέλοντας να απλώσω το χέρι μου σ’ αυτούς τους ανθρώπους για να κρατηθούν.

Το Βραβείο Ελληνικού τμήματος της IBBY σας απονεμήθηκε για το βιβλίο Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι… (εκδόσεις Πατάκη, εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή). Μια ιστορία για τη συνέχεια της ζωής των πραγμάτων και των ανθρώπων αλλά και για τις δεύτερες ευκαιρίες. Θέλετε να σχολιάσετε;

Πιστεύω στις δεύτερες ευκαιρίες. Ίσως επειδή ήμουν τυχερή και βρέθηκα κοντά σε σοφούς ανθρώπους που μου τις χάρισαν απλόχερα, που με ενθάρρυναν, με στήριξαν και, το σημαντικότερο, μου πρόσφεραν το σπίτι που τόσο είχα ανάγκη. Θα μπορούσα να κουβεντιάζω ώρες ολόκληρες για τη χαρά και τη συγκίνηση που μου έδωσε το γράψιμο, η προετοιμασία, η έκδοση και οι αναγνώστες αυτού του βιβλίου. Μου μιλούσαν τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες για πράγματα που ένιωθαν και δεν ήταν καν στις δικές μου προθέσεις όταν έγραφα την ιστορία. «Γιατί κάθε φορά που διαβάζει κάποιος ένα κείμενο, αυτό γεννιέται ξανά και ξανά σε μια αέναη διαδικασία νοηματοδότησής του» – διάβασα κάπου. Και συμφωνώ απόλυτα.

Ο κόσμος αλλάζει ταχύτατα. Τα παιδιά γίνονται μάρτυρες μεγάλων κοινωνικών αλλαγών. Δεν θα μπορούσε λοιπόν παρά να επηρεαστεί και η θεματολογία των βιβλίων για παιδιά, στην οποία τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη διεύρυνση

Το βιβλίο Η Βιολέτα και ο Ιππότης (εκδόσεις Μεταίχμιο, εικονογράφηση Έφη Λαδά) είναι ένα μεταφυσικό παραμύθι για την αγάπη που λειτουργεί θεραπευτικά. Πόσο προσεκτικός οφείλει να είναι ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων στην απόδοση των συναισθημάτων;

Νομίζω πως έναν συγγραφέα τον απασχολεί η ακρίβεια στις αποχρώσεις των συναισθημάτων. Δεν μου αρέσουν οι ιστορίες που εκβιάζουν τα συναισθήματα για να προκαλέσουν συγκίνηση, γέλιο, δάκρυ. Προτιμώ να υπονοώ κάτι από το να δείχνω. Στα παραμύθια λέμε την αλήθεια, μιλάμε για θαύματα, όπως είναι το θαύμα του έρωτα που γιατρεύει το σώμα και την ψυχή.

Τι σημαίνουν οι βραβεύσεις για έναν συγγραφέα και για εσάς προσωπικά;

Τα βραβεία ανεβάζουν στη σκηνή ένα βιβλίο σε ρόλο πρωταγωνιστικό. Τραβούν την προσοχή σε βιβλία συγγραφέων που, για διάφορους λόγους, δεν έχουν βρει τον δρόμο τους προς το ευρύ κοινό. Βοηθούν τους εκδοτικούς οίκους να προωθήσουν τα βιβλία. Οι επιτροπές των βραβείων θα έπρεπε να υποδαυλίζουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών προς αξιόλογους συγγραφείς που για ποικίλους λόγους δεν έχουν προσέξει ακόμα οι αναγνώστες. Ως βραβείο, βέβαια, λογίζεται και η αγάπη των αναγνωστών. Και είναι μεγάλο δώρο αυτή η αγάπη. Βραβείο είναι ακόμα τα καλά λόγια που γράφουν για τα βιβλία σου άνθρωποι που τη διαδρομή τους τιμάς. Όσο για μένα, αυτές οι βραβεύσεις με βοηθούν να συνεχίσω αυτό που κάνω: να γράφω. Είναι ωραίο να ξέρεις ότι εκτιμούν τη δουλειά σου οι ομότεχνοί σου, γιατί εκείνοι γνωρίζουν από πρώτο χέρι τις αμφιβολίες, τις δυσκολίες, τον αγώνα με τις λέξεις.

Οι συμβολισμοί στο Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι… και σε κάποιες ιστορίες σας είναι σκοπίμως δυσδιάκριτο για κάποια παιδιά, που ίσως να μην είναι επαρκείς αναγνώστες;

Δεν έχω σκοπό να δυσκολέψω τα παιδιά, αντίθετα. Θα ήθελα διαβάζοντας το κείμενο να γλιστράνε αβίαστα στις λέξεις, το μυαλό τους να καλπάζει. «Καλύτερα οι λέξεις να είναι αόρατες», όπως λέει και ο Μπόρχες. Τα παιδιά για μένα είναι οι ιδανικοί αναγνώστες, γιατί είναι ανοιχτά και κατάπληκτα όταν διαβάζουν. Άλλωστε, διαφορετικά πράγματα προσέχει ο ενήλικας αναγνώστης σε ένα βιβλίο, σε διαφορετικά σταματά ένα παιδί. Από το πρώτο μου βιβλίο με κυνηγούσε το σχόλιο ότι οι ιστορίες μου δεν είναι μόνο για παιδιά. Παλιά με ξάφνιαζε αυτή η διαπίστωση, τώρα πια θεωρώ ότι αποτελεί έπαινο, ότι έτσι είμαι εγώ. Όπως λέει κι ένας μικρός μου φίλος, «Το βιβλίο αυτό είναι Αργυρίστικο».

Στόχος της παιδικής λογοτεχνίας είναι να δημιουργηθεί παιδικό αναγνωστικό κοινό με επάρκεια;

Γιατί διαβάζουμε λογοτεχνία; Για μένα ο κόσμος των βιβλίων είναι ένας τρόπος να βλέπω τα πράγματα. Η ζωγραφική, το θέατρο, ο κινηματογράφος είναι μερικοί ακόμα τρόποι. Ζώντας τις ζωές των χάρτινων ηρώων, πλοηγούμαστε στις δικές μας ζωές. Και θα ήταν τρισμέγιστη χαρά για μένα αν ένα παιδί που ξεκινάει το ταξίδι της ανάγνωσης μέσα από ένα δικό μου βιβλίο αγαπήσει τα βιβλία. Τα βιβλία είναι ο πιο ανέξοδος και ανταποδοτικός τρόπος για να ταξιδεύεις.

Σε ποιο βαθμό η εικονογράφηση μπορεί να αναβαθμίσει ή και να αδικήσει ένα καλό κείμενο;

Μια εμπνευσμένη εικονογράφηση έχει τη δύναμη να ξεδιπλώσει όλες τις διαστάσεις ενός κειμένου και να θίξει παραμέτρους που ο συγγραφέας δεν έχει υποψιαστεί. Μια ευφάνταστη εικονογράφηση δίνει σχήμα και χρώμα στις σκέψεις και στις λέξεις μας, αποτυπώνει όσα βρίσκονται ανάμεσα σ’ αυτές, σχολιάζει, αστειεύεται, υπαινίσσεται, προσθέτει αποχρώσεις, διευρύνει έννοιες.

Θα ήθελα διαβάζοντας το κείμενο να γλιστράνε αβίαστα στις λέξεις, το μυαλό τους να καλπάζει. «Καλύτερα οι λέξεις να είναι αόρατες», όπως λέει και ο Μπόρχες. Τα παιδιά για μένα είναι οι ιδανικοί αναγνώστες, γιατί είναι ανοιχτά και κατάπληκτα όταν διαβάζουν.

Η εικόνα είναι αυτή που ελκύει τα παιδιά να επιλέξουν ένα βιβλίο. Πόσο νιώθει ο συγγραφέας ότι μοιράζεται την επιτυχία ενός βιβλίου με τον εικονογράφο του;

Ο εικονογράφος και ο συγγραφέας, έτσι όπως βλέπω εγώ τα πράγματα, περπατάνε χέρι χέρι, είτε συνεργάζονται στενά είτε ο καθένας δημιουργεί το κομμάτι που του αναλογεί πριν ο γραφίστας παντρέψει τις ζωγραφιές με το κείμενο και δημιουργήσει το βιβλίο. Θεωρώ ότι είναι τσιγκουνιά να επιμερίζεις την επιτυχία, να θεωρείς ότι σου ανήκει το πιο μεγάλο της κομμάτι. Για μένα αποτελεί τεράστια χαρά να ξεφυλλίζει ο αναγνώστης το βιβλίο, να το αγοράζει, να το δανείζεται, να το διαβάζει και να νιώθει ότι δεν θα μπορούσε να παρασταθεί αλλιώς αυτή η ιστορία, ότι μόνο μ’ αυτή τη μορφή μπορεί να ταξιδέψει και να αγαπηθεί.

Η συνάφεια του θεάτρου και των βιβλίων... Ρωτώ γνωρίζοντας ότι ασχολείστε και με αυτό.

Το θέατρο, τα κείμενα, οι σπουδές, οι παραστάσεις στις οποίες έχω πάρει μέρος οργάνωσαν το ψυχικό χάος και μου πρόσφεραν καλύτερη θέαση σε κόσμους εσωτερικούς. Το ίδιο πράγμα σου προσφέρουν η ανάγνωση και το γράψιμο των βιβλίων.

Έχετε δεχτεί επιρροές από άλλους συγγραφείς;

Οι επιρροές μου είναι κυρίως εικαστικές και ποιητικές. Ένα ποίημα ―οι λέξεις, ο ρυθμός του―, ένας πίνακας, μια φωτογραφία αποτελούν έμπνευση για μια ιστορία. Όταν διαβάζω λογοτεχνία, θαυμάζω τον τρόπο που στήνεται και δομείται η ιστορία από τον συγγραφέα. Το διάβασμα είναι η κλωστή που με ενώνει με τους ανθρώπους με τους οποίους νιώθω ότι μοιραζόμαστε τον ίδιο δρόμο. Και αγαπώ απεριόριστα τα παραμύθια, όλα τα παραμύθια, τη μικρή φόρμα –διήγημα, νουβέλα– αλλά και τα πολύφυλλα μυθιστορήματα, τον Ντίκενς, τον Φλωμπέρ, τον Χάρντυ.

Όλα έχουν ειπωθεί, όλα έχουν γραφτεί, σημασία έχει πώς θα τα πεις εσύ, με τη δική σου φωνή, με τον δικό σου τρόπο, με το δικό σου παρελθόν, με την ιστορία σου.

Ποια είναι κατά την άποψή σας τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει το καλό παιδικό βιβλίο;

Συγκίνηση δημιουργική, χαρά, ευρηματικότητα όχι μόνο στο θέμα αλλά κυρίως στον τρόπο ανάπτυξής του, στη φόρμα, στην απόδοση του θέματος, καθώς και πρωτοτυπία εικαστική και γραφιστική. Όλα έχουν ειπωθεί, όλα έχουν γραφτεί, σημασία έχει πώς θα τα πεις εσύ, με τη δική σου φωνή, με τον δικό σου τρόπο, με το δικό σου παρελθόν, με την ιστορία σου.

Αλήθεια, υπάρχουν ευπώλητα παιδικά βιβλία που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που χαρακτηρίζουν καλό ένα βιβλίο;

Εκδίδονται τόσο πολλά βιβλία. Δεν θα ήθελα να ενοχοποιήσω ένα βιβλίο από τις πωλήσεις και τη διαδρομή του στα βιβλιοπωλεία. Ένα ευπώλητο βιβλίο δεν είναι απαραίτητα ένα κακό βιβλίο. Από την άλλη, με στενοχωρεί βαθιά η έλλειψη αισθητικής που με χαστουκίζει όταν μπαίνω σ’ ένα βιβλιοπωλείο και βλέπω αραδιασμένα στους πάγκους βιβλία κάθε λογής, βιβλία ακαλαίσθητα, τυπωμένα πρόχειρα, σε κακής ποιότητας χαρτί, με κακόγουστα εξώφυλλα, αν και τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε πως γράφονται και εκδίδονται όλο και περισσότερα βιβλία υψηλής αισθητικής και επιπέδου. Αυτό που εμένα με ξενίζει, είναι η συγγραφή βιβλίων πάνω σ’ ένα θέμα ώστε να «αξιοποιηθεί» το βιβλίο. Η λειτουργία αξιοποίησης της ιστορίας έπεται της απόλαυσης της ανάγνωσης και θα την επιτελέσει το ίδιο το βιβλίο χωρίς να υπογραμμίζουμε τη χρηστικότητά του.

Πώς θα αποδίδατε τη σημασία της συγγραφής για εσάς με λίγες λέξεις;

Οργάνωση ψυχής, ευφορία, πράξη κατάφασης σε μια εποχή κοινωνικής οδύνης, τρόπος κατανόησης του κόσμου μου και του κόσμου των άλλων.