Η επιμελημένη έκδοση του Ίκαρου, Κ. Π. Καβάφης και δημοτικό τραγούδι, έργο της Σταματίας Λαουμτζή, αποδεικνύει ότι το θέμα «Καβάφης» δεν έχει τέλος.
Η Σταματία Λαουμτζή σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιου Κύπρου, όπου συνέχισε και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές της στη νεοελληνική και συγκριτική φιλολογία. H ερευνητική της δραστηριότητα εστιάζεται στο έργο του Κ. Π. Καβάφη, το δημοτικό τραγούδι και τα εκδοτικά ζητήματα κειμένων νεοελληνικής λογοτεχνίας. Έχει εργαστεί στο Αρχείο Καβάφη, σε εκδοτικό πρόγραμμα που αφορούσε την έκδοση των δημοσιευμένων και ανέκδοτων πεζών (2000-2003) και την έκδοση του Λεξικού παραθεμάτων του Κ. Π. Καβάφη (2004-2014). Μελέτες και άρθρα της για το δημοτικό τραγούδι, τον Ερωτόκριτο και τους Κ. Π. Καβάφη, Χριστόδουλο Γαλατόπουλο, Βασίλη Μιχαηλίδη, Κώστα Μόντη, Εμμανουήλ Ροΐδη, Γιώργο Σεφέρη, Στρατή Τσίρκα κ.ά. έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους.
Όλες αυτές οι εργασίες της αλλά και οι επιμέρους τίτλοι του παρόντος τόμου δείχνουν ότι η ερευνήτρια είχε ήδη στη διάθεσή της πλούσιο υλικό, που την καλούσε σ’ αυτόν τον τόμο και ήταν απαραίτητο να αξιοποιηθεί. Αναμενόμενο, λοιπόν, το βιβλίο, το οποίον πέραν του Προλόγου και της Εισαγωγής, αποτελείται από πέντε μεγάλα κεφάλαια και το Επίμετρο και ολοκληρώνεται με Βιβλιογραφία, Ευρετήρια, φωτογραφίες, γκραβούρες και έντυπες παρτιτούρες. Όλα πολύτιμα συνοδευτικά και συμπληρωματικά στοιχεία.
Μνεία αδρομερή της ενασχόλησης του ποιητή με το δημοτικό τραγούδι έχουμε γενικώς από το ποίημα «Πάρθεν», όπου ο δημιουργός, προσπερνώντας γρήγορα τα «κλέα» των κλεφτών, διαβάζει τα τραγούδια της Άλωσης και ειδικά το ποντιακό «Η Ρωμανία πάρθεν» χωρίς τον ελπιδοφόρο επίλογο, που προφητεύει πως «ανθεί και φέρει κι άλλο».
Η Λαουμτζή μάς πληροφορεί πως ο διάλογος του Καβάφη με το δημοτικό τραγούδι είναι συνεχής, αλλά κρυφός, και ότι το γλωσσάρι που τον απασχόλησε σε όλη τη ζωή του, όπως και το λεξικό που είχε συντάξει, καθώς και τα ειδικά κείμενα που δημοσίευσε σε διάφορα περιοδικά, αποτελούν ισχυρό επιχείρημα ότι δεν μιμήθηκε επιφανειακά, αλλά αξιοποίησε τη θεματική των δημοτικών τραγουδιών και τον δεκαπεντασύλλαβο.
Στο κεφάλαιο «Μπαλάντα», ανάμεσα σε έναν θησαυρό πληροφοριών, μας δίνει διασκευές ξένων ποιημάτων, εκδόσεις και παραλλαγές, μετρικές παρατηρήσεις, μορφολογικά θεματικά στοιχεία κ.ά. Στο κεφάλαιο «Μουσική» κάνει λόγο για την πολυπολιτισμική πολυφωνία, για τη μουσική στην καβαφική ποίηση, μελοποιήσεις, δημοτική μουσική, αιγυπτιακή παράδοση κ.ά.
Στο εκτεταμένο κεφάλαιο «Θρήνος», ο λόγος είναι για τα πρόσωπα, όπως στο ποίημα «27 Ιουνίου 1906» ή στην εκφορά του θρήνου για τον «Αριστόβουλο». Για τον θρήνο πόλεων, αντιπροσωπευτικό είναι το προαναφερθέν «Πάρθεν», στο οποίο η ερευνήτρια επισημαίνει τον «υπόγειο τρόπο» με τον οποίο το δημοτικό τραγούδι έχει τροφοδοτήσει την ποίηση του Καβάφη και ότι το «Πάρθεν» είναι απλώς ένα δείγμα και όχι ένα μοναδικό «φασούλι» που ξεφύτρωσε ανάμεσα στα άλλα ποιήματά του. Μελετά επίσης το ποίημα «Θρήνος της Πόλης» και τη χρονολόγησή του.
Η μελέτη μάς υποχρεώνει να θυμόμαστε πως κάθε λέξη στους στίχους του Καβάφη είναι φορτισμένη με το βάρος της παράδοσης.
Θα σταθώ για λίγο στην «Τελετουργική ενδυμασία του Καισαρίωνα», η οποία αποτελεί έμβλημα της εξουσίας του και φυσικά σχετίζεται με τις χώρες –Αίγυπτο, Κύπρο, Λιβύη και Κοίλη Συρία– όπου θα συμβασίλευε «ως βασιλέας των βασιλέων» μαζί με τη μητέρα του. Ο Καβάφης κάνει έρευνα για τους πολύτιμους λίθους της ενδυμασίας του Καισαρίωνα και καταγράφει σε τετράδιο τι και πού αναφέρεται. Τα «ροδόχροα» μαργαριτάρια αναφέρονται στον Οππιανό, ποιητή του 2ου μ.Χ. αι., ενώ στον περιπατητικό φιλόσοφο Θεόφραστο του 3ου αι. π.Χ. και στο έργο του Περί λίθων εντόπισε τον «αμέθυστο», έναν διαφανή λίθο στο χρώμα του κρασιού. Αλλά και οι άλλοι πολύτιμοι λίθοι στο αυτοκρατορικό ένδυμα του Καισαρίωνα ήταν γνωστοί στην αρχαιότητα και καθιστούν το ένδυμα διαπολιτισμικό και κυρίως δηλωτικό της σχέσης του προσώπου που το φέρει με την Αίγυπτο (εκτός ύλης αλλά εντός θέματος παρατήρηση: γι’ αυτό έπρεπε οπωσδήποτε να βγει από τη μέση ως επικίνδυνος για τη Ρώμη). Κι ακόμα, η Λαουμτζή θεωρεί –και πολύ σωστά– ότι ο Καβάφης κεντά στον λογοτεχνικό του καμβά ένα ποίημα με πολλά διακείμενα. Το ένδυμα από «τριανταφυλλί μετάξι», ιδιαιτέρως πολύτιμο, εμφανίζεται και στα δημοτικά αιγυπτιακά τραγούδια, καθώς είναι ένδυμα βασιλικό αλλά και με αυτό ντύνουν τα ερωτικά πρόσωπα.
Στο κεφάλαιο «Χνάρια» παρέχει στον αναγνώστη, μελετητή κυρίως, πολλά παραδείγματα, προσδιορίζοντας τους «κανόνες», τα «αντιθετικά ζεύγη», με παραδειγματικά κείμενα τα «Κεριά», το «Ιωνικόν», «Στου Καφενείου την είσοδο» και άλλα. Φυσικά, κάθε θέση της ερευνήτριας τεκμηριώνεται με στίχους.
Στο κεφάλαιο «Τελετουργία», ο θάνατος του Μύρη δεν εξαντλείται στο τυπικό μιας χριστιανικής κηδείας, αντιθέτως «προϋποθέτει κι ένα σύνολο δοξασιών και αντιλήψεων που προέρχονται από τη δημοτική παράδοση». Παράλληλα, μας διοχετεύει πληροφορίες σχετικά με το όνομα «Μύρης» από το ρήμα «μυρώνω», «μύρομαι» με την έννοια κλαίω, θρηνώ, ανακαλώ τον νεκρό, όπως το συναντάμε στο δημοτικό τραγούδι. Ακόμη, η αναφορά του ονόματος «Μύρης», εφτά φορές μέσα στο ποίημα (παρατηρεί η Λαουμτζή) δημιουργεί μια ρητορική σκαλωσιά, ανάλογη με την κυκλική επαναφορά του δημοτικού τραγουδιού, άποψη που θα τεκμηριώσει με παραπομπές σε Έλληνες και ξένους μελετητές.
Η Σταματία Λαουμτζή παραθέτει παραδείγματα από πολλά κείμενα αλλά και από τον Ερωτόκριτο (που δεν ανήκει βέβαια στα δημοτικά τραγούδια), στον οποίον ο Καβάφης σημειώνει περί τα είκοσι χωρία, αποδεικνύοντας ότι το «δημοτικό τραγούδι είναι τρόπος και μέσο γλωσσικής καλλιέργειας, αλλά και αισθητικής αγωγής, καθώς αποτελεί προϋπόθεση καλύτερης γνωριμίας με τη σύγχρονη ποίηση, πράγμα που επισημαίνει στην εισαγωγή του, την οποία ετοίμαζε μεταξύ Ιουν. 1920 – Ιαν. 1921 για την ανθολογία δημοτικών τραγουδιών». Η υποσημείωση: «Ο Καβάφης συντάκτης μαθητικής ανθολογίας δημοτικών τραγουδιών» (1932). Ο Καβάφης επιχειρεί διάφορα σχόλια στη μετρική δημοτικών τραγουδιών και στις διασκευές. Θεωρεί ότι είναι καλό για τα παιδιά μας να έχουν γνώση των δημοτικών τραγουδιών μας, για τα παλαιά έθιμα και τις σκιαγραφίες του χαρακτήρα της φυλής.
Η μελέτη μάς υποχρεώνει να θυμόμαστε πως κάθε λέξη στους στίχους του Καβάφη είναι φορτισμένη με το βάρος της παράδοσης, όπου παράδοση εννοείται κάθε πηγή, προφορική ή γραπτή, παροιμίες, γνωμικά, δοξασίες, παραμύθια, μοιρολόγια, τα οποία ενσωματώνει στο έργο του, παραλλάσσοντάς τα έτσι ώστε να είναι δυσδιάκριτη η καταγωγή τους, κάτι που μπορεί μόνο ο μελετητής της λέξης και του μέτρου να ανακαλύψει. Παράλληλα, η Λαουμτζή ερευνά το πρώιμο ενδιαφέρον του Καβάφη για τη λαογραφία. Τα παραδείγματά της αντλεί συστηματικά από τις Εκλογές του Νικολάου Πολίτη και άλλων επιστημόνων.
Στο Επίμετρο, μας δίνει αγγλόφωνα δημοτικά τραγούδια στο πρωτότυπο, μεταφράσεις αραβικών δημοτικών τραγουδιών και καταγραφές δημοτικών στίχων ή γλωσσικών σημειώσεων του Καβάφη. Σχεδόν ένα δεύτερο βιβλίο συνιστούν οι υποσημειώσεις. Τέλος, το πόνημα ολοκληρώνεται με τις Ανακοινώσεις και Πρώτες Δημοσιεύσεις, τη Βιβλιογραφία, το Ευρετήριο των Καβαφικών Κειμένων και το Ευρετήριο των Κύριων Ονομάτων.
Κ. Π. Καβάφης και δημοτικό τραγούδι
Σταματία Λαουμτζή
Ίκαρος
592 σελ.
ISBN 978-960-572-415-3
Τιμή €30,00
Ανθούλα Δανιήλ, δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/20956-k-p-kavafis-kai-dimotiko-tragoudi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου