Φωτό: Μαρίλη Ζάρκου
Ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης ερωταποκρίνεται για το βιβλίο Η σκούπα και το σύστημα του David Foster Wallace
Γιατί το πρώτο μυθιστόρημα του 24χρονου Wallace μιλάει στην εποχή μας;
Διότι, ενώ έχουν αλλάξει πολλά από τα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, υπάρχουν πολλά που έχουν μείνει αναλλοίωτα, ιδίως στις ανθρώπινες σχέσεις. Και διότι τα σημαντικά έργα τέχνης παραμένουν ανοξείδωτα. Ένα μυθιστόρημα που θίγει, με σπαρταριστό και οξύτατο χιούμορ, τα ζητήματα των ανθρωπίνων σχέσεων, όπως είναι η Σκούπα και το σύστημα, δεν μπορεί να μη μας αφορά. Ο Wallace είχε τα απαιτούμενα ραντάρ να πιάσει πράγματα που έμελλε να αποτελέσουν βασικά χαρακτηριστικά της σημερινής αλλοπρόσαλλης εποχής μας, της εποχής της ιλιγγιώδους ταχύτητας που δεν πάει μονάχα μπροστά την κοινωνία αλλά, σε κάποια ζητήματα, την πάει και πολύ πίσω.
Διότι, ενώ έχουν αλλάξει πολλά από τα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, υπάρχουν πολλά που έχουν μείνει αναλλοίωτα, ιδίως στις ανθρώπινες σχέσεις. Και διότι τα σημαντικά έργα τέχνης παραμένουν ανοξείδωτα. Ένα μυθιστόρημα που θίγει, με σπαρταριστό και οξύτατο χιούμορ, τα ζητήματα των ανθρωπίνων σχέσεων, όπως είναι η Σκούπα και το σύστημα, δεν μπορεί να μη μας αφορά. Ο Wallace είχε τα απαιτούμενα ραντάρ να πιάσει πράγματα που έμελλε να αποτελέσουν βασικά χαρακτηριστικά της σημερινής αλλοπρόσαλλης εποχής μας, της εποχής της ιλιγγιώδους ταχύτητας που δεν πάει μονάχα μπροστά την κοινωνία αλλά, σε κάποια ζητήματα, την πάει και πολύ πίσω.
Γιατί πρέπει να το διαβάσουν οι νέοι;
Γιατί είναι γραμμένο από έναν νέο άνθρωπο και καταπιάνεται με νέους ανθρώπους. Ακόμα και η εννενήντα βάλε ετών προγιαγιά της ηρωίδας, της Λινόρ, είναι τρομερά νέα στη συμπεριφορά της, είναι ένας αγέραστος άνθρωπος. Πολλοί χαρακτήρες στο μυθιστόρημα φέρονται με παιδιάστικο, σπασμωδικό, αλλόκοτο, τρυφερό, μυστήριο τρόπο. Κάτι που εξάπτει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των νέων. Το χιούμορ και η αμφισβήτηση των πάντων είναι χαρακτηριστικό των νέων. Και υπάρχουν σε μεγάλες δόσες και χιούμορ και αμφισβήτηση στο βιβλίο αυτό.
Γιατί είναι γραμμένο από έναν νέο άνθρωπο και καταπιάνεται με νέους ανθρώπους. Ακόμα και η εννενήντα βάλε ετών προγιαγιά της ηρωίδας, της Λινόρ, είναι τρομερά νέα στη συμπεριφορά της, είναι ένας αγέραστος άνθρωπος. Πολλοί χαρακτήρες στο μυθιστόρημα φέρονται με παιδιάστικο, σπασμωδικό, αλλόκοτο, τρυφερό, μυστήριο τρόπο. Κάτι που εξάπτει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των νέων. Το χιούμορ και η αμφισβήτηση των πάντων είναι χαρακτηριστικό των νέων. Και υπάρχουν σε μεγάλες δόσες και χιούμορ και αμφισβήτηση στο βιβλίο αυτό.
Τι είναι αυτό που το καθιστά ώριμο έργο αν και πρωτόλειο;
Δεν θα το έλεγα πρωτόλειο. Θα το έλεγα πυραυλοκίνητο ντεμπούτο. Ο Wallace διέθετε δυναμισμό και διαύγεια λίαν ώριμου δημιουργού ήδη από μικρή ηλικία. Οι γονείς του ήταν εξόχως μορφωμένοι, και του διάβαζαν James Joyce όταν ήταν πιτσιρικάς. Μπόρεσε να γράψει όπως κανείς άλλος στην εποχή του, συνδυάζοντας τα επιτεύγματα των κλασικών και τον υπερμοντερνισμό που ήταν στο φόρτε του, ιδίως σε μια μικρή αλλά απίθανα γόνιμη ομάδα Αμερικανών συγγραφέων. Μου αρέσει να το συγκρίνω με το V, το ντεμπούτο του πνευματικού θείου του Wallace, του ανυπέρβλητου Thomas Pynchon. Ο David Foster Wallace έδειξε με τη Σκούπα και το σύστημα ότι ήρθε για να μείνει. Και έμεινε.
Δεν θα το έλεγα πρωτόλειο. Θα το έλεγα πυραυλοκίνητο ντεμπούτο. Ο Wallace διέθετε δυναμισμό και διαύγεια λίαν ώριμου δημιουργού ήδη από μικρή ηλικία. Οι γονείς του ήταν εξόχως μορφωμένοι, και του διάβαζαν James Joyce όταν ήταν πιτσιρικάς. Μπόρεσε να γράψει όπως κανείς άλλος στην εποχή του, συνδυάζοντας τα επιτεύγματα των κλασικών και τον υπερμοντερνισμό που ήταν στο φόρτε του, ιδίως σε μια μικρή αλλά απίθανα γόνιμη ομάδα Αμερικανών συγγραφέων. Μου αρέσει να το συγκρίνω με το V, το ντεμπούτο του πνευματικού θείου του Wallace, του ανυπέρβλητου Thomas Pynchon. Ο David Foster Wallace έδειξε με τη Σκούπα και το σύστημα ότι ήρθε για να μείνει. Και έμεινε.
Υπάρχουν κάποια γνωρίσματα σε ένα εισόδιο βιβλίο που μπορούν να εγγυηθούν για το συγγραφικό μέλλον ενός δημιουργού;
Βεβαίως. Η άνεση να ζωντανεύει πρόσωπα και πράγματα μέσα από τις λέξεις, μέσα από το χαρτί. Η διαλεκτική παρελθόντος/παρόντος/μέλλοντος. Η δημιουργική ευρυμάθεια (το λέω γιατί για πολλούς η ευρυμάθεια γίνεται φιλολογισμός και τροχοπέδη). Το να ξέρει ο συγγραφέας πολύ καλά, άριστα, την παλλόμενη εποχή του, και να έχει τα κότσια να σταθεί μέσα της και απέναντί της με έναν τρόπο που να αποτελεί σφήνα στο μέλλον. Να κατεβαίνει από τα αποδυτήρια έχοντας ήδη βάλει γκολ στα στερεότυπα. Να έχει μια δυνατή φιλοσοφική και αισθητική συγκρότηση. Και να έχει τόλμη, τόλμη, τόλμη (τρις)!
Βεβαίως. Η άνεση να ζωντανεύει πρόσωπα και πράγματα μέσα από τις λέξεις, μέσα από το χαρτί. Η διαλεκτική παρελθόντος/παρόντος/μέλλοντος. Η δημιουργική ευρυμάθεια (το λέω γιατί για πολλούς η ευρυμάθεια γίνεται φιλολογισμός και τροχοπέδη). Το να ξέρει ο συγγραφέας πολύ καλά, άριστα, την παλλόμενη εποχή του, και να έχει τα κότσια να σταθεί μέσα της και απέναντί της με έναν τρόπο που να αποτελεί σφήνα στο μέλλον. Να κατεβαίνει από τα αποδυτήρια έχοντας ήδη βάλει γκολ στα στερεότυπα. Να έχει μια δυνατή φιλοσοφική και αισθητική συγκρότηση. Και να έχει τόλμη, τόλμη, τόλμη (τρις)!
Είναι κωμωδία, πώς ξεκαρδιζόμαστε από την πένα ενός ανθρώπου που έφυγε τόσο νέος;
Πολλοί, πάρα πολλοί συγγραφείς που πέθαναν νέοι είχαν φοβερό και τρομερό χιούμορ. Έγραψαν γελώντας και για να γελάσουμε. Αλλά πάντα διέκρινες στο βλέμμα τους τη μελαγχολία που γεννάει η γνώση και το ταλέντο. Τα ένθετα —εγκιβωτισμένα, όπως λέμε— επεισόδια στη Σκούπα και το σύστημα δείχνουν πόσο καλά ήξερε ο Wallace να τηρεί τον ορισμό του Roland Barthes για τη γραφή: γραφή είναι να μπορείς να διαλύεις τον κόσμο και να τον ανασυνθέτεις.
Πολλοί, πάρα πολλοί συγγραφείς που πέθαναν νέοι είχαν φοβερό και τρομερό χιούμορ. Έγραψαν γελώντας και για να γελάσουμε. Αλλά πάντα διέκρινες στο βλέμμα τους τη μελαγχολία που γεννάει η γνώση και το ταλέντο. Τα ένθετα —εγκιβωτισμένα, όπως λέμε— επεισόδια στη Σκούπα και το σύστημα δείχνουν πόσο καλά ήξερε ο Wallace να τηρεί τον ορισμό του Roland Barthes για τη γραφή: γραφή είναι να μπορείς να διαλύεις τον κόσμο και να τον ανασυνθέτεις.
 |
| Η σκούπα και το σύστημα David Foster Wallace Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κριτική 576 σελ. ISBN 978-960-586-143-8 Τιμή: €20,00 |
Είναι η ευχάριστη (όχι σαχλή) λογοτεχνία κάλυψη ενός λυπημένου ανθρώπου;
Δεν ήταν λυπημένος ο Wallace. Απεναντίας. Ήταν ένας άνθρωπος που έσφυζε από ζωή, που απολάμβανε την καλή μουσική, που έπαιζε υψηλού επιπέδου τένις, που φρόντιζε πολύ τα δύο σκυλιά του, που έγραφε μανιωδώς, που έπαιζε τη φιλοσοφία στα δάχτυλα, που γενναιόψυχα τιμούσε τους συγγραφείς που αγαπούσε.
Δεν ήταν λυπημένος ο Wallace. Απεναντίας. Ήταν ένας άνθρωπος που έσφυζε από ζωή, που απολάμβανε την καλή μουσική, που έπαιζε υψηλού επιπέδου τένις, που φρόντιζε πολύ τα δύο σκυλιά του, που έγραφε μανιωδώς, που έπαιζε τη φιλοσοφία στα δάχτυλα, που γενναιόψυχα τιμούσε τους συγγραφείς που αγαπούσε.
Πόσο ερωτικός ήταν ο πρωτότυπος λόγος και πού στάθηκε η μετάφραση;
Πρόκειται για ένα πολυφωνικό και πολυπρισματικό μυθιστόρημα. Πάλλεται από ερωτισμό, ναι, αλλά θίγει και ένα σωρό άλλα ζητήματα, από τη βιομηχανική κατασκοπεία και την ταχύπλοη καπιταλιστική αγυρτεία μέχρι τις σπασμωδικές σχέσεις των ανθρώπων σε μιαν εποχή δίχως κέντρο και δίχως βασικές ηθικές και φιλοσοφικές αρχές. Ο Wallace περνάει την αμερικανική κοινωνία, την αμερικανική οικογένεια, τον αμερικανικό τρόπο ζωής γενεές δεκατέσσερις και βάλε. Με το χιούμορ, πάντως, του ανθρώπου που είναι εντός αυτής της κοινωνίας, και που ξέρει να βλέπει τα κομμάτια του παζλ. Μεταφράζοντας το λόγο του Wallace θέλησα να μείνω απολύτως πιστός στο πνεύμα και στους ρυθμούς του. Άφησα και το παραμικρό σημείο στίξεως απείραχτο, διασκέδασα αφάνταστα γυρνώντας στα ελληνικά τα πάμπολλα λογοπαίγνιά του, άντλησα όσο μπόρεσα από τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας προκειμένου να ακουστούν οι πολλές φωνές που μιλάνε μέσα στο βιβλίο.
Πρόκειται για ένα πολυφωνικό και πολυπρισματικό μυθιστόρημα. Πάλλεται από ερωτισμό, ναι, αλλά θίγει και ένα σωρό άλλα ζητήματα, από τη βιομηχανική κατασκοπεία και την ταχύπλοη καπιταλιστική αγυρτεία μέχρι τις σπασμωδικές σχέσεις των ανθρώπων σε μιαν εποχή δίχως κέντρο και δίχως βασικές ηθικές και φιλοσοφικές αρχές. Ο Wallace περνάει την αμερικανική κοινωνία, την αμερικανική οικογένεια, τον αμερικανικό τρόπο ζωής γενεές δεκατέσσερις και βάλε. Με το χιούμορ, πάντως, του ανθρώπου που είναι εντός αυτής της κοινωνίας, και που ξέρει να βλέπει τα κομμάτια του παζλ. Μεταφράζοντας το λόγο του Wallace θέλησα να μείνω απολύτως πιστός στο πνεύμα και στους ρυθμούς του. Άφησα και το παραμικρό σημείο στίξεως απείραχτο, διασκέδασα αφάνταστα γυρνώντας στα ελληνικά τα πάμπολλα λογοπαίγνιά του, άντλησα όσο μπόρεσα από τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας προκειμένου να ακουστούν οι πολλές φωνές που μιλάνε μέσα στο βιβλίο.
Ποια είναι τα πιο συγκινητικά χαρακτηριστικά των ηρώων του Wallace στη Σκούπα και το σύστημα;
Το ότι είναι ευάλωτοι, το ότι (σχεδόν όλοι) είναι πάνω στην τρελή τραμπάλα της βεβαιότητας και της αμφισβήτησης κάθε βεβαιότητας, το ότι πάνε κάπου και δεν πάνε πουθενά την ίδια ώρα, το ότι δεν είναι bigger than life αλλά ούτε και συντετριμμένοι, το ότι η τραγικότητά τους δεν είναι και τόσο τραγική.
Το ότι είναι ευάλωτοι, το ότι (σχεδόν όλοι) είναι πάνω στην τρελή τραμπάλα της βεβαιότητας και της αμφισβήτησης κάθε βεβαιότητας, το ότι πάνε κάπου και δεν πάνε πουθενά την ίδια ώρα, το ότι δεν είναι bigger than life αλλά ούτε και συντετριμμένοι, το ότι η τραγικότητά τους δεν είναι και τόσο τραγική.
Η ηρωίδα του, η Λινόρ, θα ήταν οπισθοδρομική αν ζούσε σήμερα, ή θα ξεχώριζε;
Φυσικά, θα ξεχώριζε. Αλλά ας μην πω γιατί, θα είναι spoiler.
Φυσικά, θα ξεχώριζε. Αλλά ας μην πω γιατί, θα είναι spoiler.
Υπερασπίζεται το βιβλίο την άποψη ότι τίποτε δεν χάθηκε ακόμη;
Βεβαίως. Τίποτα δεν χάνεται όσο γράφονται βιβλία σαν αυτό, όσο διαβάζονται ολοένα και πιο πολύ συγγραφείς σαν τον Wallace.
Βεβαίως. Τίποτα δεν χάνεται όσο γράφονται βιβλία σαν αυτό, όσο διαβάζονται ολοένα και πιο πολύ συγγραφείς σαν τον Wallace.
Συχνά, όταν διαβάζουμε για έναν αυτόχειρα συγγραφέα, το μυαλό πηγαίνει κατευθείαν στην εντύπωση ότι θα έρθουμε αντιμέτωποι με τη μαυρίλα. Ο Wallace αυτοκτόνησε. Ας ρίξουμε λίγο φως σε αυτό. Ας διαλύσουμε αυτή την αχλύ κι ας μιλήσουμε για τη χαρά και τη δόξα της ίδιας της ζωής, της συναναστροφής και του έρωτα.
Καμία μαυρίλα δεν υπάρχει στις σελίδες του Wallace. Υπάρχει μπόλικο ξεκαρδιστικό χιούμορ, υπάρχει ανατομία, πολύ γόνιμη, των σχέσεων, υπάρχει ένα εξόχως δημιουργικό πάρε-δώσε της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Υπάρχει και η (έγχρωμη, εν προκειμένω) σκιά ενός από τους τρεις σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, του Ludwig Wittgenstein.
Καμία μαυρίλα δεν υπάρχει στις σελίδες του Wallace. Υπάρχει μπόλικο ξεκαρδιστικό χιούμορ, υπάρχει ανατομία, πολύ γόνιμη, των σχέσεων, υπάρχει ένα εξόχως δημιουργικό πάρε-δώσε της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Υπάρχει και η (έγχρωμη, εν προκειμένω) σκιά ενός από τους τρεις σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, του Ludwig Wittgenstein.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου