- Κωνσταντίνος Μπούρας
Από το θεατρικό έργο του Τζον Πρίσλεϊ Εμείς και ο χρόνος μέχρι το πασίγνωστο άσμα του Μάνου Χατζιδάκι (σε στίχους Νίκου Γκάτσου) «τι ζητάς, αθανασία, στο μπαλκόνι μου μπροστά…», το φάντασμα του χρόνου και η απαίτηση της υστεροφημίας, το εν πολλοίς ματαιόδοξο κυνήγι τής –διά του καταλιπόντος έργου– «ζωής μετά θάνατον» θέτει εναγώνια ζητήματα υπερβάσεως των βιολογικών χωροχρονικών ορίων.
Τελικά, το ερώτημα παραμένει: η γραμμική αντίληψη του χρόνου από την ανθρώπινη συνείδηση και η αδυναμία εμπεδώσεως της όποιας ελλειπτικότητας-κυκλικότητάς του οφείλεται αποκλειστικά και μόνον στις εξώθερμες βιοχημικές αντιδράσεις και στην αναπότρεπτη γήρανση, εξάντληση των ενεργειακών πηγών και θάνατο του υλικού σώματος, ενόσω επικρέμανται φιλοσοφικές «μεταφυσικές» θεωρήσεις περί αφθάρτου «ψυχής» και υπεραιωνίου «πνεύματος».
Το τι συμβαίνει λίγο πριν από τον θάνατο, όταν καταρρέει η ανθρώπινη αυτεπίγνωση, μπορούμε ενδεχομένως να το μελετήσουμε σε έναν βαθμό. Το τι συμβαίνει όμως μετά τον οριστικό (σύμφωνα με τα διαγνωστικά μας όργανα) θάνατο του φυσικού μας σώματος, μόνον να το εικάσουμε δυνάμεθα. Και προκειμένου να μην υποπέσουμε στον φαύλο κύκλο των αυτοεπαληθευόμενων προφητειών, καλόν είναι να μελετήσουμε πολύ προσεκτικά αυτό το άκρως επιστημονικό, συστηματικά δομημένο, διαφωτιστικό βιβλίο-πόνημα του Ορέστη Γιωτάκου, Η αντίληψη του χρόνου στον εγκέφαλο & τη συμπεριφορά, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση.
Πρόκειται για ένα πολύτιμο εγχειρίδιο, που μας προσφέρει σημαντικά ορθολογικά εργαλεία για τη διερεύνηση τόσο του μυαλού μας όσο και των κοινωνικών/πολιτισμικών φαινομένων.
Η περίφημη «κβαντική διεμπλοκή» ή «κβαντική σύμπλεξη» εδώ (quantum entanglement), πάνω στην οποία βασίζονται οι κβαντομηχανικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές του άμεσου μέλλοντός μας, δημιουργεί διάφορα περίεργα φαντάσματα-είδωλα στον ανθρώπινο εγκέφαλο, εκεί ακριβώς όπου σταματά η λογική και οι νοησιαρχικές αναλυτικές θεωρήσεις του αριστερού μας ημισφαιρίου και αναλαμβάνει το σκοτεινό, το ποιητικό, το αδήλως τε και περιέργως συνδημιουργικό-επινοητικό δυσεξιχνίαστο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου μας (για τους δεξιόχειρες, πάντα).
Ο εμβριθέστατος μελετητής-ερευνητής καθηγητής Νευροεπιστημών Ορέστης Γιωτάκος ανακεφαλαιώνει διεξοδικά τα μέχρι τώρα διεπιστημονικά δεδομένα και τις επιστημονικές κατακτήσεις χωρίς να υπερβαίνει τα νοησιαρχικά όρια και υπαινισσόμενος ότι η συγγραφή-καταγραφή της όποιας μνημονικής αποτυπώσεως της διυποκειμενικής εμπειρίας μπορεί να ενισχύσει τον αυτοέλεγχο.
Εμείς οι ποιητές γνωρίζουμε το λεγόμενο «ωκεάνιο συναίσθημα» που περιγράφει αξιοθαύμαστα ο Διονύσιος Σολωμός: «Πριν πάψ’ η μεγαλόψυχη πνοή χαρά γεμίζει·/ άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του·/ οι κόσμοι γύρου ν’ άνοιγαν κορόνες να του ρίξουν…». Κι ο νομπελίστας Γιώργος Σεφέρης διατείνεται ποιητικώ τω τρόπω: «Όλοι βλέπουν οράματα/ κανείς ωστόσο δεν τ’ ομολογεί». Ο φυσικός κόσμος-χρόνος εμπλουτίζεται, ενισχύεται, ανατρέπεται ή και ακυρώνεται από τον ψυχολογικό-νοητικό κόσμο-χρόνο. «Τα τραγούδια για νεκρά παιδιά» του Γκούσταβ Μάλερ καταδεικνύουν τη χαρμολύπη της ηδονικής αναπόλησης ενός τραυματικού γεγονότος. «Αισιοδοξία της ανάμνησης» τον χαρακτήριζε αυτόν τον επιβιωτικό μηχανισμό ο φωτισμένος ακαδημαϊκός και διδάσκαλος Ευάγγελος Παπανούτσος. Στη συμφωνία με αριθμό 4 ο Μάλερ αναπαριστά τους ήχους της φύσης με έναν αναλογικό μεταισθητικό-νοητικό αναδημιουργικό τρόπο. Ο Καβάφης διατυπώνει την αλήθεια: «Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου…».
Πολύτιμο εργαλείο ανακεφαλαιωτικής κατανόησης του βιβλίου Η αντίληψη του χρόνου στον εγκέφαλο & τη συμπεριφορά αποτελεί ο πρόλογος του Αθανασίου Φωκά, ακαδημαϊκού και καθηγητή του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, ο οποίος υπογραμμίζει: «Το παρόν βιβλίο συζητά πολλές πτυχές του εξαιρετικά περίπλοκου προβλήματος διάκρισης του απόλυτου από τον σχετικό χρόνο, στη φυσική και στη νευροεπιστήμη. Δεν γνωρίζω κάποια πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση, όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία».
Η σιωπή, η απάθεια, η άρνηση μπορεί να είναι η χειρότερη μορφή επιθετικότητας. Νευροψυχιατρικές διαταραχές εξετάζονται εδώ υπό την οπτική των χωροχρονικών υποκειμενικών αντιλήψεων. Η μουσική είναι μία λελογισμένη έντεχνη αναδιάταξη ακουστικών (και όχι μόνον) ερεθισμάτων που ανασηματοδοτούν τον χρόνο με ηδονικώς κυμαινόμενο «αισθητικό» πρόσημο. Η ποίηση αναβλύζει ως λόγος από τη μουσική. Κάθε χάρισμα-ταλέντο απαιτεί εξάσκηση. Ο θεατής αλλάζει το παρατηρούμενο, σύμφωνα με την κβαντομηχανική. Θέαση, θεάται… Αναγκάζει το υποκείμενο να διαφοροποιήσει την αυτοεικόνα, το αυτοείδωλό του. Στο βασικό αφήγημα κάθε υποκειμένου κυριαρχούν η αντίθεση-αντίφαση-ανατροπή, η αντίστιξη και η μετατροπία. Το απρόβλεπτο καταρρακώνει τις ενδεχόμενες «μεγάλες προσδοκίες» (grand expectations). Κι όπως λέγει ο Ευριπίδης στις στερνές του τραγωδίες: «Αυτά που περιμέναμε δεν γίνανε και για το απρόβλεπτο βρήκε δρόμο ο θεός». Ή όπως λέει ο λαός: «Όταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια, ο Θεός γελάει».
Πέρα όμως από τις δυσεξιχνίαστες μαντείες-προφητείες και τις αμφιβόλου εγκυρότητας νοητικές ακροβασίες, ο άνθρωπος φαίνεται πως χρειάζεται ακόμη τις λεγόμενες «αυτοεπαληθευόμενες προφητείες», προκειμένου να μεταφράζει τα δεδομένα της εμπειρίας κατά το δοκούν. Συγγνωστή αδυναμία, διαχρονική.
Πρόκειται για ένα πολύτιμο εγχειρίδιο, που μας προσφέρει σημαντικά ορθολογικά εργαλεία για τη διερεύνηση τόσο του μυαλού μας όσο και των κοινωνικών/πολιτισμικών φαινομένων, δεδομένου ότι αποτελεί ζωτική λειτουργία του εγκεφάλου η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τον χρόνο, να προβλέπει γεγονότα και να επεξεργάζεται τα χρονικά πρότυπα. Ωστόσο, «η αντίληψη των αισθήσεων, ο έλεγχος των κινήσεων, η νόηση και η συνειδητότητα απαιτούν αξιόπιστη χρονική αντίληψη, γεγονός που απαιτεί την παρουσία ενός ιδιαίτερα ακριβούς ενδογενούς συστήματος υπολογισμού του χρόνου…». Βιβλίο που διαβάζεται απνευστί από τους επαρκείς αναγνώστες, θεατές του παγκόσμιου «θεάτρου» (όπως χαρακτήρισε τον ταραχώδη και περιπεπλεγμένο κόσμο μας ο Σαίξπηρ).
Η αντίληψη του χρόνου στον εγκέφαλο & τη συμπεριφορά
Ορέστης Γιωτάκος
Εκδόσεις Παπαζήση
322 σελ.
ISBN 978-960-02-4413-7
Τιμή €19,08
Κωνσταντίνος Μπούρας ποιητής και κριτικός
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/25016-antilipsi-tou-xronou-egkefalo-symperifora
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου