«Για μια “κλασική” βιβλιοθήκη σύγχρονων βιβλίων για παιδιά» της Μένης Κανατσούλη

Ο τίτλος εμπεριέχει μια –φαινομενική, κατά την άποψή μου– αντίφαση: το κλασικό λογοτεχνικό έργο που χαρακτηρίζεται από διαχρονικότητα, από τη διαπιστωμένη αντοχή του στον χρόνο και ιδίως από την αντοχή του στις εκάστοτε κοινωνικές αντιλήψεις και αισθητικές προτιμήσεις πώς μπορεί να συμβιβάζεται με το σύγχρονο; Το σύγχρονο που εκτρέφεται από την επικαιρότητα πώς μπορούμε, αν όχι να ξέρουμε, τουλάχιστον να διαισθανθούμε ότι έχει την ποιότητα του κλασικού;

Για να απαντήσω στο βασικό τούτο ερώτημα, μάλιστα σε σχέση με τα 15 παιδικά βιβλία που θα σχολιάσω στη συνέχεια, θα ορίσω τα κριτήριά μου, προλέγοντας όμως ότι θα περιοριστώ σε βιβλία με εικόνες μεταφρασμένα στα ελληνικά. Ο λόγος αυτού του περιορισμού είναι ότι πολλά ξένα εικονογραφημένα βιβλία που εκδίδονται στην Ελλάδα, καθώς δεν εμπίπτουν σε κάποια από τα υπάρχοντα βραβεία (υπάρχει μόνο βραβείο μεταφραστή) και με άγνωστο τον συγγραφέα τους –πόσω μάλλον τον εικονογράφο τους– συνήθως δεν τυγχάνουν της ανάλογης προσοχής ούτε σχολιάζονται επαρκώς.

Αναφορικά με το στοιχείο του κλασικού για τα βιβλία που θα παρουσιάσω, πήρα υπόψη μου φυσικά την ποιότητα του κειμένου, τη λογοτεχνική γραφή, την πρωτοτυπία, την επικαιρότητα των αξιών που αναδύονται από το περιεχόμενό τους. Αναμφισβήτητα συνυπολογίστηκαν η αισθητική της εικόνας, η επιτυχημένη –όχι αναγκαστικά ταυτόσημη– συνύπαρξη της εικόνας με το κείμενο και ο ερεθιστικός –για συλλογισμό– διάλογος εικόνας-κειμένου. Ταυτόχρονα, όμως, δεν παρέβλεψα να λάβω υπόψη μου την αξία τους ως εμπορικών προϊόντων – τα ευπώλητα βιβλία μπορούν μια χαρά να είναι ποιοτικά και υψηλής αισθητικής. Επίσης όμως με ενδιέφερε να συνυπολογίσω και «λεπτομέρειες» που μετρούν στον πολιτισμό των έντυπων προϊόντων που ανταγωνίζονται –συνήθως άνισα– τη γοητεία των οπτικοακουστικών αφηγήσεων. Εννοώ τη συνολική τελική εικόνα, ως υλικό αντικείμενο, που σου αφήνει το ανά χείρας βιβλίο: σχεδόν όλα τα βιβλία που αποφάσισα να αναδείξω έχουν χοντρό εξώφυλλο, μεγάλο μέγεθος (κάθε άλλο παρά θυμίζουν βιβλία τσέπης), με ευανάγνωστη καλαίσθητη γραφή. Με άλλα λόγια, πολιτιστικά προϊόντα προσεγμένα ποιοτικά και χωρίς την υπόνοια μιας μίζερης εκδοτικής παραγωγής. Τέλος, θεώρησα ιδιαίτερα θετικά δύο ακόμη γνωρίσματα των βιβλίων αυτών: ότι δεν συνοδεύονται από δραστηριότητες για παιδιά και ότι τα βιογραφικά συγγραφέων και εικονογράφων παρέχουν ακριβείς και ολιγόλογες αλλά κατατοπιστικές πληροφορίες και όχι –που έχει γίνει πολύ της μόδας– παραμυθιακές και «μαγικές» του τύπου «αν ήξερε να μαγειρεύει, θα έκανε τις ιστορίες πίτσα με τρούφα και θα άνοιγε την πρώτη δωρεάν πιτσαρία του κόσμου».

Ασφαλώς Τα φανταστικά ιπτάμενα βιβλία του Μόρρις Λέσμορ, σε κείμενο και εικονογράφηση του William Joyce (και συν-εικονογράφηση του Joe Bluhm, μτφρ. Μ. Τοπάλη, 2012/2014, Πατάκης) δεν μπορεί παρά να αποτελούν την αφετηρία μου: είναι ένα βιβλίο για τα βιβλία, για τα βιβλία που μας ανακουφίζουν, μας παρηγορούν, μας συντρέχουν στη μοναξιά και στη ζωή μας. Ο κύριος Λέσμορ, λοιπόν, ως μια έντυπη μετασχηματισμένη μορφή του Μπάστερ Κίτον, ζει απορροφημένος στα βιβλία του, μέχρι που εμφανίζεται ο τυφώνας Κατρίνα, που του αρπάζει τις λέξεις, του αρπάζει τα βιβλία, του αρπάζει την ουσία της ζωής. Όλα αυτά θα τα ξαναβρεί στα μαγικά βιβλία της βιβλιοθήκης: ο κ. Λέσμορ φροντίζοντας τα «πληγωμένα» βιβλία, ζώντας τη μαγεία τους, τα κάνει ζωή του και πορεύεται μαζί τους μέχρι το τέλος. Μόνο που η ζωή με τα βιβλία είναι μια ζωή που τη μοιράζεται με άλλους, με όλους αυτούς, πρώτα και κύρια παιδιά, που τα λατρεύουν. Η εικονογράφηση απογειώνει τον αναγνώστη: τα βιβλία πετούν, χορεύουν, ο κ. Λέσμορ περιπλανιέται και χάνεται μέσα στις σελίδες τους, ταυτόχρονα όμως η εικονογραφική περιγραφή έχει έναν σχεδόν φωτογραφικό ρεαλισμό. Άλλωστε Τα ιπτάμενα βιβλία ξεκίνησαν ως βραβευμένη ταινία μικρού μήκους [1], ως εκ τούτου μπορεί να «αναγνωστεί» διπλά: ως οπτικοακουστική αφήγηση και ως εικονοβιβλίο.

Το κορίτσι στο κάστρο(μτφρ. Σ. Τζαλή, 2008/2017, Λιβάνης), της ποιήτριας Carol Ann Dufy, εικονογραφημένο από τη βραβευμένη Nicoletta Ceccoli, είναι ένα βιβλίο μυθοπλαστικού παιχνιδιού: το κορίτσι με τα τεράστια μάτια ζει μέσα σε ένα παιδικό μουσείο, είναι το έκθεμα στα μάτια των παιδιών-επισκεπτών. Ο αναγνώστης  γίνεται ο παρατηρητής των παιδιών που παρατηρούν το κάστρο με το μοναχικό κορίτσι. Το κορίτσι με τη σειρά του παρατηρεί από μέσα τα «αληθινά» παιδιά-επισκέπτες, αλλά παρατηρεί και τα μη πραγματικά παιδιά που συναντά στα όνειρά της. Αλλά και κάποιο άλλο παιδί παρατηρεί το παρατηρούμενο κορίτσι και είναι η αναγνώστρια του βιβλίου που υπάρχει μέσα στο βιβλίο του βιβλίου που κρατά το πραγματικό, εξωκειμενικό παιδί ή ο εξωκειμενικός ενήλικας. Σε αυτή την αλληλοδιείσδυση πραγματικών και «πραγματικών» ή λιγότερο «πραγματικών» παρατηρητών και αναγνωστών, η εικονογράφηση έχει τον πρώτο λόγο: όλα εικονοποιούνται σε έναν κόσμο παιχνιδιού, και με τα υπαρκτά απεικονιζόμενα παιχνίδια αλλά και με τις εικονογραφικές ψευδαισθήσεις και εικονογραφικά «τρικ» που δημιουργούνται.

Θα μείνω λίγο ακόμη στο πνεύμα του παιχνιδιού που διαποτίζει δύο άλλα βιβλία: το Παρακαλώ, μπαμπά, φέρε μου το φεγγάρι του Eric Carle (απόδοση Ε. Δουκάκη, 1986/2006, Καλειδοσκόπιο) και τοΑκροβατικά για αρκούδες του Benjamin Chaud (μτφρ. Σ. Γιανναράς, 2014/2015, Κόκκινο). Το παιχνίδι είναι συνυφασμένο με την κατασκευή τους: το πρώτο φέρει σελίδες-αφίσες που ξεδιπλώνουν και μας ανεβοκατεβάζουν στο φεγγάρι και το δεύτερο με τις τρύπες που υπάρχουν σε κάθε σελίδα δημιουργεί χρωματικά και σχηματικά εφέ. Και τα δύο λειτουργούν και ως βιβλία-αντικείμενα, ταυτόχρονα όμως με τις ιστορίες τους και τις λεπταίσθητες εικονογραφήσεις μάς περιφέρουν σε κόσμους ονειρικούς, είτε του μπαμπά που με τη σκάλα του σκαρφαλώνει στο φεγγάρι είτε της οικογένειας αρκούδων που μας ξελογιάζουν με τα ακροβατικά τους μπροστά στο πολύβουο πολυπρόσωπο κοινό τους [2].

Με τις ασύμβατες –μεταξύ τους– εικόνες όλων αυτών που δεν βλέπουν την ίδια γάτα στο Όλοι βλέπουμε την ίδια γάτα του Μπρένταν Γουέντζελ (μτφρ. Φ. Μανδηλαράς, 2016/2016, Πατάκης), μάλλον επιδιώκεται να αναδειχθεί και να δικαιωθεί η σχετικότητα της ματιάς, η υποκειμενικότητά μας: γιατί άλλα θα είναι τα μάτια της μέλισσας από αυτά του πουλιού, π.χ., και με άλλο φορτίο συναισθημάτων θα βλέπουν το καθένα τους τη γάτα. Το πέρασμα της γάτας –που βέβαια ούτε που το ψυλλιάζεται– από αυτές τις υποκειμενικές θεάσεις φανταστείτε τι γίνεται όταν η ίδια η γάτα βλέπει τον εαυτό της στο νερό! Πρόκειται για ένα ευφυές βιβλίο, που φιλοσοφεί για το φαίνεσθαι και το είναι(;), και διαβάζεται άνετα από πολύ μικρά παιδιά, με ευφάνταστη εικονογράφηση που παρακολουθεί αλλά και πραγματοποιεί τις… τρελές μεταμορφώσεις της γάτας.

Το αγαπημένο μου της «συλλογής» αυτής είναι το Ένα λιοντάρι στο Παρίσι της Beatrice Alemagna (μτφρ. Ε. Γεροκώστα, 2006/2010, Κόκκινο). Ως οδοιπορικό στην πόλη του Παρισιού (και των μετά-φοιτητικών μου χρόνων) μοιάζει βιβλίο γνώσεων, τόσο συγκινητικά αφηγημένο όμως: γιατί είναι ένα Παρίσι από τη ματιά ενός λιονταριού-παρατηρητή της πόλης. Η επιλογή των κομβικών σημείων της πόλης σε κάθε οδοιπορικό είναι αυτή που δίνει την πρωτοτυπία: δεν είναι, λοιπόν, μόνον ο Σηκουάνας ή η εκκλησία «σαν τούρτα με σαντιγί» σημαντικά, αλλά και το κέντρο Πομπιντού, ο βροχερός καιρός ή η πλατεία Ντανφέρ Ροσρό όπου τελικά στήθηκε –ως ένα ακόμη σήμα κατατεθέν– το γλυπτό λιοντάρι. Η εικονογράφηση κουβαλά την ποιητική του Παρισιού: χρωματικές αποχρώσεις γαλάζιου και καφέ, ανθρώπινες μορφές ζωγραφισμένες και με κολάζ, χιουμοριστικές εικονογραφικές λεπτομέρειες, π.χ. «οι άνθρωποι που κρατούν ένα παράξενο σπαθί παραμάσχαλα» (η μπαγκέτα), όλα μαζί συνθέτουν το Παρίσι των ονείρων τους για κάποιους και για κάποιους άλλους των αναμνήσεών τους.

Ο Eric Puybaret είναι ο εικονογράφος στο Το φανταστικό βιβλίο των επαγγελμάτων (και ο συγγραφέας, 2012/2017, Λιβάνης) και στο Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο (2013/2015, Λιβάνης), με κείμενο της Roxane Marie Galliez. Το πρώτο είναι μια γοητευτική περιπλάνηση σε διάφορα επαγγέλματα που ο Puybaret κάνει πίνακες ζωγραφικής ακολουθώντας την παράδοση του Ιερώνυμου Μπος: καθηγητές, ζαχαροπλάστες, οδηγοί αγώνων και άλλοι επαγγελματίες, αλλά πρώτα και κύρια εξερευνητές που ανακαλύπτουν επαγγέλματα που, όποια κι αν είναι, όταν τα αγαπάς, γίνονται μαγικά. Στο δεύτερο βιβλίο, το μικρό μελαγχολικό αγόρι της ιστορίας νιώθει γύρω του τη μοναξιά: δεν είναι γιατί παντού πάει μόνος, αλλά γιατί δίπλα του ήταν… πριν από λίγο καιρό –αλλά τώρα δεν είναι πια– ένας άλλος, ο παππούς του. Ένας παππούς όμως που δεν έχει φύγει, αλλά που «έχει αφήσει την ψυχή του στον άνεμο, για να μπορεί να τον θωπεύει τη νύχτα από δω και πέρα».

Στην πρώτη ιστορία με το τρελό παιχνίδισμα κειμένου και εικόνας και στη δεύτερη με την πικρή, τρυφερή αναπόληση του παππού που «έφυγε», ο εικονογράφος μαγεύει μικρούς και μεγάλους θεατές. Ο Puybaret ακολουθεί την τεχνική των μεγάλων ζωγράφων: δεν ζωγραφίζει με υπολογιστή, ζωγραφίζει τα έργα του σε καμβά, τα σκανάρει και τα περνά με μια τεχνική φωτογκραβούρας [3]. Όσο για την πολυβραβευμένη Γαλλίδα συγγραφέα Galliez, στέκομαι στις πανεπιστημιακές της σπουδές για την αρχαία Ελλάδα και ειδικά στο θέμα της διδακτορικής της διατριβής «Το παιδί στην αρχαία Ελλάδα: μεταξύ επιθυμίας και απόρριψης» [4].

Δύο δίδυμα –και πανέξυπνα– βιβλία γράφονται και εικονογραφούνται αντίστοιχα από τον Kobi Yamada και τη Mae Besom, Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα;(2014/2015, Λιβάνης) και Τι μπορείς να κάνεις με ένα πρόβλημα; (2016/2017, Λιβάνης). Το πρώτο εξυμνεί τις δικές μας, ανομολόγητες ιδέες, αυτές που μας γεμίζουν χαρά, γιατί με αυτές καταφέρνουμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Το δεύτερο μιλά για το πρόβλημά μας, αυτό που μας φοβίζει και μας κατατρέχει, που θέλουμε να το εξαφανίσουμε, που όμως παραμένει εκεί για να το αντιμετωπίσουμε. Γιατί το πρόβλημα μπορεί να είναι μια ευκαιρία που έρχεται μόνο μια φορά στη ζωή. Και τα δύο βιβλία έχουν ομοιόμορφη εικονογραφική στάση: ξεκινούν με άτονο χρωματισμό της ιδέας και του προβλήματος αντίστοιχα, για να ξεσπάσουν ξαφνικά με μια πανδαισία χρωμάτων, όταν πια η ιδέα και το πρόβλημα επαναπροσδιορίζονται ως η αφορμή μιας νέας δημιουργικής πνοής.

Η δύναμη της φαντασίας του Χένρι (2015/2016, Λιβάνης), της Skye Byrne (κείμενο) και του Nig George (εικονογράφηση), είναι η τρυφερή ιστορία του Χένρι με τον αγαπημένο του κούκλο-σκύλο, τον Βατόμουρο, που δεν αποχωρίζεται ποτέ. Όμως κάποτε ο Χένρι χάνει τον Βατόμουρο και δεν μπορεί να τον βρει. Μόνη του ελπίδα η παράξενη συμβουλή του παππού του: «πρέπει να φανταστείς πως ο Βατόμουρος είναι μαζί σου – αυτή τη στιγμή». Κι έτσι ο Χένρι άρχισε να φαντάζεται περιπέτειες –τρελές και όμορφες περιπέτειες– με τον Βατόμουρο. Ένα βιβλίο για τη δύναμη της φαντασίας και της αγάπης, εικονογραφημένο με λιτότητα αλλά και ευρηματικότητα: οι ανθρώπινες φιγούρες σε μονόχρωμο σκίτσο και η δράση, πραγματική ή φανταστική, με φωτογραφημένα αποκόμματα σε κολάζ, π.χ. ένα τρίχρωμο μανίκι πουκαμίσου εδώ, οι πολύχρωμες ράχες των βιβλίων του παππού εκεί, αλλού το σκορπισμένο χοντρό αλάτι που θυμίζει χιόνι για τις περιπέτειες του Χένρι με τον Βατόμουρο στο βουνό. Στοιχεία καθημερινότητας, λοιπόν, που διά της φωτογραφίας μετατρέπονται σε ένα είδος ποιητικής εικονογραφίας.

Το Φτερό στον άνεμο (μτφρ. Σ. Τζαλή, 2011/2017, Λιβάνης), της Καναδής Maxine Trottier και με εικονογράφηση της Isabelle Arsenault, παρουσιάζει την ιστορία του μικρού κοριτσιού που δεν αναγνωρίζουμε την καταγωγή της, αλλά –και με τη βοήθεια των παρακειμενικών στοιχείων– καταλαβαίνουμε πως βρίσκεται σε ξένο τόπο ακολουθώντας τους περιπλανώμενους γονείς της. Η Trottier εμπνεύστηκε το βιβλίο της από τους Μεξικανούς εργάτες που έρχονταν στον Καναδά αναζητώντας δουλειά. Η οπτική του βιβλίου –σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση– είναι της μικρής ηρωίδας. Παιδοκεντρική, με έμφαση στις δυσκολίες κατανόησης ενός παιδιού που βρίσκεται σε μια χώρα που δεν γνωρίζει, με μια γλώσσα που δεν καταλαβαίνει, με ανθρώπους που κοιτούν περίεργα αυτήν και την οικογένειά της.

Η εικονογράφηση του βιβλίου είναι προσεκτικά μελετημένη. Στη δισέλιδη ταπετσαρία, ακριβώς μετά το άνοιγμα του εξωφύλλου καθώς και σε αυτή του τέλους, μικρά τρίγωνα, όλα ανόμοια μεταξύ τους, διακοσμούν ένα μεγάλο πάτσγουορκ όπου κυριαρχεί το κεραμιδί χρώμα, παραπέμποντας έτσι στη μεξικάνικη τέχνη. Αλλά και η λοιπή εικονογράφηση, π.χ. οι μορφές των ανθρώπων που μεταμορφώνονται με τα μικρά τους φτερά στην πλάτη σε ακάματους εργάτες-μέλισσες, αναδίδει ένα άρωμα μαγικού ρεαλισμού που η λατινοαμερικανική λογοτεχνία τόσο αγαπά.

Ένα υπέροχο ταξίδι στον χρόνο και στην τέχνη του φυσητού γυαλιού κάνει Ο Φυσητής των ονείρων (Λιβάνης, 2015/2017) του Bernard Villiot, σε εικονογράφηση Thibault Prugne. Στο νησί Μουράνο της Βενετίας παρακολουθούμε το πάθος του Ζορζί Μπαλαρί για το μόνο πράγμα που τον ανακουφίζει από τη δύσκολη, κοπιαστική καθημερινότητά του: να μάθει να φυσάει το γυαλί. Όμως η ζωή θα αποδειχθεί σκληρή, ο Ζορζί θα διωχθεί και θα ασκεί την τέχνη του μόνο στα κρυφά. Μέσα από την τρυφερή φιλία του με τον Τζάκομο, το ορφανό αγόρι που είχε ξεχάσει να ονειρεύεται, ο Ζορζί κάνει τα όνειρα πραγματικότητα: γαλάζια όνειρα που γίνονται μια μπάλα από φυσοκάλαμο και που αυτή «με γαλάζιες αντανακλάσεις, έμεινε να αιωρείται στον αέρα».

Μια ρεαλιστική αλλά και ονειρική εικονογράφηση μας ταξιδεύει στα κανάλια της Βενετίας και στη θάλασσα του Μουράνο, αλλά και στις ίντριγκες των άλλων φυσητών γυαλιού ή στη μοναξιά της φυλακής όπου συχνά άδικα οδηγούνταν οι πολίτες της πόλης. Το κείμενο του σεναριογράφου Villiot –που πρόσφατα πέρασε και στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας– στα χέρια του εικονογράφου Prugne [5] απογειώνεται. Αποχρώσεις του γαλάζιου, στον ουρανό, στο νερό, στο γυαλί δίνουν διαφάνεια στις εικόνες, ως να μετεωρίζεται κανείς μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας.

Δεν μπορώ παρά να κλείσω τη σύντομη αυτή διαδρομή με δύο εμβληματικά βιβλία για το Ολοκαύτωμα. Το δέντρο βλέπει της Irène Cohen-Janca εικονογραφημένο από τον Maurizio A. C. Quarello (μτφρ. Μ. Ντεκάστρο, 2009/2012, Κόκκινο) και το Έρικα της Ruth Vander Zee σε εικονογράφηση του εξαιρετικού Roberto Innocenti (μτφρ. Μ. Ντεκάστρο, 2003/2015, Καλειδοσκόπιο). Και τα δύο αφορούν την ιστορία Εβραίων κοριτσιών: της άτυχης Άννας Φρανκ που δεν σώθηκε και της τυχερής Έρικας που σώθηκε. Στα δύο (εικονο)βιβλία περιγράφεται η ανείπωτη, φρικώδης τραγωδία ενός ολόκληρου λαού, μια πτυχή-ντροπή στην Ιστορία του 20ού αιώνα. Μιλούν με ειλικρίνεια αλλά χωρίς βαναυσότητα για τα γεγονότα εκείνα, ενώ οι εικονογραφήσεις τους αποτελούν από μόνες τους εύγλωττες και υψηλής αισθητικής «αφηγήσεις»: στο πρώτο, σε μια λιτή χρωματική γκάμα με ενίοτε σκοτεινά τοπία βαρβαρότητας, βλέποντας τους χαρακτήρες από πολλές και διαφορετικές οπτικές γωνίες, περιγράφεται η ζωή της εσώκλειστης Άννας. Στο δεύτερο, τις ασπρόμαυρες εικόνες –με τη ρεαλιστική πιστότητα της φωτογραφίας– ως μνήμες της βίαιης μεταφοράς των Εβραίων στα στρατόπεδα, διαδέχονται άλλες με χρωματικές πινελιές: όταν το μωρό Έρικα διασώζεται ή αργότερα, ασφαλής, βλέπει τα τρένα να περνούν. Δύο εικονογραφήσεις που διαπνέονται από ήθος και σεβασμό, τα αδιαφιλονίκητα στοιχεία ενός έργου κλασικού.

Σημειώσεις
Για κάθε βιβλίο, σε παρένθεση, αναγράφεται η χρονιά έκδοσης στη γλώσσα του πρωτοτύπου/η χρονιά της ελληνικής έκδοσης.
[1] Δες σχετικά, https://www.youtube.com/watch?v=QAr3hAsyAD0
[2] «Τι με κάνει να φτιάχνω τόσους ανθρώπους με τόσες λεπτομέρειες;» αναρωτιέται ο Chaud «αλλά μετά σχεδιάζω έναν γνωστό μου και […] καταλήγω να γελώ», στο http://blog.picturebookmakers.com/post/103720520656/benjamin-chaud. Ανακτήθηκε 10/4/2017
[3] «Eric Puybaret, un illustrateur à l’ancienne de livres pour enfants», στο http://culturebox.francetvinfo.fr/livres/jeunesse/eric-puybaret-un-illustrateur-a-l-ancienne-de-livres-pour-enfants-206460. Ανακτήθηκε 10/3/2017
[4] Δες σχετικά, https://fr.wikipedia.org/wiki/Roxane_Marie_Galliez. Ανακτήθηκε 10/3/2017
[5] Πανέμορφες εικόνες από τα βιβλία του στο http://thibaultprugne.com/ Ανακτήθηκε 19/3/2017

 

Κατηγορία: ΑΠΟΨΕΙΣ

Δημοσιεύτηκε Σάββατο, 29 Απριλίου 2017 08:38

κείμενο: Κανατσούλη Μένη