- Ανθούλα Δανιήλ
Ο Γκάμπριελ Ρόζενστοκ είναι Ιρλανδός. Γεννήθηκε το 1949. Είναι δίγλωσσος –προφανέστατο– ποιητής, μυθιστοριογράφος, συγγραφέας μικροκειμένων – γράφει χάικου και τάνκα και, αφού ασχολείται με τα μικρά, γράφει και για παιδιά. Μεταφράζει βεβαίως και, σύμφωνα με τον Hugh MacDiarmid, είναι «πρωταθλητής των μάταιων αγώνων». Και σίγουρα βαδίζει στο στέρεο έδαφος που δεν εξασφαλίζει καμία σιγουρά. Γιατί ήδη, όπως υποθέτω, έχει καταλάβει οι αγώνες τι σημαίνουν. Η Σάρα Θηλυκού συνεργάζεται συχνά μαζί του και πολλά από αυτά που μεταφράζει βρίσκονται στο ιστολόγιό του (βλ. εδώ).
Ο συγγραφέας λοιπόν, με τη φωνή της, μας ενημερώνει ότι οι δίγλωσσες σειρές χάικου τού προέκυψαν αυθόρμητα και ξαφνικά. Δεν είχε έφεση στην ερμηνεία ονείρων και ποιημάτων. Οι Σαμάνες όμως έχουν πολλές ερμηνείες για τη φάλαινα σαν σύμβολο. Και η ψυχολογία του Γιουνγκ θα μας δώσει πολλές εξηγήσεις για τις rensaku ή χάικου συνθέσεις του. Τι είναι το rensaku; Μάλλον είναι η σύνδεση ανόμοιων, αλλά όχι και τόσο, πραγμάτων, όπως π.χ. εγώ και ο μέσα εαυτός μου, «να πάω σε βάθος μέσα στον Εαυτό, συναντώντας τον Εαυτό». Ή μπορεί να σημαίνει τη δέσμευσή του με την ιρλανδική γλώσσα και άλλες μειονοτικές (ωστόσο γράφει και στα παγκόσμια αγγλικά). Μπορεί, λέει, στη σύνδεση να υπάρχουν οι πρόγονοι… Ο σχολαστικός έλεγχος του έργου του δεν τον ελκύει (ελκύει εμάς, όμως). Η φάλαινα μπορεί να συμβολίζει την αναγέννηση, η ανάλυση ενός ποιήματος είναι βιασμός, το ποίημα έχει σημασία και όχι οι σημειώσεις επ’ αυτού. Πάντως, οι συμμαθητές του με τις σημειώσεις τα κατάφεραν καλύτερα από αυτόν. Στο πανεπιστήμιο, τα ίδια, σχολαστική ανάλυση και σημειώσεις πάλι… όμως η ποίηση και η γλώσσα είναι κάτι ζωντανό και δεν πρέπει να υποβιβάζεται σε «άψυχες ερμηνευτικές σημειώσεις» (άντε τώρα αυτά να τα πεις στον Έλιοτ και στον Πάουντ). Και να το παράδειγμα:
Σώπα, άσ’ τον αοιδό να πιει, ν’ αναπαυθεί για λίγο
κοίταξε προς τα πάνω κι αφουγκράσου
ήχο κρυφό του πνεύματος φτερά που ανεμίζουν
Αυτοί οι υπέροχοι στίχοι είναι γραμμένοι από έναν ποιητή της κινεζικής μειονότητας Yi, Jidi Majia το όνομά του, και σημαίνει ότι το πραγματικό νόημα, η δύναμη, η «σύνδεση» και το μυστήριο της ποίησης είναι ακόμη ζωντανά, αλλά πρέπει να τα αναζητήσουμε. Και αν μια φάλαινα μας καταπιεί στον δρόμο, είναι για καλό.
Η ποίηση και η γλώσσα είναι κάτι ζωντανό και δεν πρέπει να υποβιβάζεται σε «άψυχες ερμηνευτικές σημειώσεις».
Θα συμφωνήσω αμέσως με τον Jidi Majia και θα του θυμίσω πως στη μακρινή και άγνωστή του Ελλάδα, ένα παιδί, δείχνοντας έξω από το παράθυρο, είπε στον δάσκαλό του την ώρα του μαθήματος: «Σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί…» Όσο για τη φάλαινα, θα του θυμίσω ότι στην Αθήνα, στην Ιερά Οδό, που πάει για την Ελευσίνα, το 1935, ένα καράβι βουλιαγμένο στο σκοτάδι κατάπιε τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό κι εκείνος εκεί, στην κοιλιά του κύτους ή του κήτους, άκουσε τη φωνή της ελπίδας ότι κάποτε θα «συνδεθούν» ο άνθρωπος με τη φύση… Μικρός που είναι ο κόσμος και όποιον δρόμο και να πάρεις, στην Ελλάδα θα σε πάει. Διαβάζω τα ποιήματα του Ρόζενστοκ:
Ιωνάς, γιος του Αμαθί/ ακούω φωνές/ φωνές στο βάθος (1)
Αντιπαραβάλλω: Παλαμάς: κι έσκυψα προς την ψυχή μου/ σα στην άκρη πηγαδιού/ κι έκραξα προς την ψυχή μου/ με το κράξιμο του νου/
κι από το πηγάδι το βαθύ,/ σαν από ταξίδια, ξένη,/ προς εμένα ανεβασμένη/ ξαναγύρισε η φωνή./ –Είσαι ο μόνος, είσ’ ο ασύγκριτος,/ είσαι ο χωριστός… (Από τον Δωδεκάλογο του γύφτου, Λόγος Β’, ο Δουλευτής).
Δεν χρειάζεται νομίζω να κάνω τις συνδέσεις… Ο Ρόζενστοκ συνεχίζει:
αυτές οι φωνές/ είναι εντός και εκτός/ οικείες και ξένες (2)
και προχωρώ: Φωνή του γλάρου/ με διαπερνά–/ ωδίνες της μητέρας (7).
Στο νούμερο 8 προβάλλει το εγώ. Στο 9:
Κι εγώ την παύω/ βαθιά βουτώντας/ μες στην καρδιά του σκότους
Στο 11: αυτό το σκότος/ τι είναι/ είναι ο πατέρας μου;
Στο 12: η κοιλιά η φάλαινα/ τι ποια είσαι / είσαι η μητέρα
Στο 22: και αν ο ήλιος σβήσει/ λες τ’ όνομά μου/ το όνομά μου
Αν ο Ιωνάς στην κοιλιά της φάλαινας-μάνας συνειδητοποιεί ή ξαναβρίσκει τον εαυτό του, συνδέεται με τον εαυτό του, φωτίζεται μέσα του, τότε μπορεί να πει: Εγώ ειμί το φως!
Η Σάρα Θηλυκού στο Επίμετρό της θα μας μιλήσει θαυμαστικά για τον σπουδαίο ποιητή με τα 180 βιβλία, που κυκλοφορεί σε όλον τον κόσμο και γοητεύει με τη λιτότητα και απλότητα των μεγάλων νοημάτων, καταφέρνει να μας δείξει πως τελικά η φάλαινα είναι η μεγάλη μήτρα μέσα από την οποία προκύπτει κάθε άνθρωπος και, εν προκειμένω, κάθε ποιητής. Είναι στο σκοτεινό ασυνείδητο, το οποίο απαιτεί διερεύνηση, και εδώ είναι που η σκέψη του, όσο κι αν απλώνεται στην Άπω Ανατολή ως φόρμα, ως ουσία παραμένει στο βόρειο ημισφαίριο της μήτρας – στην Ευρώπη, και ειδικά στη μικρή σε έκταση και μεγάλη σε περιεχόμενο ποίηση και σκέψη, άντε και στη γειτονική γη της Επαγγελίας.
Εδιζησάμην εωυτόν, ένδον σκάπτε, γνώθι σαυτόν… είναι οι φωνές που αναδύονται από την κοιλιά της φάλαινας. Και θα συμφωνήσω με τη Θηλυκού, που επικαλείται τον Ρόμπερτ Φροστ για να ανατρέψει τη ρήση του –ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση– διορθώνοντας τη φράση σε «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στην ανάλυση». Όμως στην «ξερή ανάλυση», γιατί αλλιώς τι σημασία θα είχε αν η φάλαινα ήταν ένα απλό τέρας της θάλασσας, χωρίς κανέναν συμβολισμό, και πώς θα με έπειθε ότι κατάπιε τον Ιωνά κι αυτός βγήκε ατόφιος και πως ακούει φωνές; Έχει κι ο διάβολος ουρές πολλές και όπου βρει τις χώνει… Αλλά, για να σοβαρευτούμε, ας συνεννοηθούμε πως ένα πράγμα είναι το ουσιώδες: Τη σκέψη δεν μπορείς να την εμποδίσεις να αναρωτιέται… Από την πρώτη στιγμή που ένα φύλλο έπεσε από το δέντρο, ο άνθρωπος άρχισε νιώθει. Από την ώρα που τον δάγκωσε το φίδι ή εκείνος δάγκωσε το μήλο, μπήκε η απορία. Δεν είναι τα πράγματα μόνο όσα βλέπω ή ακούω… τα πράγματα είναι απλώς τα σήματα που έρχονται από αλλού φορτωμένα μηνύματα, γι’ αυτό πρέπει να «συνδεθώ».
Η Σάρα Θηλυκού στην ωραία μετάφρασή της κατάφερε να ακούμε τις φωνές του Ρόζενστοκ στο κομψό βιβλίο με το ωραίο εξώφυλλο και τον Ιωνά στoν πίνακα του Τζέιμς Ζακ Ζοζέφ Τισό… Σαν να συνδεθήκαμε με την Παλαιά Διαθήκη, αν και ο ζωγράφος έχει κι άλλους θαυμάσιους πίνακες με το Παρίσι της Belle Époque, σαν να άκουγε και αυτός τις φωνές από τη θάλασσα και τη φάλαινα!
Is mé Ióna / Ι am Jonah / Είμαι ο Ιωνάς
Τρίγλωσση έκδοση
Gabriel Rosenstock
μετάφραση: Σάρα Θηλυκού
Νίκας
68 σελ.
ISBN 978-960-296-516-0
Τιμή €10,00
Ανθούλα Δανιήλ δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/24782-gabriel-rosenstock-is-me-iona-i-am-jonah-eimai-o-ionas
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου