Γνωστός ήδη για τα μεταφρασμένα έργα του σε αρκετές γλώσσες, ο Ουκρανός συγγραφέας Σεργίι Ζαντάν υπογράφει ένα βιβλίο με σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη, μέσα από το μυθιστόρημά του Το ορφανοτροφείο, με φόντο τον παραλογισμό του πολέμου. Με σκληρή γλώσσα αλλά και ταυτόχρονα γεμάτη συναισθήματα, γράφει κάτι που είναι πολύ περισσότερο από ένα αντιπολεμικό μήνυμα.
Ο Σεργίι Ζαντάν έχει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων ως σήμερα: είναι συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ποιητής, μουσικός ροκ συγκροτήματος και ακτιβιστής. Θεωρείται μία από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης ουκρανικής λογοτεχνίας και βραβεύτηκε το 2022 με το Βραβείο Ειρήνης, που του απένειμε η Ένωση Εκδοτών και Βιβλιοπωλών της Γερμανίας. Ανάμεσα στα έργα του, ξεχωρίζουν τα βιβλία Depeche Mode (2004), Anarchy in UCR (2005), Voroshilovgrad (2010), Mesopotamia (2014) και Το ορφανοτροφείο (2017). Με 17 ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό του, φαίνεται καθαρά η ποιητική του σκέψη ακόμα και στο είδος της πεζογραφίας.
Το βιβλίο Το ορφανοτροφείο γράφτηκε το 2014 και εκδόθηκε το 2017, όταν η κατάσταση στα κατεχόμενα της Ουκρανίας ήταν έκρυθμη. Εμείς ως εξωτερικοί παρατηρητές αυτής της κατάστασης βλέπουμε το μυθιστόρημα του Ζαντάν ως προφητικό, μια και γράφτηκε προ της ρωσικής εισβολής. Πιθανότατα όμως ο ίδιος έβλεπε μια κατάσταση που εξελισσόταν και την κατέγραψε με έναν συγκλονιστικό τρόπο, κρατώντας ουδετερότητα και χωρίς πολεμικές ιαχές του όχλου, αλλά με την ψυχολογία ενός δασκάλου όπως ο ήρωάς του.
Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου είναι ο Πάσα, δάσκαλος της ουκρανικής γλώσσας σε δημόσιο σχολείο, ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων, κάποιος που πρέπει να αναλάβει ευθύνες πέρα από τις δυνατότητές του. Ο πόλεμος όμως θα τον αναγκάσει. Αιτία, ο δεκατριάχρονος ανιψιός του, ο Σάσα, που βρίσκεται στην άλλη άκρη της πόλης, στο ίδρυμα όπου είναι τρόφιμος. Θα πρέπει να τον φέρει πίσω στο σπίτι τους, αν καταφέρει να διασχίσει μια μεγάλη απόσταση όπου η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη, καθώς μαίνεται πόλεμος. Εκρήξεις, φωτιές, νάρκες, πυροβόλα, καπνοί, χάος. Ο άμαχος πληθυσμός παρακολουθεί μουδιασμένος τους στρατιώτες που αντιμάχονται, σε μια σύγκρουση που δημιουργεί φόβο, αγωνία και ψυχικό άλγος. Φαίνεται πως τίποτε δεν θα λειτουργήσει πάλι σωστά, πως δεν θα επιστρέψουν ποτέ στην κανονικότητα.
Η πορεία του Πάσα φαίνεται ομιχλώδης, δεν καταλαβαίνουμε πού πάει και πού θα καταλήξει, λες και το εχθρικό περιβάλλον ζητά να τον καταπιεί, χωρίς κατεύθυνση και πεπρωμένο. Μοιάζει σαν να είναι ο ίδιος μετανάστης μέσα στην ίδια του την πατρίδα. Ταπείνωση, ηθική κατάπτωση, συναισθήματα που αισθάνονται οι ήρωες του βιβλίου και μεταδίδονται στον αναγνώστη. Κι όμως η ζωή υπάρχει, η ζωή συνεχίζεται.
Ακόμα και οι σιωπές έχουν εντάσεις σε αυτό το βιβλίο. Όταν πλέον δεν ακούγεται ο ήχος των όπλων, ακούγονται οι καρδιές των ηρώων που χτυπούν δυνατά.
Ο Πάσα στο βιβλίο είναι αδύναμος, με ελαφριά αναπηρία στο χέρι, και κρατά ουδέτερη στάση, όπως και οι περισσότεροι χαρακτήρες. Κάποιοι από αυτούς είναι αδίστακτοι, όπως συμβαίνει εν καιρώ πολέμου, όταν προσπαθούν να επιβιώσουν, έστω για να κοιμηθούν κρατώντας την καλύτερη γωνίτσα στον σιδηροδρομικό σταθμό, περιμένοντας το τρένο που δεν θα έρθει ποτέ, ή όπως ο ταξιτζής που μεταφέρει κόσμο έναντι καλοπληρωμένου κομίστρου διασχίζοντας ισοπεδωμένα ή ελεγχόμενα από τους στρατιώτες μέρη.
Ερωτήματα όπως αν ο Πάσα θα καταφέρει να φτάσει στο ορφανοτροφείο, αν θα βρει εκεί ζωντανό τον ανιψιό του, αν θα μπορέσει να επιστρέψει, δεν έχουν καμία σημασία μέσα σε αυτό το ρημαγμένο τοπίο. Γιατί ακόμα κι αν επιστρέψει στο σπίτι του, μπορεί να βρει την ίδια κατάσταση. Ο κόσμος έχει μοιραστεί σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, ένας εμφύλιος που τρώει τις σάρκες τους και μια εξωτερική απειλή, ένας εχθρός που επιτίθεται και τους διασπά όχι μόνο με τη δύναμη των όπλων, αλλά και μέσα από τη διχόνοια που έχει σπαρθεί. Γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, ζουν στα ερείπια ενός πολιτισμού που γκρεμίστηκε βάρβαρα, χωρίς τροφή, νερό, με κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά, από έναν στρατό εισβολής κι έναν τακτικό στρατό – που είναι μοιρασμένος κι αυτός στα δύο.
Ο συγγραφέας δεν δίνει ονόματα και κρατά την ουδετερότητα των ηρώων του στα γεγονότα που αφηγείται. Δεν ξέρουμε σε ποιες πόλεις κινείται ο ήρωάς του. Ούτε συγκεκριμενοποιεί τις πλευρές της σύγκρουσης ονομαστικά. Δεν γνωρίζουμε ούτε τον χρόνο ούτε τον τόπο. Με αυτόν τον τρόπο μάς μεταφέρει άμεσα τις συνθήκες μέσα στις οποίες μπορεί να χαθεί ο άνθρωπος, να χάσει τον νου και την καρδιά του όταν κολυμπά στην αβεβαιότητα. Ο πόλεμος που σηματοδοτεί μια κοινωνική, πολιτισμική και ηθική κατάρρευση… Ο πόλεμος που δεν ξέρουμε πότε ξεκίνησε και γιατί... Ένα απέραντο ορφανοτροφείο, γκρεμισμένο, είναι η χώρα του και ίσως αποτελεί και έναν συμβολισμό τόσο για τον τίτλο, όσο και για την επιδίωξη του δασκάλου Πάσα να σώσει τον ανιψιό του.
Το βιβλίο ασχολείται με το πώς επηρεάζει ο πόλεμος τους αθώους που υφίστανται τη βαρβαρότητά του, με σκληρή και ρεαλιστική γλώσσα που προκαλεί αίσθημα καταδίωξης και άγχους στον αναγνώστη, χωρίς όμως να λείπουν τα λυρικά στοιχεία. Κυρίως όμως ο φόβος είναι κυρίαρχος. Το να μεταδώσεις αυτόν τον τρόμο για κάθε φυσική ή ανθρώπινη καταστροφή έχει έναν μεγάλο βαθμό δυσκολίας και ο συγγραφέας το κατάφερε, έτσι ώστε ο πόνος στην ανάγνωση επιτείνεται, αναγκάζεται κανείς να σταματήσει και να σκεφτεί σε αρκετές σελίδες. Ένας διαρκής φόβος, που δίνει τη θέση του στην ανθρωπιά και στο λεπτό χιούμορ σε σημεία που δεν τα περιμένεις.
Ακόμα και οι σιωπές έχουν εντάσεις σε αυτό το βιβλίο. Όταν πλέον δεν ακούγεται ο ήχος των όπλων, ακούγονται οι καρδιές των ηρώων που χτυπούν δυνατά. Επειδή ο τρόμος είναι κάτι αόρατο και κυρίαρχο σε καιρό πολέμου. Όμως εκτός από τον φόβο, υπάρχει και η ελπίδα και η προσδοκία πως κάθε ασχήμια δεν μπορεί να είναι αιωνίως επαναλαμβανόμενη. Κάθε πόλεμος έχει ένα τέλος, κάθε ευάλωτος άνθρωπος αναζητά το δίκιο του αθώου.
Προφητικό, αντιπολεμικό, δυνατό και έντονο βιβλίο, που δίνει όμως ελπίδα. Ακούγεται ίσως ουτοπικό, διά στόματος του ήρωά του, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας το υποστηρίζει με τη γραφή του και με τον τρόπο ζωής του. Αρκεί να λάβουμε ως δεδομένο ότι η χαμένη κανονικότητα της ζωής μπορεί να αναπτύξει δημιουργία, όπως συμβαίνει πάντοτε σε σκληρές για τον άνθρωπο περιόδους, όπου ο άνθρωπος έχοντας ισχυρά ερεθίσματα, δημιουργεί. Γι’ αυτόν τον λόγο, αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο του Ζαντάν.
Το ορφανοτροφείο
Serhiy Zhadan
μετάφραση: Δημήτρης Τριανταφυλλίδης
Διόπτρα
384 σελ.
ISBN 978-618-220-153-4
Τιμή €17,70
Κωνσταντίνα Μόσχου, συγγραφέας
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/21019-to-orfanotrofeio-kritiki
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου