Ο Λευτέρης Καντζίνος γεννήθηκε το 1980 στην Αθήνα, όπου μεγάλωσε και σπούδασε Ιστορία. Είναι συγγραφέας δύο πρωτότυπων ιστορικών μονογραφιών (Αιγυπτιακός στρατός, 2008, Φον Κανάρης, 2009), ενώ έχει λάβει μέρος στη συγγραφή του συλλογικού τόμου Οι μεγάλοι επαναστάτες (2007). Έχει διατελέσει επικεφαλής περιοδικών εκδόσεων λαογραφικού ενδιαφέροντος για περισσότερο από 10 χρόνια και έχει δημοσιεύσει περί τις 200 ιστορικές έρευνες στον περιοδικό Τύπο τα τελευταία χρόνια. Το κύριο αντικείμενο της ερευνητικής του δραστηριότητας είναι η μελέτη και η ανάδειξη λιγότερο δημοφιλών ή ακόμα και άγνωστων στο ευρύ κοινό πτυχών της ελληνικής και της παγκόσμιας Ιστορίας. Από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορούν τα βιβλία του Αθήνα 1204-1456: Τα άγνωστα χρόνια (2020) και Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη: Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα (2024), το οποίο μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη: Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα;
Ανέκαθεν οι δεκαετίες 1860 και 1870 μού προκαλούσαν το ενδιαφέρον, διότι είχα –όπως οι περισσότεροι από εμάς, νομίζω– μόνο αποσπασματικές γνώσεις μεμονωμένων γεγονότων της εποχής. Λεπτομερείς και αναλυτικές έρευνες για την πολιτική ιστορία της Ελλάδας εκείνων των ετών δεν υπήρχαν στην ελληνική βιβλιογραφία τουλάχιστον τα τελευταία 100 χρόνια. Όπως αναφέρω και στον πρόλογο του βιβλίου μου, το έναυσμα μου δόθηκε όταν το 2020 έφθασαν στα χέρια μου ορισμένα έγγραφα χρονολογούμενα από το 1877. Αυτά αφορούσαν την πολιτική, την οικονομία και την Εκκλησία, τρεις «καυτούς» άξονες της νεοελληνικής ιστορίας. Έχοντας τα παραπάνω ως αφετηρία, ξεκίνησα έρευνα, που στηρίχθηκε σε δύο πυλώνες: α) τις επίσημες πηγές από κρατικούς φορείς και β) τον Τύπο της εποχής, όπου γενικά καταγράφεται ο παλμός της κοινής γνώμης, η επικαιρότητα αλλά και η προπαγάνδα.
Σημειώνετε ότι, μέσα σε μια εικοσαετία, από το τιμόνι της χώρας πέρασαν 39 διαφορετικές κυβερνήσεις. Γιατί συνέβαιναν όλα αυτά στην Ελλάδα;
Αυτή η περίοδος πολιτικής αστάθειας δεν ήταν η μοναδική στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Κάτι αντίστοιχο συνέβη στην ταραχώδη οκταετία του 1922 (Σεπτέμβριος) – 1930, οπότε και άλλαξαν 18 διαφορετικές κυβερνήσεις. Πολιτικά, το κοινό σημείο αναφοράς αυτών των δύο περιόδων ήταν το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής. Ακόμα και στη σύγχρονη εποχή, όποτε εφαρμόστηκε η απλή αναλογική (το 1989 και το 2023), οι πολιτικοί ηγέτες δεν κατάφεραν να σχηματίσουν κυβερνήσεις συνεργασίας. Σε ό,τι αφορά την περίοδο 1860-1880, οι περισσότερες κυβερνήσεις ήταν προϊόν βραχύβιων συνεργασιών. Οι προσωπικές φιλοδοξίες των πολιτικών ηγετών υπερτερούσαν της πολιτικής σταθερότητας, διότι τα πολιτικά κόμματα δεν είχαν ιδεολογικό προσανατολισμό, οπότε δεν μπορούσαν να βρουν μεταξύ τους κοινά σημεία αναφοράς.
Ξεκινάτε από τη βασιλεία του Όθωνα. Ποια είναι η γνώμη σας για τη βασιλεία του;
Στο βιβλίο μου περιγράφεται το χρονικό διάστημα της βασιλείας του Όθωνα, που αφορά τις μυστικές διεργασίες για το ξέσπασμα επανάστασης στα Επτάνησα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη το κίνημα του ρομαντισμού ήταν στο απόγειό του, ο Όθωνας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως γνήσιο τέκνο της εποχής του. Αντιθέτως, η Ελλάδα θύμιζε μάλλον Μεσαίωνα. Ο Όθωνας, λοιπόν, έπρεπε να δημιουργήσει από το μηδέν ένα κράτος και να ηγηθεί ενός λαού που έως τότε αγόταν από τις τοπικές φατρίες των οπλαρχηγών. Εν προκειμένω επωμίστηκε ένα έργο, που μάλλον ήταν ανίκανος να φέρει σε πέρας. Όπως αναφέρεται και μέσα στο βιβλίο, ο Όθωνας μάλλον αγάπησε περισσότερο την Ελλάδα παρά τους Έλληνες.
Οι προσωπικές φιλοδοξίες των πολιτικών ηγετών υπερτερούσαν της πολιτικής σταθερότητας.
Γιατί ο Όθωνας και οι υπόλοιπες κυβερνήσεις που ακολούθησαν υιοθέτησαν τον μεγαλοϊδεατισμό;
Για λόγους εξουσίας. Οι αιρετοί άρχοντες προπαγάνδισαν τη Μεγάλη Ιδέα για ψηφοθηρικούς λόγους και οι κληρονομικοί άρχοντες για την εδραίωση της εξουσίας τους. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν αμφισβητώ τα, ενδεχομένως, αισθήματα φιλοπατρίας αμφοτέρων των αρχόντων, αλλά αυτά, εκ του αποτελέσματος, μάλλον είχαν δευτερεύουσα σημασία. Να σημειωθεί όμως ότι η απελευθέρωση της Μακεδονίας, της Ηπείρου ή των νησιών του Αιγαίου δεν εμπίπτουν στον μεγαλοϊδεατισμό, αλλά ανήκουν στον λεγόμενο «ζωτικό χώρο», τον οποίο διεκδικούσε η Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια. Οι περαιτέρω διεκδικήσεις, όπου τα γεωγραφικά όρια και οι πληθυσμιακές συνθέσεις είναι δύσκολα διακριτές, αποτελούσαν μία ουτοπία, η οποία οδήγησε στα ολέθρια αποτελέσματα της Καταστροφής.
Τονίζετε με έναν ιδιαίτερο τρόπο ότι το ελληνικό κράτος δεν διέθετε οργανωμένο διπλωματικό σώμα. Και πώς εκπροσωπούνταν επαρκώς η χώρα;
Για πολλά χρόνια η Ελλάδα είχε καταργήσει την ύπαρξη προξενείων και πρεσβειών επικαλούμενη οικονομική αδυναμία να τα συντηρήσει. Έτσι, ανέθεσε την εκπροσώπησή της στις Προστάτιδες Δυνάμεις. Ακόμα και όταν λειτουργούσαν οι παραπάνω διπλωματικές υπηρεσίες, ουσιαστικά ο εκάστοτε πρέσβης ήταν εκείνος που χάρασσε κατά το δοκούν την εξωτερική πολιτική της χώρας. Φωτεινή εξαίρεση αποτέλεσε ο Ιωάννης Γεννάδιος, ενώ έμμεσα ενεργό ρόλο στην εξωτερική πολιτική διαδραμάτισε και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’. Μόνο από τα τέλη της δεκαετίας του 1870 ο Χ. Τρικούπης ως υπουργός Εξωτερικών ήρθε σε σύγκρουση με τις επιμέρους διπλωματικές κλίκες, θεσμοθετώντας ενιαία χάραξη και λειτουργία του αρμόδιου Υπουργείου και των σχετικών υπηρεσιών του. Να σημειωθεί δε ότι μόνο η ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη δεν έπαψε στιγμή να λειτουργεί, για ευνόητους λόγους.
Μετά τον Όθωνα έγινε βασιλιάς της Ελλάδας ο Γεώργιος Α’. Τι προσπάθησε να αλλάξει και τι πρόσφερε στη χώρα ο νέος βασιλιάς;
Θεσμικά, ο Γεώργιος Α’ δεν άλλαξε τίποτα, ούτε και μπορούσε να αλλάξει κάτι. Η Βουλή ήταν ο μοναδικός θεσμός που είχε τη δυνατότητα να προβεί σε θεσμικές μεταβολές. Γενικά, ο Γεώργιος δρούσε εντός των συνταγματικών δικαιωμάτων του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έκανε λάθη, όπως για παράδειγμα να προτείνει για την πρωθυπουργία πολιτικούς της ήσσονος αντιπολίτευσης, με αποτέλεσμα να επιτείνει την πολιτική αστάθεια, ή να επιβάλλει ανθρώπους της προτίμησής του στην εξουσία. Συγκριτικά με τους μετέπειτα βασιλείς των Ελλήνων, ο Γεώργιος θεωρείται ως ο πλέον ικανός, προσπαθώντας να κρατήσει τις ισορροπίες μεταξύ των πολιτειακών θεσμών. Επιπλέον, δεν ήταν αμελητέες οι παρεμβάσεις του στην εξωτερική πολιτική, όπως για παράδειγμα κατά τις διαβουλεύσεις προ της Διάσκεψης της Κωνσταντινούπολης ή του Συνεδρίου του Βερολίνου.
Αναφέρεστε στις δύο δεκαετίες 1860-1880. Θεωρείτε ότι αυτή η περίοδος υπήρξε σταθμός στην εξέλιξη της χώρας; Ποιες βάσεις έθεσαν οι κυβερνήσεις για τη μετατροπή της Ελλάδας σε ένα κράτος δυτικών προτύπων;
Αυτές οι δύο δεκαετίες υπήρξαν τα χρόνια της θεμελίωσης αυτού που σήμερα αποκαλείται σύγχρονο ελληνικό κράτος. Τότε η Μοναρχία μεταβλήθηκε σε Βασιλεία και η Γερουσία σε Βουλή. Ωστόσο, αυτή η ταχεία μεταβολή δεν βρήκε προετοιμασμένο ούτε το εκλογικό σώμα ούτε τους πολιτικούς έτοιμους, με αποτέλεσμα να επέλθει μία περίοδος «βουλευτοκρατίας», όπως τη χαρακτήριζε ο Τρικούπης. Επίσης, θεσμοθετήθηκε η Αρχή της Δεδηλωμένης, ο Νόμος Περί Ευθύνης Υπουργών, ο τρόπος λειτουργίας των διπλωματικών υπηρεσιών και ο τρόπος διεξαγωγής της εκλογικής διαδικασίας που επικρατεί μέχρι σήμερα. Συνάμα, η Ελλάδα κατάφερε πρώτη φορά να βγει στις διεθνείς αγορές, ρύθμισε επωφελώς τα χρέη της και πραγματοποιήθηκε το πρώτο δημοψήφισμα. Όλα αυτά (και όχι μόνο) συντέλεσαν στον σταδιακό εκδημοκρατισμό της Ελλάδας, που φυσικά δεν συνέβη εν μια νυκτί ούτε δίχως προσκόμματα.
Ο Όθωνας μάλλον αγάπησε περισσότερο την Ελλάδα παρά τους Έλληνες.
Γιατί τα κόμματα ήταν προσωποπαγή και έπαιρναν το όνομα του αρχηγού τους, δηλαδή τρικουπικό, δηληγιαννικό, κουμουνδουρικό, κωλεττικό, μαυροκορδατικό;
Την περίοδο εκείνη δεν υπήρχαν πολιτικές ιδεολογίες. Οι άνδρες που διακρίθηκαν στην πολιτική είχαν μεν ρητορική δεινότητα, προέρχονταν δε από ισχυρές οικονομικά και πολιτικά οικογένειες. Όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτικοί ηγέτες της περιόδου ήταν γόνοι προκρίτων, Φαναριωτών ή και ηρώων της Επανάστασης. Αυτοί πλαισιώθηκαν από ομάδες πολιτικών, εκ των οποίων ορισμένοι αποσχίστηκαν και χάραξαν τη δική τους πορεία, όπως ο Κεχαγιάς και ο Τρικούπης, που αρχικά ήταν ενταγμένοι στο κόμμα του Κουμουνδούρου. Αντιστοίχως και ο Δεληγιώργης προερχόταν από σπουδαία οικογένεια του Μεσολογγίου, αλλά υπήρξε δεινός ρήτορας που εκμεταλλεύτηκε το φοιτητικό κίνημα.
Αλήθεια, γνωρίζουν οι Έλληνες τη σύγχρονη ιστορία;
Έγκυρη απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν μπορώ να δώσω. Ο καθένας ζει στον μικρόκοσμό του και ο δικός μου μικρόκοσμος απαρτίζεται από ανθρώπους που γνωρίζουν Ιστορία, τουλάχιστον τα σημεία αναφοράς της νεότερης και της σύγχρονης Ιστορίας μας. Αυτό όμως δεν αποτελεί τον κανόνα. Η αίσθηση που έχω είναι ότι οι νεότερες γενιές γνωρίζουν ολοένα και λιγότερη Ιστορία, όχι γιατί δεν θέλουν να μάθουν, αλλά γιατί δεν τους δόθηκε η κατάλληλη καθοδήγηση, το σωστό έναυσμα. Ωστόσο, έγκυρη απάντηση στο παραπάνω ερώτημά σας θα μπορούσε να δώσει μόνο μία σχετική επιστημονική έρευνα.
Την τελευταία δεκαετία εκδίδονται άφθονα ιστορικά βιβλία, μερικά από τα οποία σημείωσαν εκδοτική επιτυχία. Ποια είναι η στάση των αναγνωστών απέναντί τους;
Θα περιοριστώ μόνο στην εκτίμηση ότι ένα μέρος των αναγνωστών βιβλίων Ιστορίας προτιμά είτε θέματα που αποκαλύπτουν πτυχές του πλέον πρόσφατου παρελθόντος, είτε πραγματείες για λιγότερο δημοφιλείς περιόδους υπό την προϋπόθεση αυτές να είναι ευκολοδιάβαστες, δηλαδή να είναι γραμμένες με μάλλον δημοσιογραφικό/μυθιστορηματικό τρόπο. Αυτή είναι η αίσθησή μου – φυσικά, μπορεί και να κάνω λάθος.
Ποιο ιστορικό βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας έκανε εντύπωση;
Τα τελευταία χρόνια προτιμώ να μελετώ τις νέες διδακτορικές διατριβές που δημοσιεύονται στις σχετικές ηλεκτρονικές πλατφόρμες (όπως στην OATD). Είναι ο καλύτερος τρόπος για να μην «απαρχαιωθεί» όποιος θέλει να λογίζεται επιστήμονας ή και ενημερωμένος αναγνώστης. Γενικά, όλα τα βιβλία έχουν κάτι νέο να προσφέρουν στον αναγνώστη, ακόμα και για θέματα που εν πολλοίς μπορεί να είναι γνωστά. Επειδή, όμως, δεν θέλω να αφήνω αναπάντητα ερωτήματα, το πρώτο βιβλίο που διάβασα πρόσφατα και που μου έρχεται στο μυαλό είναι το The Command of the Ocean, A Naval History of Britain, 1649-1815 του Nicholas Rodger.
Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη
Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα
Λευτέρης Καντζίνος
Πρόλογος: Στέφανος Καβαλλιεράκης
Εκδόσεις Μεταίχμιο
432 σελ.
ISBN 978-618-03-3972-7
Τιμή €18,80
Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, συγγραφέας
https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/22927-sinedefksi-ston-elpidoforo-intzempeli
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου