- Χρίστος Παπαγεωργίου
Είχα διαβάσει τρεις φορές πριν εκδοθούν σε βιβλίο τα διηγήματα της ταλαντούχου συγγραφέως Μαριλένας Παπαϊωάννου και φοβάμαι πως δεν είμαι ο πλέον αντικειμενικός κριτής για να τα αξιολογήσω, κυρίως και αφενός γιατί τώρα δεν μου δημιουργούν εκπλήξεις οι πεζογραφικές ανατροπές και αφετέρου γιατί τα αγάπησα τόσο πολύ, που οι προσωπικές μου επισημάνσεις και διορθώσεις πάνω σε αυτά ήταν ελάχιστες και περιορισμένου βεληνεκούς. Παρ’ όλα αυτά θέλω να γράψω, να παραθέσω τις απόψεις μου πάνω σε ένα σύνολο πεζών που πραγματικά ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο ποιοτικής παράθεσης, που αληθινά εμφανίζει μια πεζογράφο η οποία κινούμενη στο σήμερα, στην κοινωνία, στην πολιτική, τέλος, στην τέχνη την ίδια με εντελώς ακραία προοπτική, με απίστευτη ικανότητα στην εξουδετέρωση μικροβίων από το σώμα που νοσεί, στη διαστρωμάτωση ηθικών πονημάτων προκειμένου να δούμε τα προβλήματα που αναφύονται με άλλο μάτι, εν κατακλείδι, με μια δρομολογημένη επίσπευση των μύθων σε καλούπια λογοτεχνικά άκρως ενδιαφέροντα. Άρα, ως πρώτο συμπέρασμα, η Παπαϊωάννου δέχεται ερεθίσματα από παντού, η ίδια εκπέμπει μηνύματα υψηλού διαμετρήματος και το βιβλίο συνολικά αντιμετωπίζει τις αντιδράσεις ενός νέου ανθρώπου, μιας νέας γυναίκας, η οποία ό,τι συλλαμβάνει το εκπέμπει με τον δικό της τρόπο, με ενσυναίσθηση και συγκεκριμένη ευαισθητοποίηση, καθώς και ουσιώδους διάκρισης.
Η Μαριλένα Παπαϊωάννου είναι μια πεζογράφος της νεότερης γενιάς, αυτής της γενιάς που τόσα έχει προσφέρει στον χώρο τον λογοτεχνικό, που αποτελεί το μέλλον (όπως και αν το δούμε, ακόμη και αν πολλές φορές το όλο εγχείρημα κάποιου νέου δημιουργού δεν μας βρίσκει εντελώς σύμφωνους και επισπεύδοντες, αυτό δεν παύει να είναι καλό) των γραφιάδων στη χώρα μας, μιας γενιάς που, χωρίς να αρνείται τους υπολογιστές και το διαδίκτυο, δοκιμάζει τις δυνάμεις της στον τομέα της γραφής, τέλος, μιας γενιάς που έχει αλλάξει τόσο πολύ το συγκεκριμένο τοπίο, που συγγραφείς όπως ο Αλεξάνδρου, ο Κοτζιάς, ο Τσίρκας, ο Χατζής, η Αξιώτη, η Μητροπούλου, ο Πλασκοβίτης, ο Βασιλικός, ο Πανσέληνος, η Σωτηρίου (οι οποίοι μας διαμόρφωσαν και μας μίλησαν στη νεότητά μας) να μοιάζουν πολύ μακρινοί, λες και έχουν περάσει αιώνες. Η Παπαϊωάννου χωρίς να κρύβει τις επιρροές της, τους συγγραφείς που τη διαμόρφωσαν, τις αφηγηματικές της πηγές και παράλληλα στεκόμενη τόσο μπροστά στις νέες συνθήκες (και τις αναγνωστικές) πετυχαίνει να κατασκευάζει έργα τα οποία όχι μόνο προβληματίζουν με την παρουσία τους –οι μετανάστες είναι ένα από τα κύρια θέματά της, αλλά ο θεματολογικός της πλούτος δεν σταματά εκεί–, με την τέλεια εκφορά τους, με τη δυσκολότατη γλωσσική τους επάρκεια αλλά, πολύ περισσότερο, δρομολογούν ένα πεδίο θετικών αντιδράσεων –για όλα της τα βιβλία δέχτηκε θετικές εκτιμήσεις–, σε σημείο ώστε, και παρά την προσωπική της μετριοφροσύνη, την έμφυτη ταπεινότητα και απλότητα μιας δημιουργού η οποία ξεχωρίζει και διακρίνεται ακόμη και μεταξύ παλιότερων και πιο ώριμων συναδέλφων της, παρουσιάζει ένα έργο το οποίο προοιωνίζεται τα καλύτερα.
Ο μεστός λόγος, η σοβαρότητα της ατμόσφαιρας και του ύφους, που δεν παρεκκλίνουν σκωπτικά ούτε για μια στιγμή, η ρέουσα αφήγηση, η γλωσσική προσαρμογή σε θέματα άκρως διαδραστικά και δραματικά και, τέλος, η όλη μετατροπή σε λογοτεχνική θέση και φύση γεγονότων που απασχολούν ολόκληρη τη σκεπτόμενη ελληνική –και όχι μόνο– κοινωνία, δεν μου επιτρέπουν να διαλέξω κάποια διηγήματα από αυτά και να τα προτείνω ως καλύτερα, αφού όλα έχουν τη δική τους δυναμική. Παρ’ όλα αυτά (και παρεκκλίνοντας από τις αρχές μου, αφού αυτό είναι δουλειά των αναγνωστών) θα πω δυο λόγια για κάποια και ξεκινώντας προτείνω να διαβαστούν με πολύ μεγάλη προσοχή η είσοδος και η έξοδος (κυρίως γιατί δεν αποτελούν διηγήματα με την κλασική έννοια του όρου, αλλά ποιητικών παραμέτρων πεζά που ακτινοβολούν έρωτα και θάνατο). Στη συνέχεια διαβάζουμε προσεκτικά τη «Θεία Δόμνα» (όπου μια Ελληνίδα ζει το αμερικάνικο όνειρο), το «Δωμάτιο στον κήπο» (με τη μικρή βιβλιοθήκη), το «Κιντσούγκι» (κυρίως για τη συμπερίληψη), τα «Δέκα εκατοστά» (τόσο απέχει το πρόσωπο μιας γυναίκας απ’ την άλλη μέσα στο φορτηγό του δουλέμπορα), «Τα παπούτσια» (ό,τι απέμεινε από την περηφάνια του μετανάστη που θέλει να μπει στη χώρα μας) και το «Βαθιά κατάψυξη» (διήγημα για ειδικούς επιστήμονες, το οποίο όμως το αντιλαμβανόμαστε όλοι). Και σε αυτά αλλά και στα υπόλοιπα διηγήματα η Μαριλένα Παπαϊωάννου καταφεύγει στις σύγχρονες απαιτήσεις πολιτισμού, που στερείται κάθε έννοιας υπευθυνότητας απέναντι σε ανθρώπους που έχουν χάσει τα πάντα και επιζητούν μια νέα αρχή, ενώ παράλληλα θέτει το ερώτημα ως πότε οι πόλεμοι, οι εμφύλιοι, οι εθνοκαθάρσεις, οι ισοπεδωμένες πόλεις και κοινωνίες (ό,τι δηλαδή βλέπουμε τώρα στην Ουκρανία και τη Γάζα) θα αποτελούν σημεία των καιρών, ακόμη και αν τα συνηθίζουμε και δεν μας προκαλούν την παραμικρή αντίδραση.
Δέχεται ερεθίσματα από παντού, η ίδια εκπέμπει μηνύματα υψηλού διαμετρήματος και το βιβλίο συνολικά αντιμετωπίζει τις αντιδράσεις ενός νέου ανθρώπου, μιας νέας γυναίκας, η οποία ό,τι συλλαμβάνει το εκπέμπει με τον δικό της τρόπο, με ενσυναίσθηση και συγκεκριμένη ευαισθητοποίηση.
Η Μαριλένα Παπαϊωάννου έχει γράψει δύο μυθιστορήματα, μια νουβέλα και τώρα μια συλλογή διηγημάτων. Το γεγονός ότι αλλάζει την πορεία (συνήθως οι νέοι ξεκινούν με διήγημα για να φτάσουν στη νουβέλα και το μυθιστόρημα) αποδεικνύει δύο πράγματα, τα οποία πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας. Πρώτον, ως ατρόμητος χαρακτήρας που είναι η ίδια, χωρίς να έχει την αίσθηση του κινδύνου που επιφέρει μια πρώτη εμφάνιση με μυθιστόρημα, το επιχείρησε και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία και, δεύτερον, ξέρει να ακούει, ξέρει να λαμβάνει τις επισημάνσεις που της γίνονται όσον αφορά σε κάποιο σημείο των βιβλίων της, ξέρει να ενσωματώνει τη γνώμη και την άποψη πιο ειδικών από εκείνη στα γραπτά της, ενώ είναι πλέον αρκετά ώριμη ώστε να μην εκλαμβάνει μια αρνητική θέση ως ένδειξη ζήλιας ή οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να φανταστεί κανείς.
Διαβάζουμε λοιπόν το βιβλίο της Μαριλένας Παπαϊωάννου χωρίς την παραμικρή περί του λογοτεχνικού ψεύδους εκδοχή (σίγουρα, πολλά κομμάτια αποτελούν αποκύημα φαντασίας, πολλά όμως είναι γραμμένα με τρόπο άκρως ρεαλιστικό), χωρίς ενοχές για χάσιμο πολύτιμου χρόνου, με προσδόκιμη ταύτιση των αναγνωστών με κάποιον από τους ήρωες (άνδρας ή γυναίκα, αλλά και παιδί), με ασφάλεια όσον αφορά την τρικυμιώδη περιγραφή, με υπομονή, επιμονή και χωρίς άγχος, τέλος, με την ελπίδα πως τα πράγματα κάποτε θα αλλάξουν, δεν θα μείνουν μόνο ευχές και προσευχές κάποιων σελίδων ενός βιβλίου (που κι αυτό πόση δύναμη μπορεί να διαθέτει μέσα στο χάος των προβλημάτων που μας περικλείουν) και ας μη χρειαστεί ένα τεράστιο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού να αλλάξει πατρίδα λόγω όσων αναφέραμε παραπάνω, σύμφωνα με τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις των ειδικών επιστημόνων.
Δέκα εκατοστά
Μαριλένα Παπαϊωάννου
Εκδόσεις Καστανιώτη
224 σελ.
ISBN 978-960-03-7390-5
Τιμή 16,00€
Χρίστος Παπαγεωργίου ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας
https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/24949-deka-ekatosta
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου