- Λίλια Τσούβα
H νέα σύγχρονη μετάφραση των Ύμνων στη νύχτα του ποιητή, συγγραφέα και φιλοσόφου Νοβάλις, από τον Γρηγόρη Βαλατσό και τις Εκδόσεις Στέγη (2025), στρέφει τα μάτια του αναγνωστικού κοινού στον γερμανικό ρομαντισμό, ένα ρεύμα που γεννήθηκε ως αντίδραση απέναντι στον κλασικισμό και συνέχισε την επαναστατική παράδοση του γερμανικού κινήματος «Sturm und Drang».
Οι Ύμνοι στη νύχτα (Hymnen an die Nacht) του Νοβάλις, γραμμένοι το 1789, χρονιά της Γαλλικής Επανάστασης, δημοσιευμένοι όμως το 1800 στο περιοδικό Ατενέουμ (Athenaeum, 1798-1800), που εξέδιδαν οι αδελφοί Φρίντριχ και Άουγκουστ Βίλχελμ Σλέγκελ, είναι το έργο που περισσότερο από κάθε άλλο γονιμοποίησε τη λογοτεχνία της σκοτεινής υπέρβασης. Η έκδοση περιλαμβάνει τόσο την πρώτη έκδοσή τους στο περιοδικό Ατενέουμ, του 1800, όσο και τη χειρόγραφη εκδοχή τους, του 1799.
Ο Νοβάλις, ψευδώνυμο του Γκέοργκ Φίλιπ Φρίντριχ Φράιχερ φον Χάρντενμπεργκ (Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg, 1772-1801), επηρέασε όχι μόνο τον γερμανικό ρομαντισμό και την ύστερη ρομαντική σκέψη αλλά και τη νεότερη ποίηση, εφόσον αποτέλεσε πηγή έμπνευσης κορυφαίων δημιουργών, όπως του Ελύτη, ο οποίος τοποθετεί τους Ύμνους στη νύχτα ανάμεσα στα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ισότιμο της Οδύσσειας του Ομήρου και των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Σολωμού.
Το έργο προσεγγίζει υπέροχα τον μυστικιστικό και λυρικό κόσμο του Νοβάλις, ενός ποιητή που μεταφέρει τον σύγχρονο αναγνώστη στο πεδίο μιας άλλης θεώρησης του κόσμου. Οι έξι σύντομες ωδές, άλλες σε πεζή μορφή και άλλες σε στίχο, περιγράφουν την προσπάθεια του ποιητικού υποκειμένου να επικοινωνήσει με τη νεκρή αγαπημένη του. Εκείνη έχει χαθεί. Με την ανώτερη σφαίρα, στην οποία βρίσκεται, μπορεί κάποιος να επικοινωνήσει μόνον εφόσον αποδεχτεί τον θάνατο και το σκοτάδι ως στοιχεία θετικά. Ο ποιητής, βυθισμένος μέσα σε μια αλύτρωτη εσωτερικότητα, περιγράφει αυτήν του την πορεία από το φως στο σκοτάδι, από τη γήινη διάσταση στην αιθέρια πνευματικότητα.
Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης κορυφαίων δημιουργών, όπως του Ελύτη, ο οποίος τοποθετεί τους Ύμνους στη νύχτα ανάμεσα στα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ισότιμο της Οδύσσειας του Ομήρου.
5. […]
Μακριά πέταξε το γήινο μεγαλείο κι η θλίψη μου μαζί του. Μαζί κύλησε η μελαγχολία σε έναν νέο ανεξιχνίαστο κόσμο – Εσύ νυχτερινέ ενθουσιασμέ, γλυκέ ύπνε του ουρανού με κυρίευσες. Ο τόπος ανέβηκε απαλά προς τα πάνω – και πάνω από τον τόπο αιωρείτο το απελεύθερο, νεογέννητο πνεύμα μου. Σύννεφο σκόνης έγινε ο χωμάτινος τάφος – και μέσα του είδα την εκστατική μορφή της αγαπημένης – Στα μάτια της αναπαυόταν η αιωνιότητα – έπιασα τα χέρια της, και τα δάκρυα έγιναν μια αστραφτερή, άρρηκτη κορδέλα. Χιλιάδες χρόνια αποτραβιόνταν κάτω στα ξένα, σαν καταιγίδα – Στον λαιμό της έκλαψα για τη νέα ζωή με δάκρυα ενθουσιασμού. Ήταν το πρώτο όνειρο μέσα σου. Πέρασε, αλλά η αναλαμπή του παρέμεινε η αιώνια, αμετάβλητη πίστη στον νυχτερινό ουρανό και τον ήλιο του, στην αγαπημένη μου. (σελ. 54)
Το έργο παρουσιάζει έκδηλα τα στοιχεία του ρομαντικού πνεύματος. Αναδεικνύει την εξιδανικευμένη γυναίκα (κύριο θέμα της ρομαντικής ποίησης) και χρησιμοποιεί το λεξιλόγιό του. Το ρομαντικό κίνημα στράφηκε στη φύση και το συναίσθημα, στο παράδοξο και τη μεταφυσική, στη φαντασία. Εξιδανίκευσε τον καλλιτέχνη και υποστήριξε τη «χωρίς όρια ελευθερία της ιδιοφυΐας του». Ενδιαφέρθηκε για τις σκοτεινές πλευρές του ανθρώπινου υποκειμένου, για το ασυνείδητο, το ερωτικό πάθος, τα όνειρα, τις εμμονές, τις ψυχικές διαταραχές. Η αποσπασματικότητα αποτελεί χαρακτηριστικό της γερμανικής ρομαντικής ποιητικής δημιουργίας, όπως και η σύζευξη διαφορετικών αφηγηματικών ειδών (της ποίησης με την πεζογραφία ή και το θέατρο). Ο Φρίντριχ Σλέγκελ πρότεινε την αποσπασματικότητα, τη συνειδητή δηλαδή άρνηση του ποιητή να ολοκληρώσει το έργο του, ως πράξη για όσα έμειναν ανείπωτα. Τη σύζευξη των ειδών, ως υπονόμευση της ψευδαίσθησης ότι μπορεί το όλον, το άπειρο, να εγγραφεί στην τέχνη. Την ψευδαίσθηση αυτή, που οφειλόταν στην αυστηρά δομημένη παραγωγή του κλασικισμού, ο ρομαντισμός τη θεωρούσε σχολαστική και μη δημιουργική.
Ο Νοβάλις εξυφαίνει στις ωδές του την καταδίκη του Διαφωτισμού και του επιστημονικού ορθολογισμού. Έχει την άποψη ότι κατέστρεψαν «τον παρασυμπαθητικό δεσμό» ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, έναν δεσμό ισχυρό τη χρυσή εποχή του παρελθόντος. Στην πέμπτη ωδή (5), επιχειρεί μια μυθική αναδρομή στην προϊστορία του ανθρώπινου είδους, όπου όλοι ζούσαν σε μια «ευλογημένη μέθη», αποτέλεσμα της ανιμιστικής παρουσίας του πνεύματος στη φύση. Ωστόσο, όπως γράφει στην τρίτη ωδή (3), ο κόσμος αυτός έχει οριστικά παρέλθει. Όμως μπορεί να αναγεννηθεί μέσα στη συνείδησή μας, εάν αντικαταστήσουμε «τις αλυσίδες του φωτός», του ορθολογιστικού πνεύματος, που εκφράζονται με τον υπολογισμό και την ποσοτικοποίηση, με μια ισχυρότερη πίστη στο άφατο και στις εκφάνσεις του, στις σκιές, στα όνειρα, στις υπόγειες δυνάμεις, στη νύχτα.
Στο έργο του Ύμνοι στη νύχτα ο Νοβάλις παλινδρομεί ανάμεσα στις σφαίρες του γήινου και του υπερκόσμιου, του ονείρου και της πραγματικότητας. Λαχταρά την υπέρβαση –γέννημα ισχυρής βούλησης– και καταγράφει την απόπειρα αυτή για το διανοητικό άλμα προς την ανώτερη σφαίρα. Συνδυάζοντας το πνευματικό με το φυσικό, αποποιούμενος τον ορθολογισμό και τις αξίες που τον στηρίζουν, μετατρέπει τον θάνατο σε ζωή και την εσωτερική διάθεση σε γνώση.
Ο Νοβάλις υμνεί τον θάνατο και τη νύχτα, το σκοτάδι με τα βάθη και τις σιωπές του, με τα μυστήρια που κρύβει. Αιωρούμενος στη λεπτή γραμμή που χωρίζει το φυσικό και το υπερφυσικό, περιγράφει με λυρισμό και μυστικιστική μέθη τον θαυμασμό του για το μυστήριο του κόσμου, το δέος του για το σύμπαν, την υπαρξιακή του επίσης αγωνία και την πίστη του στον Ιησού. Η ποίησή του είναι εκστατική. Κλείνει μέσα της τη θανατολαγνεία και την ταφική λατρεία του ρομαντικού πνεύματος. Η απόδοση του Γρηγόρη Βαλατσού, πλούσια γλωσσικά και συνεπής, μεταδίδει τη ρομαντική συνείδηση του ποιητή, τη μυθοποιητική απόδοση της φύσης, την υπερβατική εμπειρία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βλαβιανού, Α., Γκότση, Γ., κ. ά., 2008. Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας. Τόμος Β. ΕΑΠ. 90-91.
Travers, Martin, 2005. Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Μετάφραση: Ιωάννα Ναούμ, Μαρία Παπαηλιάδη. Επιστημονική επιμέλεια – Εισαγωγή Καγιαλής Τάκης.Βιβλιόραμα, 98-102.
Ύμνοι στη νύχτα
I. Η έκδοση του 1800, ΙΙ. Το χειρόγραφο του 1799
Νοβάλις
μετάφραση: Γρηγόρης Βαλατσός
Εκδόσεις Στέγη
90 σελ.
ISBN 978-618-8738-12-6
Τιμή €12,00
https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/24811-novalis-ymnoi-sti-nuchta
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου