Πώς μοιάζει ένας ποιητής; Πώς μοιάζει ένας νέος, Έλληνας ποιητής, όταν στέκεται και διαβάζει καταμεσίς σε μια υπόγεια αίθουσα στο Νορεμπρό της Κοπεγχάγης, με ένα κοινό από Έλληνες και Δανούς φίλους της ποίησης, που έχει τεντώσει τα αυτιά του; Θα σας το πω εγώ, ήμουν ο ίδιος εκεί, όταν ο ποιητής Γιώργος Αλισάνογλου ήρθε στην πόλη μας να διαβάσει ποιήματα από τη μόλις μεταφρασμένη ποιητική συλλογή του Παιχνιδότοπος – Τραύμα για 8 μήνες και 3 εποχές. Η ανάγνωση έλαβε χώρα στον υπόγειο χώρο των εκδόσεων του «Ποιητικού Γραφείου» στην οδό Μοελεγκάδε στην Κοπεγχάγη, αφενός στα Ελληνικά (από τον ίδιο τον ποιητή) και στα Δανικά από τον μεταφραστή του, Σωτήρη Σουλιώτη. Η βραδιά μάς επέτρεψε να κατανοήσουμε σε βάθος ένα βιβλίο, αποτελούμενο από τέσσερις ενότητες: «Πόλεμος», «Μνήμη», «Λάφυρα» και «Όρια Άνοιξης», τέσσερις καταραμένες εποχές –μπαίνει κανείς στον πειρασμό να πει–, μιας και πρόκειται για μια ποίηση πολέμου και συγκρούσεων, μνήμης και επαναστάσεων, έτσι όπως τις ερμηνεύει και μας τις «κοινωνεί» ο ποιητής στις εκατό σελίδες του βιβλίου, που φαίνεται να έχει τις λυρικές του ρίζες βαθιά διακλαδισμένες στην ευρωπαϊκή παράδοση. Αυτό είναι το βιβλίο, όμως πώς μοιάζει ένας ποιητής από τον «νότο»; θα με ρωτούσατε και με το δίκιο σας.
Ο Γιώργος Αλισάνογλου είναι γύρω στα 40 (γεννήθηκε το 1975), χλωμός με έντονα χαρακτηριστικά προσώπου, με μαύρα μακριά μαλλιά. Εκείνο το βράδυ που διάβασε, ήρθε με μακρύ μαύρο παλτό, ίδιος και απαράλλαχτος με τον Αυστραλό ροκ ποιητή Νικ Κέιβ. Το σκούρο χρώμα, σαφώς ταιριαστό για τη βραδιά, μιας και το βιβλίο που παρουσιάζει ο ποιητής είναι ένα βιβλίο σκοτεινό, μιας και συνομιλεί με το βαθύ τραύμα της μνήμης και της ιστορίας – παρόλο που φέρει τον φαινομενικά αθώο τίτλο Παιχνιδότοπος. Αυτό ακριβώς είναι ο Παιχνιδότοπος. Ένας ή πολλοί «τόποι» όπου παίζονται παιχνίδια επικίνδυνα, ο τόπος της γλώσσας όπου το εσωτερικό αδιέξοδο (τραύμα) μετατρέπεται σε δυνάμει όνειρο. Ο Γιώργος Αλισάνογλου είναι αυτό που ακριβώς ορίζει η καθαρότητα της γραφής του: ένας ποιητής μιας σχολής που μετατρέπει τη μελαγολία σε ορατότητα, που δεν φοβάται να εκφράσει με λέξεις έναν κάτω κόσμο ουτοπικό, το Έρεβος, την Ιστορία, τη Μνήμη, το δυσοίωνο αύριο και τις μικρές ή μεγάλες ρωγμές απ’ όπου συχνά πυκνά εισέρχεται ένα λυτρωτικό φως που καθαγιάζει και ηρεμεί τα πάντα μέχρι την επόμενη μάχη και την περιδινούμενη –αποσπασματική– πορεία στον ατέρμονο αιμάτινο κύκλο της ιστορίας.
Το βάρος τού να είσαι Έλληνας
Κατά τη διάρκεια της βραδιάς σκέφτηκα πως το να είσαι Έλληνας ποιητής σήμερα αποτελεί μεγάλο βάρος, να κουβαλάς μια παράδοση που είναι θεμελιώδης για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τόσο πρωτοευρωπαϊκή σχετικά με το πρότυπο και τη λογοτεχνική κληρονομιά. Ο Αλισάνογλου, ωστόσο, δεν δείχνει να σκιάζεται από αυτήν τη διαπίστωση, και αν διαβάσει κανείς τα ποιήματα του Παιχνιδότοπου, η συνδιαλλαγή του με την παράδοση παρουσιάζει μια απόσταση όσων αφορά στη θεματική. Ο ελληνικός χρυσός αιώνας ναι μεν αχνοφαίνεται διαισθητικά, όμως κυρίως ως σχόλιο σε μια σύγχρονη πραγματικότητα, πρβλ. το ποίημα: «Οδυσσέας/Κίρκη», που επιφανειακά είναι ποίημα για τη σχέση με τη μητέρα, όμως κατά βάθος φτάνει στον πυρήνα, τον κύριο θεματικό άξονα του βιβλίου: την εμβρυακή ζωή της ποίησης στη μήτρα του ποιητή και την τραυματική διαδικασία της γέννησης, που φέρνει τη ζωή και το φως πίσω στον κόσμο υπό μορφή ποιητικής γλώσσας. Το βιβλίο δεν είναι θεματικά τόσο ελληνικό, όσο πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Συναντάμε πολλές μορφές από τη λογοτεχνική Ευρώπη, συγγραφείς, ποιητές και φανταστικές διασημότητες: την Ελένη, την Οφηλία, την Ιουλιέτα, τον Ρωμαίο, τον Γέιτς, τον Σαίξπηρ, τον Μύλλερ, τον Κενό, τον Σιοράν, τον Ζέμπαλντ, τον Φιλόδημο, τον Όμηρο, τη Σαπφώ κλπ., καθώς και τους Έλληνες μοντερνιστές Νίκο Καρούζο και Δημήτρη Δημητριάδη. Και ταυτόχρονα περιδιαβαίνουμε πολλά σημεία της ευρωπαϊκής ηπείρου: Αθήνα, Κροστάνδη, Δούναβης, Βερολίνο, Γαλλία, Ισπανία, Ουκρανία, Μπιρκενάου, Βουδαπέστη, Δανία, αψινθοπωλεία της Βοημίας κλπ. Σε πολλά σημεία, ο αναγνώστης του βιβλίου διακατέχεται από έναν γλυκό ίλιγγο από όλο αυτό το λυρικό – διακειμενικό ευρωπαϊκό ταξίδι στην γηραιά ήπειρο, που είναι ταυτόχρονα μήτρα πολιτισμού όσο και νεκροταφείο με χρόνιες ωδίνες τοκετού.
Και ως ανατολικό όριο της γηραιάς Ευρώπης, η Ελλάδα είναι εκεί που ήταν πάντα. Υπάρχει πάντα αιχμή δόρατος για επανάσταση και δημιουργία εκ νέου. Στον Παιχνιδότοπο, περνάει αλληγορικά και το προσφυγικό, όπως στους στίχους από το ποίημα «Επίγραμμα Ι»: «...Κι εσύ Θρακήσιε Ζέφυρε, που είσαι ο ήπιος αγέρας / πέρασε μέσα σ’ αυτή την γη, μα να είσαι ευνοϊκός μαζί της / να οδηγήσεις σώα την εξαθλιωμένη της ψυχή / στο γλυκό ακρογιάλι του Πειραιά / να μπορέσει να βυζάξει της λύκαινας τα ραμμένα στήθη / στον συντελεσμένο ρυθμό της αποσύνθεσης» αλλά και σε άλλα σημεία του βιβλίου.
Η «μουσική» διάσταση του Παιχνιδότοπου
Σε όλο το εύρος του βιβλίου, εύκολα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι τα ποιήματα του Αλισάνογλου έχουν μέσα τους και το στοιχείο της μουσικής. Οι στροφές του σκάνε σαν κύματα πάνω στην ακτή των αναγνωστών και ξεβράζουν αρχετυπικούς ήχους πάνω στις απέραντες ακτογραμές της ευρώπης και του κόσμου. Κυρίως ξεβράζουν ένα πλήθος υπέροχων οξύμωρων διχοτομιών, δυισμών, κατασκευών μπαρόκ. Η γλώσσα των εικόνων είναι η υπερβολή, αλλά ταυτόχρονα μια σαγηνευτική υπερβολή, μετρημένη και μεστή. Είναι μοντερνισμός με σεβασμό για τις κλασικές αρετές της ποιητικής γλώσσας. Μία από τις σημαντικότερες διχοτομίες που διαφαίνεται στη συλλογή είναι η αρχέγονη σύγκρουση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. μια αίσθηση συμμετρίας και σωστών αναλογιών, που συγχρόνως δείχνει τη μεγαλειώδη ισορροπία στην ποίηση του Αλισάνογλου, που βασίζεται στη διαίσθηση, αλλά και στην ακρίβεια, στο αφηρημένο όπως και στο συγκεκριμμένο. Η στροφή αυτή είναι από τα αγαπημένα μου αποσπάσματα του βιβλίου, από το ποίημα «Λάφυρο άνοιξης»: «Αυτή η ξαφνική ρωγμή στον ουρανό / η απειλητική εμφάνιση της φύσης / με έσπρωχναν στην ευφυΐα». Ίσως παρερμηνεύω το εν λόγω χωρίο, αλλά για μένα δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια ανακεφαλαίωση της πνευματικής εξέλιξης του ανθρώπου, που μας παραθέτει εδώ ο Αλισάνογλου. Η απειλητική φύση που μας σπρώχνει προς την ευφυΐα, αλλά που αργά ή γρήγορα θα μας τα ξαναπάρει όλα. Ο Αλισάνογλου δείχνει γενικά να δυσκολεύεται με τη φύση, στα ποιήματά του νιώθεις μια επιθανάτια αγωνία, –έχοντας καλά αφομοιωμένο τον πατέρα της σύγχρονης ποίησης Σαρλ Μποντλέρ–, διαφαίνεται μια βαθιά αντίθεση ανάμεσα στην ποίηση και τη φύση, ανάμεσα στο τεχνητό και το φυσικό, όπου το ύφος του κλίνει σχεδόν εξ ολοκλήρου προς τηντέχνη, κάτι που φαίνεται πολύ έντονα στα «Δίδυμα ποιήματα»: «Όταν η μνήμη μου καίει τα μάτια» και «Όταν η μνήμη μου καίει τα μάτια / παραλλαγή».
Το βιβλίο προσφέρει, όπως είπαμε, ένα πλήθος αντιθέσεων, που με τη σειρά τους καταργούνται με τον πιο ντελικάτο τρόπο πέρα από την αναφερόμενη σύγκρουση ανάμεσα στο τεχνητό και το φυσικό, βρίσκουμε ποιήματα που ενσωματώνουν τον πόλεμο απέναντι σε μια ιστορία αγάπης, ιδιαίτερα με το παράδειγμα του μύθου για την Τροία και το έργο του Σαίξπηρ: Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Επίσης, ένα πολύ δυνατό σύμβολο στην ποίηση του Αλισάνογλου είναι το «παιδί» ή τα αγέννητα παιδιά – ενάντια στον «πόλεμο». Μια αλληγορική σύγκρουση που προχωράει σε βάθος, εκεί που το παιδί εκπροσωπεί το όνειρο και ο πόλεμος το τραύμα. Αυτή η διχοτομία φαίνεται ακόμα και στον ίδιο τον τίτλο του βιβλίου: Παιχνιδότοπος – Τραύμα για 9 μήνες και 3 εποχές.
Μετά το τέλος της παρουσίασης, κι ενώ απολάμβανα ένα ποτήρι κρασί μαζί με άλλους ποιητές και συνδαιτημόνες, ένιωσα πιο πλούσιος από τον βασιλιά Κροίσο. Η ανάγνωση στα Ελληνικά που καταλάβαινα και δεν καταλάβαινα (κοίταζα συγχρόνως τη μετάφραση), ήταν σαν μια εξωτική αύρα, που έπνεε μέσα από τον σκοτεινό παγωμένο Βορρά. Και αυτό συμβαίνει με την καλή ποίηση και τις καλές αναγνώσεις: ο λόγος γίνεται σάρκα και με αυτό τον τρόπο μια περισσότερο αισθησιακή εμπειρία που σε περιβάλλει σαν σώμα, γεμάτο μουσική και σαγήνη – ένα σώμα σίγουρο για τον εαυτό του που σε κερδίζει με την πρώτη.
Αυτή λοιπόν ήταν η ανταπόκριση από το Δανικό «Γραφείο του Ποιητή» μια παγωμένη χειμωνιάτικη βραδιά που τη ζέστανε ένας σύγχρονος νέος ποιητής από την Ελλάδα. Όμως τι γίνεται στο εσωτερικό ενός ποιητή, πώς μοιάζει ο ποιητής από μέσα; Για το τι κρύβει ο ποιητής στη σιωπή του, αυτό παραμένει πάντα ένα αίνιγμα. Το βιβλίο με τα ποιήματα πάντως είναι κάτι τελείως διαφορετικό, κρύβει λίγο απ’ όλα κι αυτό προσπάθησα να περιγράψω και να αποκρυπτογραφήσω. Θα σας πρότεινα να το διαβάσετε με το κεφάλι σκυφτό ως το στομάχι, αν βέβαια έχετε το σθένος να κάνετε ένα μεγάλο ταξίδι στην «ήπειρο» που βρίσκεται στον νότο.
Μετάφραση από τα δανικά: Σωτήρης Σουλιώτης
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου