Σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Η υπαρξιακή τουρκική απειλή» (Καθημερινή, 11/3/2018), ο Γιώργος Πρεβελάκης, καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I), υποστηρίζει ότι «μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μουσταφά Κεμάλ κατόρθωσε να αναστείλει τη “βαλκανοποίηση”, δηλαδή την επέκταση του κατακερματισμού της τέως αυτοκρατορίας από το ευρωπαϊκό στο ασιατικό της τμήμα. Η συνθήκη της Λωζάννης ενοποίησε τον πολιτικό χάρτη της Ανατολίας, ανατρέποντας τη Συνθήκη των Σεβρών η οποία τον διασπούσε σε διάφορα κράτη. Έτσι δημιουργήθηκε η Τουρκία».
Το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου
Σχεδόν έναν αιώνα μετά την υπογραφή της από τις Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ελλάδα και το Σερβο-Κροατο-Σλοβενικό κράτος και την Τουρκία, τον Ιούλιο του 1923, η Συνθήκη της Λωζάννης είναι και πάλι παρούσα. Όχι μόνο στην αρθρογραφία των πολιτικών εφημερίδων και τη σύγχρονη βιβλιογραφία όπως με το παρόν βιβλίο, αλλά στην καθημερινή, τη ζώσα πολιτική. Δεν έχει περάσει καιρός από την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στην Ελλάδα και το θράσος του να ζητήσει, μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο και μπροστά στον πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, την «επικαιροποίηση της Συνθήκης της Λωζάννης» με πρόσχημα το γεγονός ότι στη δυτική Θράκη δεν επιτρέπεται η αναγραφή της λέξης «τουρκικό» στην επιγραφή των Μειονοτικών Σχολείων.
Το παρόν βιβλίο είναι ένα συλλογικό έργο το οποίο περιέχει σύντομα αλλά εξαιρετικά καλογραμμένα κείμενα Ελλήνων και Κυπρίων πανεπιστημιακών, ιστορικών στην πλειοψηφία τους, για τη Συνθήκη της Λωζάννης. Καθένας από τους συμμετέχοντες εξετάζει μία από τις (πολλές) πτυχές της Συνθήκης: άλλος το ζήτημα της ανταλλαγής πληθυσμών, άλλος το πρόβλημα της αποπληρωμής του οθωμανικού χρέους, τη βαλκανική διάσταση της Συνθήκης, το καθεστώς των νησιών του Αιγαίου, ενώ αρκετά είναι τα κείμενα για τον αντίκτυπο που είχε η Συνθήκη στην Κύπρο, τότε και στη συνέχεια.
Η Συνδιάσκεψη Ειρήνης της Λωζάννης ξεκίνησε τις εργασίες της στις 20 Νοεμβρίου 1922, δύο μήνες μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Μικράς Ασίας και τη νίκη του Μουσταφά Κεμάλ και των Νεότουρκων. Όπως ήταν φυσικό, οι Τούρκοι (Ινονού) προσήλθαν στη Λωζάννη ως νικητές κι οι Έλληνες (Βενιζέλος) ως ηττημένοι. Λίγο αργότερα, στις 30 Ιανουαρίου 1923, υπογράφτηκε, σε πρώτη φάση, η Σύμβαση για την Ανταλλαγή Ελληνικών και Τουρκικών Πληθυσμών και μερικούς μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1923, υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λωζάννης, η τρίτη κατά σειρά από τις κορυφαίες συμφωνίες της εποχής (Βερσαλλίες 1919, Σέβρες 1920).
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε οριστικά τελειώσει και στην περιοχή μας ένα νέο κράτος είχε δημιουργηθεί, η Τουρκία, δύο κράτη δεν ευτύχησαν να δημιουργηθούν (Αρμενία, Κουρδιστάν), μερικά νησιά άλλαξαν χέρια, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι μετακινήθηκαν από τη μια πλευρά του Αιγαίου στην άλλη και ένας αυστηρός καταστατικός χάρτης που ρύθμιζε τις σχέσεις γειτονίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο τέθηκε σε εφαρμογή – ισχύει μέχρι και σήμερα και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα διεθνή κείμενα του 20ού αιώνα.
Αξίζει να διαβαστεί από κάθε Έλληνα που –δικαίως, με βάση την επικαιρότητα– ανησυχεί και θέλει να γνωρίζει πώς προέκυψε η ισορροπία στο Αιγαίο και τη Θράκη, ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων [...] πόσο δίκαιες είναι οι επιδιώξεις των Αρμενίων [...] ή των Κούρδων που έπεσαν μαχόμενοι τον τουρκικό ιμπεριαλισμό πριν λίγες ημέρες στο ηρωικό όσο και μαρτυρικό Αφρίν.
Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας
Οι συγγραφείς του τόμου, στον οποίο περιέχεται μεταφρασμένο το πλήρες κείμενο της διάσημης Συνθήκης (στο παράρτημα), παρουσιάζουν πτυχές των γεγονότων κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων αλλά κι αυτά που ακολούθησαν την υπογραφή της Συνθήκης και επιχειρούν να ξεδιαλύνουν μύθους που έχουν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που κύλησαν.
Ταυτόχρονα, όμως, επιχειρούν να αναδείξουν ορισμένες πτυχές της Συνθήκης –της εφαρμογής της, για την ακρίβεια–, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές, πτυχές που καταδεικνύουν ότι οι Τούρκοι από πολύ νωρίς παραβίασαν όρους της Συνθήκης σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια αποτελέσματα που, αν κάποιος σήμερα θα έπρεπε να νιώθει ότι τήρησε και τηρεί κατά γράμμα τη Συνθήκη, αυτός είναι η ελληνική πλευρά κι όχι η τουρκική. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα γεγονότα στην Ίμβρο και την Τένεδο κι ο σταδιακός, πλήρης πλέον, εξανδραποδισμός του ελληνικού στοιχείου της Κωνσταντινούπολης εξαιτίας του επιθετικού τουρκικού εθνικισμού.
Από την άλλη πλευρά, όμως, όπως σημειώνει ο Λυκούργος Κουρκουβέλας (διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών), η Συνθήκη της Λωζάννης «έβαλε οριστικό τέλος στις αλυτρωτικές επιδιώξεις του ελληνικού έθνους –τουλάχιστον ως προς την μεγαλοϊδεατική τους μορφή– και καθόρισε με οριστικό τρόπο τα ελλαδικά σύνορα». Όπως υποστηρίζει ο ιστορικός, η Λωζάννη πυροδότησε την αναζήτηση ενός νέου ιδεολογικού στίγματος που θα έπαιρνε τη θέση της Μεγάλης Ιδέας, και φτάνει στη διαπίστωση ότι η ανάδυση του κομμουνισμού κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα συνδέεται με τη μια πλευρά αυτής της ιδεολογικής αναζήτησης – η άλλη ήταν η ενίσχυση που εμφάνισε ο φιλοευρωπαϊκός φιλελευθερισμός.
Γραμμένα με εύληπτο τρόπο χωρίς τη συνήθη εξαντλητική τεκμηρίωση από πηγές, τα κείμενα του παρόντος τόμου είναι ταυτόχρονα εισαγωγικά στην ίδια τη Συνθήκη (κατατοπιστικότατο το κείμενο του Ιάκωβου Μιχαηλίδη, αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για τις διπλωματικές επιδιώξεις των Τούρκων, έτσι ώστε να κατανοήσει ο αναγνώστης τι ήθελαν, τι ζήτησαν και τι πήραν οι Τούρκοι στη Λωζάννη), ενώ δεν λείπουν και οι πιο ειδικές αναλύσεις, όπως το κείμενο του Κύπριου διπλωμάτη Κύπρου Γεωργαλλή για τις υποχρεώσεις της Κύπρου (η οποία το 1925 ανακηρύχθηκε Αποικία του Βρετανικού Στέμματος) όσον αφορά το οθωμανικό δημόσιο χρέος.
Επίκαιρο όσο ποτέ τα τελευταία χρόνια, ένα βιβλίο για τη Συνθήκη της Λωζάννης αξίζει να διαβαστεί από κάθε Έλληνα που –δικαίως, με βάση την επικαιρότητα– ανησυχεί και θέλει να γνωρίζει πώς προέκυψε η ισορροπία στο Αιγαίο και τη Θράκη, ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων (που άλλα δεσμεύτηκαν στη Συνθήκη των Σεβρών κι άλλα έπραξαν στη Λωζάννη τρία χρόνια αργότερα), πόσο δίκαιες είναι οι επιδιώξεις των Αρμενίων (που πρόσφατα διέκοψαν το καθεστώς ειρήνης με την Τουρκία) ή των Κούρδων που έπεσαν μαχόμενοι τον τουρκικό ιμπεριαλισμό πριν λίγες ημέρες στο ηρωικό όσο και μαρτυρικό Αφρίν.
Λωζάννη 1923
Διαχρονικές προσεγγίσεις και εκτιμήσεις
Συλλογικό
Καστανιώτης
320 σελ.
ISBN 978-960-03-6225-1
Τιμή: €16,96
Διαχρονικές προσεγγίσεις και εκτιμήσεις
Συλλογικό
Καστανιώτης
320 σελ.
ISBN 978-960-03-6225-1
Τιμή: €16,96
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου