Ο φουτουρισμός, το κίνημα που λάτρεψε τις μηχανές, την τεχνολογία του μετάλλου, του γυαλιού και του μπετόν, απέκτησε θέσεις με το Μανιφέστο του Ιταλού Μαρινέτι.
Όπως και κάθε νέα τάση, απαξίωσε το παλιό, αλλά το απαξίωσε με πάθος, όπως αυτό εκφράζεται στη θέση 3 του μανιφέστου: «Εμείς θέλουμε να εξάρουμε την επιθετική κίνηση, την πυρετώδη αϋπνία, τον βηματισμό του αγώνα, το πήδημα του θανάτου, το χαστούκι και τη γροθιά».
Ο φουτουρισμός, λοιπόν, επιζητεί την καταστροφή όλων των έργων της τέχνης, απ’ όπου κι αν προέρχονται.
Στις θέσεις 9 και 10, ο Μαρινέτι γράφει: «Θέλουμε να δοξάσουμε τον πόλεμο –μοναδική υγεία του κόσμου– τον μιλιταρισμό, τον πατριωτισμό, την καταστρεπτική χειρονομία των φιλελεύθερων, τις ωραίες ιδέες για τις οποίες πεθαίνουμε και την περιφρόνηση της γυναίκας.
Θέλουμε να καταστρέψουμε τα μουσεία, τις βιβλιοθήκες, τις ακαδημίες κάθε είδους, και να παλέψουμε εναντίον της ηθικότητας, του φεμινισμού, και εναντίον κάθε ανανδρίας καιροσκοπικής ή κερδοσκοπικής».
Ο Ρωσικός, όμως, φουτουρισμός έχει κάποιες διαφορές που αφορούν στη θέση των γυναικών, η οποία είναι ισότιμη στη Ρωσία, και στη λατρεία του πολέμου, στον οποίο εναντιώνεται.
Το χαστούκι που θέλει να εξάρει ο Μαρινέτι μετουσιώνεται από τον Μαγιακόφσκι σε ένα οξύ κείμενο απόρριψης όλης της προγενέστερης λογοτεχνίας.
Τον Δεκέμβρη του 1912 υπογράφει στη Μόσχα μαζί με τους Χλέμπνικοφ, Μπουρλιούκ, Κρουτσόνιχ ένα κείμενο με τίτλο «Χαστούκι στο γούστο του κοινού».
«Σε αυτόν που διαβάζει το δικό μας Καινούριο, Πρωτότυπο και Απροσδόκητο.
Μόνο εμείς αποτελούμε το πρόσωπο της εποχής. Είμαστε η σάλπιγγα του χρόνου που ηχεί στην τέχνη του λόγου. Το χτες είναι ασφυκτικό. Η Ακαδημία και ο Πούσκιν είναι πιο ακατανόητοι και από ιερογλυφικά. Ας πετάξουμε τον Πούσκιν, τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, κλπ. κλπ., από το Ατμόπλοιο της σύγχρονης εποχής.
Όποιος δεν ξεχνά την πρώτη του αγάπη, δεν θα γνωρίσει την τελευταία. Ποιος είναι τόσο ελαφρόμυαλος, που θα απευθυνθεί στην τελευταία του αγάπη με την παρφουμαρισμένη πουτανιά του Μπαλμόντ; Μήπως κι αντανακλάται σ’ αυτήν η σημερινή θαρραλέα ψυχή; Ποιος είναι τόσο δειλός, που θα διστάσει να βγάλει τη χάρτινη πανοπλία πάνω από το μαύρο φράκο του πολεμιστή Μπριούσοφ; Ή μήπως και υπάρχουν πάνω της οι άγνωστες ομορφιές της αυγής; Πλύντε τα χέρια σας που άγγιξαν τις βρώμικες ροχάλες των βιβλίων που έχουν γραφτεί από αναρίθμητους Αντρέγεφ. Το μόνο που θέλουν όλοι αυτοί οι Μαξίμ Γκόρκι, Κουπρίν, Μπλοκ, Σολογκούμπ, Ρέμιζοφ, Αβέρτσενκο, Τσόρνι, Κουζμίν, Μπούνιν, κλπ. κλπ., είναι μια βίλλα στην όχθη του ποταμού. Έτσι ανταμείβει η μοίρα τους μόδιστρους.
Κοιτάζουμε από τα ύψη των ουρανοξυστών τη μηδαμινότητά τους!...».
Ο Μαγιακόφσκι έχει επίγνωση ότι είναι σπουδαίος ποιητής και γι’ αυτό στα έργα του δεσπόζει η ανωτερότητα και η υπερηφάνεια. Δέχεται το παρόν, πιστεύει στο μέλλον και απορρίπτει ό,τι ανήκει στο παρελθόν:
«Μισώ το κάθε ψοφίμι! Λατρεύω κάθε τι ζωντανό!» λέει στο «Επετειακό» το 1924.
Στο ποίημα «Με όλη μου τη φωνή» (1930), ο Μαγιακόφσκι διακηρύσσει το προσωπικό του ποιητικό δικαίωμα: «Εγώ ο ίδιος θα μιλήσω για την εποχή μου και για τον εαυτό μου».
Και είναι σαρκαστικός στους αυτοχαρακτηρισμούς: «Είμαι βοθρατζής και νεροκουβαλητής», λέει, και ακόμα «είμαι αγκιτάτορας και αρχιφωνακλάς». Με ασυνήθιστους συνδυασμούς λέξεων και νέες εκφράσεις αποκαλύπτει την εξεγερμένη ψυχή του.
Στο ποίημα «Μια ασυνήθιστη περιπέτεια το προηγούμενο καλοκαίρι, με τον Μαγιακόφσκι στο εξοχικό» (1920), υπογραμμίζει την κατεύθυνση και το μέγεθος της ποίησής του:
Να φωτίζεις πάντα,
να φωτίζεις παντού,
μέχρι το τέρμα,
να φωτίζεις –
μην ψάχνεις δικαιολογία!
να φωτίζεις παντού,
μέχρι το τέρμα,
να φωτίζεις –
μην ψάχνεις δικαιολογία!
Να το δικό μου σλόγκαν
μα και του ήλιου.
μα και του ήλιου.
Το 1914, φοβερά εκνευρισμένος, γράφει:
«Άιστε στο διάολο!
Ο καιρός σας πέρασε από την ημέρα της έκδοσης των κειμένων: Χαστούκι στο γούστο του κοινού, Το κύπελλο που βράζει δυνατά, Απόχη για κριτές κ.ά.
Η εμφάνιση της Νέας Ποίησης επέδρασε στα έρποντα από καιρό γεροντάκια της ρωσικής λογοτεχνιούλας, όπως θα επιδρούσε ένα λευκό μαρμαρένιο άγαλμα του Πούσκιν που χορεύει ταγκό.
Παλιότερα τα εμπορικά γεροντάκια μάντευαν νωρίτερα από το κοινό τους την αξία του νέου και εξέταζαν «κατά παράδοση» τα πορτοφόλια μας.
Ο δε Κορνέι Τσουκόφσκι (κι αυτός δεν είναι ηλίθιος!) χρησιμοποίησε σε όλα τα πανηγύρια των πόλεων ονόματα που πουλούσαν: ειδικά Κρουτσόνιχ, Μπουρλιούκ, Χλέμπνικοφ...
Ο Σολογκούμπ άρπαξε το καπέλο του Σεβεριάνιν για να καλύψει το φαλακρό ταλεντάκι του, ενώ ο Βασίλι Μπριούσοφ ξεκοκάλισε από τις σελίδες της Ρωσικής σκέψης την ποίηση του Μαγιακόφσκι και του Λίβσιτς.
“Άστο, Βάσια, αυτό δεν είναι τσίχλα!...”
Αυτοί δεν είναι που μας χάιδευαν στο κεφάλι για να φτιάξουν στα γρήγορα από τις σπίθες της ποίησής μας μια ηλεκτρική ζώνη για να επικοινωνήσουν με τις μούσες;
Αυτά τα υποκείμενα έδωσαν το δικαίωμα στην αγέλη των νεαρών, που ήταν από παλιά χωρίς συγκεκριμένη απασχόληση, να πέσουν με τα μούτρα στη λογοτεχνία και να μορφάζουν με την αποδοκιμασμένη “ποίηση του παταριού”, με τον “ντελάλη της Πετρούπολης” κ.ά.
Και το έρπον σκυλολόι των διάφορων Αδάμ με τις χωρίστρες, ο Γκουμιλιόφ, ο Μακόφσκι, ο Γκοροντέτσκι και ο Πιαστ, προσπάθησαν να κολλήσουν την ταμπέλα του ακμεϊσμού και του απολλωνισμού στα ξεθωριασμένα τραγούδια για τα σαμοβάρια της Τούλας και τα παιδικά παιχνιδάκια, και στη συνέχεια άρχισαν να χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τους καθιερωμένους φουτουριστές. Εμείς πετάμε σήμερα τη χλέπα που είχε κολλήσει στο στόμα μας από το παρελθόν, δηλώνοντας: Οι φουτουριστές συντάσσονται μόνο με τη δική μας ομάδα. Πετάξαμε τα περιστασιακά ψευδώνυμα του εγώ- και του κυβό- και συνενωθήκαμε σε μία ενιαία φιλολογική ομάδα φουτουριστών:
Νταβίντ Μπουρλιούκ, Αλεξέι Κρουτσόνιχ, Μπενεντίκτ Λίβσιτς, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Ίγκορ Σεβεριάνιν, Βίκτορ Χλέμπνικοφ».
Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1922, ο Μαγιακόφσκι αναλύει διεξοδικά τις θέσεις των φουτουριστών για τη λογοτεχνία και την ποίηση με επιστολή στην ΚΕ. Πρόκειται για ένα περιεκτικό θεωρητικό κείμενο, ένα κείμενο-ντοκουμέντο.
Σε αυτό γράφει: «Η Οκτωβριανή Επανάσταση αποστασιοποιήθηκε από τις πολυάριθμες φουτουριστικές ομάδες, οι οποίες αναχώρησαν από την επαναστατική Ρωσία, και τοποθέτησε εμάς στην ομάδα “κομμουνιστών φουτουριστών”, η οποία έχει το ακόλουθο λογοτεχνικό έργο:
1) Να εγκρίνει την προφορική τέχνη, ως λεκτική δεξιοτεχνία, αλλά όχι τόσο ως αισθητικό στυλιζάρισμα, αλλά ως λεκτική ικανότητα για να λύσει οποιοδήποτε πρόβλημα.
2) Να ανταποκρίνεται σε κάθε πρόκληση που τίθεται από τη σύγχρονη εποχή και για τον λόγο αυτό θα πρέπει:
α) Να εργαστεί πάνω στο λεξιλόγιο (νέα σύνθεση λέξεων, ηχητική των στίχων κ.ο.κ.),
β) Να αντικαταστήσει τα συμβατικά μέτρα του ιάμβου και του τροχαίου με την πολυρυθμία της ίδιας της γλώσσας,
γ) να φέρει επανάσταση στη σύνταξη (απλούστευση στη μορφή της σύνθεσης των λέξεων, προτεραιότητα σε ασυνήθιστες χρήσεις λέξεων κ.ο.κ.),
δ) να επικαιροποιηθεί η σημαντική των λέξεων και των φράσεων,
ε) να δημιουργηθούν πρότυπα κατασκευών ενδιαφέρουσας πλοκής,
ζ) να προσδιορισθούν λέξεις για αφίσες κ.ο.κ.,
2) Να ανταποκρίνεται σε κάθε πρόκληση που τίθεται από τη σύγχρονη εποχή και για τον λόγο αυτό θα πρέπει:
α) Να εργαστεί πάνω στο λεξιλόγιο (νέα σύνθεση λέξεων, ηχητική των στίχων κ.ο.κ.),
β) Να αντικαταστήσει τα συμβατικά μέτρα του ιάμβου και του τροχαίου με την πολυρυθμία της ίδιας της γλώσσας,
γ) να φέρει επανάσταση στη σύνταξη (απλούστευση στη μορφή της σύνθεσης των λέξεων, προτεραιότητα σε ασυνήθιστες χρήσεις λέξεων κ.ο.κ.),
δ) να επικαιροποιηθεί η σημαντική των λέξεων και των φράσεων,
ε) να δημιουργηθούν πρότυπα κατασκευών ενδιαφέρουσας πλοκής,
ζ) να προσδιορισθούν λέξεις για αφίσες κ.ο.κ.,
Η λύση όλων αυτών των προβλημάτων θα δώσει τη δυνατότητα να ικανοποιηθεί η ανάγκη σε διάφορες περιοχές του λεκτικού σχεδιασμού (μορφή: άρθρο, τηλεγράφημα, ποίημα, φεγετόν, επιγραφή, διακήρυξη, διαφήμιση κ.ο.κ.).
Όσον αφορά στην πεζογραφία:
1) Δεν υπάρχει μια αληθινή φουτουριστική πεζογραφία· υπάρχουν κάποιες απόπειρες από τον Χλέμπνικοφ, τον Κάμενσκι και από τον Κουσνέρ στο έργο Συνάντηση παλατιών, αλλά αυτές οι προσπάθειες δεν είναι τόσο σημαντικές όσο τα ποιήματα αυτών των λογοτεχνών.
Αυτό εξηγείται ως εξής:
α) οι φουτουριστές δεν βρίσκουν διαφορά μεταξύ των διαφόρων ειδών της ποίησης, και βλέπουν όλη τη λογοτεχνία σαν μια ενιαία τέχνη του λόγου,
β) πριν από τους φουτουριστές πίστευαν ότι η ποίηση έχει τον δικό της κύκλο, τα δικά της καθήκοντα, ότι η γλώσσα της διαφέρει από την πρόζα· για τους φουτουριστές αυτός ο διαχωρισμός δεν υπάρχει,
γ) πριν τους φουτουριστές πίστευαν ότι ο ποιητικός λόγος έχει τα δικά του προβλήματα, τα ποιητικά, και ότι ο κοινός λόγος είναι αντιποιητικός, για τους φουτουριστές όμως μια διακήρυξη για τη μάχη με τον τύφο ή ένα ερωτικό ποίημα είναι οι δύο πλευρές της ίδιας λεκτικής επεξεργασίας,
δ) μέχρι σήμερα οι φουτουριστές γράφουν κατά προτίμηση στίχους επειδή στην επαναστατική εποχή, που η ζωή δεν έχει ακόμα ωριμάσει, χρειάζονται στίχοι με συνθήματα, για να ωθήσουν την επαναστατική πράξη και δεν είναι μια ανακεφαλαίωση των αποτελεσμάτων αυτής της πρακτικής,
ε) και μόνο πολύ πρόσφατα, λίγο πριν εμφανιστούν οι φουτουριστές, τέθηκε το ερώτημα για τα πρότυπα της σύγχρονης εποχής: χωρίς πρωτόκολλο περιγραφής, αλλά με αποτελεσματική τάση και όχι φανταστική ουτοπία, δίνοντας έμφαση όχι σε εκείνα που είναι, αλλά σε εκείνα που θα πρέπει να είναι».
1) Δεν υπάρχει μια αληθινή φουτουριστική πεζογραφία· υπάρχουν κάποιες απόπειρες από τον Χλέμπνικοφ, τον Κάμενσκι και από τον Κουσνέρ στο έργο Συνάντηση παλατιών, αλλά αυτές οι προσπάθειες δεν είναι τόσο σημαντικές όσο τα ποιήματα αυτών των λογοτεχνών.
Αυτό εξηγείται ως εξής:
α) οι φουτουριστές δεν βρίσκουν διαφορά μεταξύ των διαφόρων ειδών της ποίησης, και βλέπουν όλη τη λογοτεχνία σαν μια ενιαία τέχνη του λόγου,
β) πριν από τους φουτουριστές πίστευαν ότι η ποίηση έχει τον δικό της κύκλο, τα δικά της καθήκοντα, ότι η γλώσσα της διαφέρει από την πρόζα· για τους φουτουριστές αυτός ο διαχωρισμός δεν υπάρχει,
γ) πριν τους φουτουριστές πίστευαν ότι ο ποιητικός λόγος έχει τα δικά του προβλήματα, τα ποιητικά, και ότι ο κοινός λόγος είναι αντιποιητικός, για τους φουτουριστές όμως μια διακήρυξη για τη μάχη με τον τύφο ή ένα ερωτικό ποίημα είναι οι δύο πλευρές της ίδιας λεκτικής επεξεργασίας,
δ) μέχρι σήμερα οι φουτουριστές γράφουν κατά προτίμηση στίχους επειδή στην επαναστατική εποχή, που η ζωή δεν έχει ακόμα ωριμάσει, χρειάζονται στίχοι με συνθήματα, για να ωθήσουν την επαναστατική πράξη και δεν είναι μια ανακεφαλαίωση των αποτελεσμάτων αυτής της πρακτικής,
ε) και μόνο πολύ πρόσφατα, λίγο πριν εμφανιστούν οι φουτουριστές, τέθηκε το ερώτημα για τα πρότυπα της σύγχρονης εποχής: χωρίς πρωτόκολλο περιγραφής, αλλά με αποτελεσματική τάση και όχι φανταστική ουτοπία, δίνοντας έμφαση όχι σε εκείνα που είναι, αλλά σε εκείνα που θα πρέπει να είναι».
Έτσι παθιασμένα δούλευε ο Μαγιακόφσκι σε όλη τη ζωή του, έτσι παθιασμένα έγραφε και έτσι παθιασμένα πέθανε, αφήνοντάς μας έναν όγκο σπουδαίων ποιημάτων από τα οποία αντλούμε υπέροχες εικόνες, χιούμορ, τρυφερότητα μα και οργή.
Εδώ και λίγους μήνες κυκλοφόρησε σε μετάφραση Ελένης Κατσιώλη από τις Δίγλωσσες Εκδόσεις Εκάτη ο ποιητικός κύκλος του Μαγιακόφσκι Παρίσι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου