Ο ΤΟΛΣΤΟΪ, Η ΡΑΧΜΑΝΟΒΑ ΚΑΙ «ΟΙ ΦΡΟΥΡΟΙ» (ΜΕΡΟΣ Α’) της Σταυρούλας Γ. Τσούπρου

Δευτέρα, 19 Ιανουαρίου 2015 κείμενο: Σταυρούλα Γ. Τσούπρου
Το 1955 κυκλοφορεί στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις «Εκλεκταί σελίδες», το βιβλίο της Alexandra Rachmanowa με τον τίτλο Η τραγωδία μιας αγάπης (Η ζωή του Λέοντος Τολστόη). Βέβαια, το εγχώριο ενδιαφέρον για τη ρωσική λογοτεχνία και τους πρωταγωνιστές της μετρούσε ήδη αρκετές δεκαετίες ζωής, ενώ στο συγκεκριμένο πλαίσιο, μεταξύ άλλων, ο συγγραφέας Τάσος Αθανασιάδης θα εξέδιδε (ως μαρτυρίες, επιπλέον, μιας γόνιμης προσωπικής μαθητείας), αφενός, την ίδια χρονιά, το Ο Ντοστογιέφσκι από το κάτεργο στο πάθος (1955) και, αφετέρου, δύο χρόνια αργότερα, το Τρία παιδιά του αιώνα τους (1957), με τα τρία «βιογραφικά χρονικά» για τους Ουγκό, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι. Πριν θέσουμε, ωστόσο, τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων της προαναφερθείσας μαθητείας, οφείλουμε να σταθούμε στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα όσο και παντελώς άγνωστη, όπως υποψιάζομαι, ιστορία της ίδιας της Alexandra Rachmanowa.[1]
Η Γκαλίνα Ντιουράγκιν, όπως ήταν το πραγματικό όνομά της [ο σωστός θηλ. ρωσ. τύπος είναι: Djuragina (σημ. Στέφ. Χένριχ)], ήταν Ρωσίδα συγγραφέας, γεννημένη στις 27 Ιουνίου 1898 στο Καζλί, κοντά στο Αικατερίνμπουργκ, στα Ουράλια. Το «Άλια (Αλεξάνδρα) Ραχμάνοβα» ήταν το ψευδώνυμό της και με αυτό καθιερώθηκε ως μία από τις γνωστότερες συγγραφείς του Μεσοπολέμου. Τα βιβλία της, τα οποία αποτελούν τεκμήρια μιας ανήσυχης εποχής και μαρτυρούν για το πώς μια ζωή «γεμάτη καταδιώξεις και καταστροφές», κατά τη δική της ρήση, είναι δυνατόν να καταξιωθεί, είχαν φτάσει ένα συνολικό τιράζ δύο και πλέον εκατομμυρίων αντιτύπων, ενώ οι ημερολογιακές σημειώσεις της, των οποίων τη συγγραφή θεωρούσε πάντα «εκ των ων ουκ άνευ» και από τις οποίες αντλήθηκαν πολλά από τα έργα της, μεταφράστηκαν σε 21 γλώσσες.
Πρώτη από τις τρεις κόρες μιας αριστοκρατικής οικογένειας, ο πατέρας της οποίας ήταν γιατρός στο Καζλί, κοντά στο Περμ των Ουραλίων, η Γκαλίνα Ντιουράγκιν, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Μυστικά για Τατάρους και είδωλα (1932), περιγράφει τη μεγαλοαστική πολυτέλεια μιας χριστιανικής οικογένειας (σε αντίθεση προς τον αρχαϊκό τρόπο ζωής των Τατάρων) και την ευτυχισμένη παιδική της ηλικία μέσα στους κόλπους της, πλούσια σε περιπετειώδεις εκδρομές και εμπειρίες.
Η κατάσταση, ωστόσο, παρουσιάζεται εντελώς διαφορετική στο Φοιτητές, έρωτας, μυστική αστυνομία και θάνατος (1931), τον πρώτο τόμο της τριλογίας «Τα ρωσικά μου ημερολόγια», όπου περιγράφονται τα γεγονότα στη Ρωσία λίγο πριν και, κυρίως, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ιδωμένα από την οπτική γωνία της οικογένειας Ραχμάνοφ/Ντιουράγκιν. Αυτό που αρχίζει ως η περιγραφή των αισθημάτων μιας έφηβης εξελίσσεται γρήγορα σε ένα σενάριο κόλασης. Ο τσάρος καθαιρείται, οι μπολσεβίκοι ανεβαίνουν στην εξουσία, ένας ηγούμενος παλουκώνεται δημόσια προς απόδειξιν του ότι δεν υπάρχει Θεός. Εκτελέσεις, κατ' οίκον έρευνες, συλλήψεις, αρρώστιες, φόβος και τρόμος κυριαρχούν στην καθημερινότητα. «Δεν μπορούμε πια να φανταστούμε καθόλου ότι είναι δυνατόν να κοιμάται κανείς με νυχτικό, να μιλάει και όχι να ψιθυρίζει, να ζήσει έστω και ένα λεπτό χωρίς να φοβάται πως θα τον τουφεκίσουν», εμπιστεύεται η φοιτήτρια στο ημερολόγιό της, το οποίο σχεδόν δεν τολμάει πια να βγάλει από τον κρυψώνα του. Η πόλη της καταλαμβάνεται από τους Λευκούς και, ενώ στην αρχή επικρατεί μια χαλάρωση, γρήγορα πλησιάζει ο Κόκκινος Στρατός, οπότε η οικογένεια διαφεύγει, κρυμμένη σε ένα βαγόνι για τη μεταφορά ζώων. Στο Ιρκούτσκ, όπου καταλήγουν να εγκατασταθούν, η Γκαλίνα αρχίζει να σπουδάζει Ψυχολογία.
Στο Γάμοι στην κόκκινη καταιγίδα, δεύτερο τόμο της τριλογίας, η Γκαλίνα ερωτεύεται έναν Αυστριακό αιχμάλωτο πολέμου, τον Άρνουλφ φον Χόγερ, με καταγωγή από το Σάλτσμπουργκ, ο οποίος, από αγάπη για εκείνη, παραμένει στη Σοβιετική Ρωσία, αν και αυτή εξακολουθεί να χειμάζεται από τον εμφύλιο. Παντρεύονται στο Ομσκ, όπου είχε αναγκαστεί να μεταφερθεί η οικογένεια της συγγραφέως, και ζουν μέσα σε ένα βαγόνι στον Σταθμό Εμπορευμάτων. Το 1922 γεννιέται ο γιος τους Γιούρκα, σε ένα σοβιετικό «μαιευτήριο», κάτω από κάκιστες συνθήκες υγιεινής. Τα πρώτα χρόνια του γάμου τους πέρασαν μέσα στην πείνα, το κρύο και τον φόβο των εκτελέσεων από τη μυστική αστυνομία. Ο Άρνουλφ φον Χόγερ (ο οποίος στο βιβλίο λέγεται Ότμαρ Βάγκνερ) κατάφερε να πάρει μια θέση ως δάσκαλος αγγλικών, ενώ η Γκαλίνα παρέδιδε μαθήματα με αντικείμενο την ψυχολογία της παιδικής ηλικίας και την παιδική λογοτεχνία.
Το 1925 η τριμελής οικογένεια απελαύνεται από τη Σοβιετική Ένωση και εγκαθίσταται στη Βιέννη της ανεργίας και της ανέχειας. Η Γκαλίνα προσπαθεί να εκδώσει ένα διήγημά της για τη ζωή στη Ρωσία, αλλά δεν γίνεται δεκτό. Αποφασίζουν να ανοίξουν ένα μπακάλικο/γαλατάδικο και ζουν από αυτό, όσον καιρό ο Άρνουλφ επαναλαμβάνει τις εξετάσεις τις οποίες είχε περάσει με επιτυχία στη Ρωσία, αλλά οι οποίες δεν αναγνωρίζονταν στην Αυστρία. Η Γκαλίνα, που στην αρχή μιλούσε σπαστά γερμανικά, χρησιμοποιεί κάθε ελεύθερο λεπτό για να καταγράψει τις ιστορίες τις οποίες της διηγείται η πελατεία της. Υποφέρει από νοσταλγία, τα γράμματα των γονέων της είναι θλιβερά, ενώ, από καιρού εις καιρόν, την παρακολουθεί η ρωσική μυστική αστυνομία.
Το 1927 η οικογένεια μετακομίζει στη γενέθλια πόλη του Άρνουλφ, το Σάλτσμπουργκ, όπου εκείνος αρχίζει να εργάζεται και πάλι ως δάσκαλος. Οι συνθήκες της ζωής τους βελτιώνονται, όταν ο τοπικός εκδοτικός οίκος Άντον Πούστετ εκδίδει τα ημερολόγια της Γκαλίνα, μεταφρασμένα από τον άντρα της στα γερμανικά – το Γαλακτοπώλισσα στο Ότακρινγκ (το πραγματικό όνομα της βιεννέζικης περιοχής όπου βρισκόταν το γαλακτοπωλείο τους ήταν Βέρινγκ), ο τρίτος τόμος, είχε εκπληκτική επιτυχία. Για να προστατεύσει τους συγγενείς της στη Ρωσία, η συγγραφέας παίρνει το ψευδώνυμο «Άλια (Αλεξάνδρα) Ραχμάνοβα».
Η οικογένεια μετακομίζει και πάλι, σε μια βίλα στο Γκιζελακάι αυτή τη φορά, όταν ο Άρνουλφ γίνεται καθηγητής γυμνασίου. Πάντως, η κοινωνική τάξη και το σπουδαίο όνομα δεν φαίνεται να είχαν για τη συγγραφέα μεγάλη σημασία. Πολύ περισσότερο πρέπει να την ενδιέφερε το καθαρά ανθρώπινο στοιχείο. Μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο γερμανικό Ράιχ, η Άλια (Αλεξάνδρα) Ραχμάνοβα αποκλείεται από τον Κρατικό Οργανισμό Συγγραφέων και τα βιβλία της απαγορεύονται, επειδή δεν ταίριαζαν με το Σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν. Ωστόσο, μετά τη γερμανική επίθεση εναντίον της Ρωσίας, επαναμεταφράζονται στα ρωσικά και χρησιμοποιούνται ως αντιμπολσεβικικό μέσο προπαγάνδας στο ανατολικό μέτωπο.
Όταν, τον Απρίλιο του 1945, ο εικοσιτριάχρονος γιος τους Γιούρκα σκοτώνεται από τους Ρώσους, στις τελευταίες μάχες της Βιέννης, η Γκαλίνα διαφεύγει με τον σύζυγό της στην Ελβετία. Το βιβλίο Ένας ανάμεσα σε πολλούς, γραμμένο στην ελβετική εξορία, είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Γιούρκα και περιγράφει τα γεγονότα από τη μετακόμιση στο Σάλτσμπουργκ, το 1927, μέχρι τον θάνατό του. Το ζεύγος Χόγερ εγκαθίσταται στην τελευταία του κατοικία, στο Ετενχάουζεν του καντονίου Τούργκαου, κοντά στο Βίντερτουρ. Η Γκαλίνα γράφει μυθιστορηματικές βιογραφίες Ρώσων συγγραφέων, τις οποίες ο Άρνουλφ μεταφράζει στα γερμανικά. Μετά τον θάνατο εκείνου, το 1971, τη συγγραφέα βοηθούσε μία γειτόνισσα. Η Γκαλίνα Ντιουράγκιν πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου 1991, όταν αναμενόταν ήδη η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και ενταφιάστηκε στο κοινοτικό νεκροταφείο του Σάλτσμπουργκ.
Η ζωή της συγγραφέως όπως παρουσιάζεται από την ίδια στα προαναφερθέντα εδώ βιβλία της (σε αυτά στηρίχθηκε και η προηγηθείσα παρουσίαση) χρήζει οπωσδήποτε κριτικού ελέγχου, ως προς την ακρίβεια των αυτοβιογραφικών στοιχείων· έλεγχος ο οποίος αποτελεί ακόμη ζητούμενο, καθώς, μεταξύ άλλων, η καθαρά αντισοβιετική στάση της συγγραφέως την καθιστούσε αναξιόπιστη για τη ρωσική έρευνα μέχρι το 1990. Να προστεθεί, επιπλέον, το γεγονός ότι τα ρωσικά χειρόγραφά της παραμερίστηκαν, κατά κάποιον τρόπο, εξαιτίας των γερμανικών μεταφράσεών τους από τον άντρα της, ώστε ή δεν υπάρχουν καθόλου ή υπάρχουν μόνον μερικώς. Τα υπάρχοντα ρωσικά της δακτυλόγραφα, από την άλλη πλευρά, είναι γραμμένα με λατινικό αλφάβητο σε φωνητική γραφή. Η Ντιουράγκινα, προφανώς, δεν είχε ποτέ γραφομηχανή με κυριλλικούς χαρακτήρες.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Για τις πληροφορίες αυτές χρωστώ θερμότατες ευχαριστίες στους αξιότιμους Günther Steffen Henrich, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Λειψίας, και Κυριακή Χρυσομάλλη-Henrich, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου, οι οποίοι και μετέφρασαν το εν λόγω άρθρο από τα γερμανικά. http://diastixo.gr