ΣΕ Α' ΠΡΟΣΩΠΟ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Πριν από χρόνια, και αφού ως μέλος αρχαιολογικών αποστολών είχα σκάψει σε διάφορα σημεία της ελληνικής γης, άρχισα να «ανασκάπτω» τα αρχαία ελληνικά κείμενα, και ιδιαίτερα τα ποιητικά, ξεχωρίζοντας τα ωραιότερα, κατά τη γνώμη μου, «ευρήματα» και ως προς τη μορφή και ως προς το περιεχόμενο, που μου αποκάλυπτε η υψηλή αυτή τέχνη, ο αρχαίος ποιητικός λόγος.

Ξεκίνησε, λοιπόν, μια συναρπαστική «ανασκαφή», πλούσια σε γνώσεις, εκπλήξεις, συγκινήσεις, προβληματισμούς, αισθητική απόλαυση, πνευματική και ψυχική ευεξία. Και όλα αυτά, μέσα από μία γλώσσα μοναδική σε διαύγεια και ακρίβεια, σε μουσικότητα και πλαστικότητα, όπως είναι η αρχαία ελληνική.

Και, κάποια στιγμή, ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ και με άλλους όλο τον θησαυρό που είχα συγκεντρώσει. Αισθάνθηκα σαν τον ταξιδιώτη που λαχταρά να κάνει και άλλους κοινωνούς του πλούτου και της ομορφιάς που συνάντησε στο μαγευτικό ταξίδι του.

Έτσι, προέκυψαν οι μεταφρασμένες ανθολογίες μου.

Με την τελευταία (Μούσας άγγιγμα, Εκδόσεις Εκκρεμές, 2013), έκλεισα τον κύκλο ενός μεγάλου αριθμού σπουδαίων ποιητών που μας είναι γνωστοί από την αρχαιότητα, από τον 8ο αι. π.Χ. έως τον 6ο αι. μ.Χ. Στην περί ου ο λόγος έκδοση, περιλαμβάνονται ανθολογημένοι σαράντα οκτώ δημιουργοί, μεταξύ των οποίων ο Ησίοδος, οι λυρικοί Αρχίλοχος, Σαπφώ, Σιμωνίδης ο Κείος, Τυρταίος, Αλκαίος κ.ά., ο Πίνδαρος· οι φιλόσοφοι ποιητές Ξενοφάνης, Παρμενίδης και Εμπεδοκλής· ποιητές της Μέσης κωμωδίας· ο Μένανδρος, ο Καλλίμαχος, ο Θεόκριτος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος και διάφοροι λαμπροί επιγραμματοποιοί, όπως ο Ποσείδιππος, η Ανύτη, ο Φιλόδημος, ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος κ.ά.

Μεγαλείο συνταρακτικό σφραγίζει τις ιδέες του ανυπέρβλητου δραματουργού, τους χαρακτήρες των ηρώων του, το ύφος, τη στιχοποιία, την ποιητική του γλώσσα. Στη δύναμη των στίχων του συντελούν, μεταξύ των άλλων, οι θαυμάσιες εικόνες και παρομοιώσεις του, οι τολμηρές μεταφορές και οι πολλές καινούργιες σύνθετες λέξεις που δημιουργεί ‒ ο Αισχύλος υπήρξε ο μεγαλύτερος γλωσσοπλάστης της αρχαιότητας.

Για το τέλος είχα αφήσει τους τρεις μεγάλους τραγικούς, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη, και τον τεράστιο Όμηρο, καθώς ήθελα να τους ανθολογήσω εκτενέστερα και να εκδοθούν αυτοτελώς.

Με το δέος, λοιπόν, που προκαλούν τα αθάνατα έργα αυτών των υπέρτατων δημιουργών σε όποιον επιχειρεί να τα αποδώσει στα νέα ελληνικά, «με τρέμουσα χείρα», κατά την έκφραση του σημαντικού λογοτέχνη Γιώργου Ιωάννου (1927-1985), επιδόθηκα και εγώ στη μετάφραση επιλεγμένων αποσπασμάτων τους. Και το έκανα αυτό, υπηρετώντας πάντα δύο μεταφραστικούς στόχους· την πιστότητα στο νοηματικό περιεχόμενο του αρχαίου κειμένου και την έμμετρη, ρυθμική απόδοση των στίχων του.

Καρπός αυτού του εγχειρήματος είναι το νέο μου βιβλίο, η ανθολόγηση των σωζόμενων τραγωδιών του Αισχύλου, που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις Εκδόσεις Εκκρεμές.
Τιτάνας δημιουργός ο Αισχύλος, συγκλονίζει με τα απαράμιλλης ποιητικής τέχνης έργα του. Μεγαλείο συνταρακτικό σφραγίζει τις ιδέες του ανυπέρβλητου δραματουργού, τους χαρακτήρες των ηρώων του, το ύφος, τη στιχοποιία, την ποιητική του γλώσσα. Στη δύναμη των στίχων του συντελούν, μεταξύ των άλλων, οι θαυμάσιες εικόνες και παρομοιώσεις του, οι τολμηρές μεταφορές και οι πολλές καινούργιες σύνθετες λέξεις που δημιουργεί ‒ ο Αισχύλος υπήρξε ο μεγαλύτερος γλωσσοπλάστης της αρχαιότητας.

Για παράδειγμα: στις Ικέτιδες στ. 559, περιγράφει ένα λιβάδι σκεπασμένο από χιόνια ως λειμῶνα χιονόβοσκον (= λιβάδι που τρέφεται από τα χιόνια) ή χιονοβοσκόν (= λιβάδι που βόσκει, τρέφει χιόνια). Επίσης, πλάθει για τη λέξη «ημέρα» το ωραιότατο επίθετο λευκόπωλος, δηλαδή ημέρα που τη φέρνουν λευκά άλογα (Πέρσαι στ. 386). Και στις Ευμενίδες στ. 275, αναφερόμενος στον Άδη, λέει πως ο θεός βλέπει από τον κάτω κόσμο όλες τις πράξεις των ανθρώπων και χαρακτηρίζει τον νου του θεού δελτογράφον (δελτογράφῳ φρενί στο πρωτότυπο), γιατί γράφει το καθετί πάνω σε δέλτον, σε πινακίδα γραφής.

Η φωνή του Αισχύλου φτάνει από τον 5ο προχριστιανικό αιώνα ως εμάς, μιλώντας για την Ειμαρμένη και τη θεία Δίκη· για την πίστη στους θεούς και την τραγική ουσία της ανθρώπινης ζωής· για τα πάθη και τη μεγαλοσύνη του ανθρώπου όταν πασχίζει να υπερβεί τα όριά του, με αποτέλεσμα τη συντριβή του.

Και εμείς, τα ψυχρά ορθολογιστικά και υλιστικά όντα της εποχής μας, νιώθουμε ότι ο μεγάλος τραγικός αγγίζει μια βαθιά μέσα μας μυστική περιοχή, όπου η λογική δεν λειτουργεί, μια περιοχή που την έχουμε λησμονήσει, που δεν την αφουγκραζόμαστε πια. Και είναι αυτή που μέσω του ποιητή αναγνωρίζει το τραγικό πνεύμα ως δ ι κ ό μας. Μας ξυπνάει ο Αισχύλος από τον λήθαργο του ρεαλισμού και την αλαζονεία των ανθρώπινων κατακτήσεων και δ ι α ι σ θ α ν ό μ α σ τ ε την ύπαρξη του τραγικού κόσμου γύρω μας και εντός μας. Τότε γινόμαστε μικροί και αδύναμοι και βιώνουμε το αίνιγμα της ζωής και τη φοβερή υπαρξιακή αγωνία: Είμαστε, τελικά, ελεύθεροι στον κόσμο ή μήπως υπάρχει κάποια ασύλληπτη Τάξη πραγμάτων που κυβερνά το σύμπαν και τον άνθρωπο;

Αισχύλος, ο ποιητής του μεγαλοπρεπούς και του τιτανικού
Μια επιλογή από το σωζόμενο έργο του
ανθολόγηση: Γεωργία Παπαδάκη
μετάφραση: Γεωργία Παπαδάκη
Εκκρεμές
240 σελ.
Τιμή € 19,70

H τραγωδία είναι, όπως σωστά γράφει ο Άγγελος Τερζάκης, είδος προ-λογικό. Και από τα δράματα του Αισχύλου δεν σηκώνεται αύρα δροσερή, γλυκόπνοο αεράκι της τυπικής λογικής, αλλά βοριάς δυνατός του Ανεξερεύνητου που βουίζει και σε παρασύρει στο φυσομανητό του. Αξίζει να τα προσεγγίσουμε, για να εμβαθύνουμε στην εσωτερική σημασία τους και να γευτούμε τη μαγεία και το ποιητικό κάλλος των στίχων τους. http://diastixo.gr/