Απρίλης στις παρυφές του Λυκαβηττού, χτυπάω το κουδούνι που γράφει Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Με περίμενε μπροστά στην ανοιχτή πόρτα, με δέχτηκε με το γνωστό χαρούμενο χαμόγελό της. Καθίσαμε στο ολόφωτο γραφείο της –όχι μόνο λόγω αναμένων λαμπτήρων– αλλά από το δυνατό φως που η ίδια ως πνευματική οντότητα εκπέμπει μέσω της αυθεντικής ευαισθησίας της, που διακατέχει ο προσηνής χαρακτήρας της. Η επίγνωση ότι συνομιλώ με έναν μύθο μεγάλωνε την προσήλωση μου στο λόγο της.
Θα ξεκινήσω με μια βουτιά στα βαθιά, τι είναι ποίηση και τι σημαίνει για εσάς;
Τα πάντα... μια ζωή. Δεν θυμάμαι ποτέ κάποια περίοδο στη ζωή μου που να μην έγραφα. Το πρώτο μου ποίημα «Μοναξιά» εκδόθηκε στην «Καινούρια Εποχή» του Γουδέλη, με συστατική επιστολή του Καζαντζάκη που ανέφερε: «Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ».
Τα πάντα... μια ζωή. Δεν θυμάμαι ποτέ κάποια περίοδο στη ζωή μου που να μην έγραφα. Το πρώτο μου ποίημα «Μοναξιά» εκδόθηκε στην «Καινούρια Εποχή» του Γουδέλη, με συστατική επιστολή του Καζαντζάκη που ανέφερε: «Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ».
οι άνθρωποι διαβάζουν ποίηση και χαίρομαι που κάποιοι ταυτίζονται με την ψυχή μου. Αν αυτή η στιγμιαία χαρά μπορεί να τον οδηγήσει στη δημιουργία, στην ποίηση, αυτό είναι κάτι που δεν εξαρτάται μάλλον ούτε από τον εμπνευστή ούτε από το θαυμαστή, αλλά απ’ τη ζωή που δεν ξέρεις τι σου επιφυλάσσει.
ΜΟΝΑΞΙΑ
Αν ενώσεις το βροχόνερο με το δάκρυ σου
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.
Αν κλάψεις για τα παιδάκια με τις ρόδινες ανταύγειες
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.
Αν σκύψεις στους συνανθρώπους σου
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα ’ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα ’ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.
Κι αν πάλι τους δείξεις το δρόμο της δύναμης
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα 'ναι βαρύ γι' αυτούς
και θα ’ναι πάλι η μοναξιά σου.
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα 'ναι βαρύ γι' αυτούς
και θα ’ναι πάλι η μοναξιά σου.
Αν φωνάξεις την αγάπη σου
θα ’ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.
θα ’ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.
Θεέ μου, τι θα γίνουμε;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ’ αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ’ αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;
Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος.
Μια θα ’ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε
Μια θα ’ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε
Μόνοι μας’
(Φθινόπωρο 1956)
Σε πιο βαθμό το γράψιμο έχει καθορίσει τη ζωή σας;
Αν το αναλύσεις ψυχολογικά είναι το αντίβαρο για την αναπηρία μου, από έξι ετών το 1945... είχα όμως τέλειους γονείς και σύζυγο που με στήριξαν με την αγάπη τους.
Αν είχα γεννηθεί ένα χρόνο μετά, ο Φλέμινγκ θα είχε εφεύρει την πενικιλίνη και θα είχα σωθεί. Αν όμως το είχαν καθυστερήσει, οι γονείς μου θα είχαν γλιτώσει (γελάει).
Αν το αναλύσεις ψυχολογικά είναι το αντίβαρο για την αναπηρία μου, από έξι ετών το 1945... είχα όμως τέλειους γονείς και σύζυγο που με στήριξαν με την αγάπη τους.
Αν είχα γεννηθεί ένα χρόνο μετά, ο Φλέμινγκ θα είχε εφεύρει την πενικιλίνη και θα είχα σωθεί. Αν όμως το είχαν καθυστερήσει, οι γονείς μου θα είχαν γλιτώσει (γελάει).
Τι άλλο θα μπορούσατε να κάνετε στη ζωή σας εκτός από το να γράφετε ποίηση;
Δεν ξέρω... δεν το έχω σκεφτεί ποτέ. Νομίζω τίποτα άλλο. Είμαι εξαρτημένη από την ποίηση. Όταν για κάποιους λόγους σταματάω να γράφω, ένα κενό με γεμίζει ώσπου έρχεται το ποίημα σαν γιατρικό να με κάνει καλά. Τώρα που μεγάλωσα και η ποίηση δεν με εμπιστεύεται τόσο συχνά, αισθάνομαι ένα κενό μέσα μου που κάπου πιστεύω ότι θα γεννήσει μια άλλη σειρά, ενός άλλου είδους ποίησης.
Δεν ξέρω... δεν το έχω σκεφτεί ποτέ. Νομίζω τίποτα άλλο. Είμαι εξαρτημένη από την ποίηση. Όταν για κάποιους λόγους σταματάω να γράφω, ένα κενό με γεμίζει ώσπου έρχεται το ποίημα σαν γιατρικό να με κάνει καλά. Τώρα που μεγάλωσα και η ποίηση δεν με εμπιστεύεται τόσο συχνά, αισθάνομαι ένα κενό μέσα μου που κάπου πιστεύω ότι θα γεννήσει μια άλλη σειρά, ενός άλλου είδους ποίησης.
Ο πόνος είναι το ίδιο δημιουργικός συντελεστής στην ποίηση όσο και στον έρωτα;
Ναι, ο ψυχικός πόνος, άμα είσαι καλά γιατί να γράφεις ποιήματα... και στον έρωτα μπορεί να είσαι ευτυχισμένη και να γράψεις κάτι, αλλά δεν έχει νόημα. Ο πόνος του χωρισμού, η ανασφάλεια... οι πηγές της ποίησης πάντως είναι ο πόνος, η έλλειψη.
Ναι, ο ψυχικός πόνος, άμα είσαι καλά γιατί να γράφεις ποιήματα... και στον έρωτα μπορεί να είσαι ευτυχισμένη και να γράψεις κάτι, αλλά δεν έχει νόημα. Ο πόνος του χωρισμού, η ανασφάλεια... οι πηγές της ποίησης πάντως είναι ο πόνος, η έλλειψη.
Η ρίζα του ποιήματος είναι η πληγή και το ποίημα είναι η ουλή.
Ένα ποίημα μπορεί να επηρεάσει τη σκέψη ή την ιδεολογία κάποιου αναγνώστη;
Δεν θέλω να μιλάω για μένα, αλλά σαν εμπειρία λέω πως μου έχει κάνει εντύπωση άνθρωποι να με σταματάνε στο δρόμο και να μου λένε: «μου αρέσουν τα ποιήματα σας». Το χαίρομαι και είναι σημαντικό... οι άνθρωποι διαβάζουν ποίηση και χαίρομαι που κάποιοι ταυτίζονται με την ψυχή μου. Αν αυτή η στιγμιαία χαρά μπορεί να τον οδηγήσει στη δημιουργία, στην ποίηση, αυτό είναι κάτι που δεν εξαρτάται μάλλον ούτε από τον εμπνευστή ούτε από το θαυμαστή, αλλά απ’ τη ζωή που δεν ξέρεις τι σου επιφυλάσσει.
Δεν θέλω να μιλάω για μένα, αλλά σαν εμπειρία λέω πως μου έχει κάνει εντύπωση άνθρωποι να με σταματάνε στο δρόμο και να μου λένε: «μου αρέσουν τα ποιήματα σας». Το χαίρομαι και είναι σημαντικό... οι άνθρωποι διαβάζουν ποίηση και χαίρομαι που κάποιοι ταυτίζονται με την ψυχή μου. Αν αυτή η στιγμιαία χαρά μπορεί να τον οδηγήσει στη δημιουργία, στην ποίηση, αυτό είναι κάτι που δεν εξαρτάται μάλλον ούτε από τον εμπνευστή ούτε από το θαυμαστή, αλλά απ’ τη ζωή που δεν ξέρεις τι σου επιφυλάσσει.
Ευαισθησία, γνώση, αφοσίωση είναι στοιχεία απαραίτητα στον ποιητή ή απλά η έφεση στο γράψιμο είναι αρκετή;
Βασικά είναι έφεση... υπάρχει αυτό που λέγεται ταλέντο, νομίζω οι συνθήκες της ζωής είναι αυτές που βρίσκει σαν όπλο αντίδρασης. Η ρίζα του ποιήματος είναι η πληγή και το ποίημα είναι η ουλή.
Βασικά είναι έφεση... υπάρχει αυτό που λέγεται ταλέντο, νομίζω οι συνθήκες της ζωής είναι αυτές που βρίσκει σαν όπλο αντίδρασης. Η ρίζα του ποιήματος είναι η πληγή και το ποίημα είναι η ουλή.
Ζουν οι ποιητές στα σύννεφα στην εποχή μας;
Όχι πλέον δεν ξέρω... μόνο αν έχουν λεφτά και ζουν σε ρετιρέ (γελάει).
Όχι πλέον δεν ξέρω... μόνο αν έχουν λεφτά και ζουν σε ρετιρέ (γελάει).
Η δημιουργία χρειάζεται μοναχικότητα, υπάρχουν φορές που αυτή η απομόνωση σάς κουράζει;
Δεν έχω καμία απομόνωση... είμαι πολύ κοινωνικό άτομο... μόνο όταν γράφω λέω απομονώνομαι... και βέβαια δεν ξέρω πότε έρχεται αυτή η απομόνωση... γράφω με προσοχή, όσο το δυνατόν πιο ώριμα, με λιγότερο κόπο στις διορθώσεις.
Δεν έχω καμία απομόνωση... είμαι πολύ κοινωνικό άτομο... μόνο όταν γράφω λέω απομονώνομαι... και βέβαια δεν ξέρω πότε έρχεται αυτή η απομόνωση... γράφω με προσοχή, όσο το δυνατόν πιο ώριμα, με λιγότερο κόπο στις διορθώσεις.
Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τη δυναμική της μητρικής γλώσσας και ειδικά στην ποίηση.
Γνωρίζετε τέσσερις γλώσσες, το επάγγελμά σας είναι μεταφράστρια. Πιστεύετε πως η ελληνική γλώσσα έχει περισσότερο συναίσθημα από τις άλλες;
Έχει γιατί είναι δικιά μου. Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τη δυναμική της μητρικής γλώσσας και ειδικά στην ποίηση. Έχω μεταφράσει γαλλικά, αγγλικά και ρώσικα ποιήματα... (σκέφτεται), μα τον πλούτο της ελληνικής, καμία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τουλάχιστον όσον αφορά την ποίηση.
Έχει γιατί είναι δικιά μου. Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τη δυναμική της μητρικής γλώσσας και ειδικά στην ποίηση. Έχω μεταφράσει γαλλικά, αγγλικά και ρώσικα ποιήματα... (σκέφτεται), μα τον πλούτο της ελληνικής, καμία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τουλάχιστον όσον αφορά την ποίηση.
Η ποίηση και η γλώσσα είναι σαν την κυρία με το σκυλάκι... το σκυλάκι είναι η ποίηση και είναι πολύ κακομαθημένο, κάνει ότι θέλει.
Έχετε πλούσιο μεταφραστικό έργο: Πούσκιν, Μαγιακόφσκι, Αχμάτοβα, Ντύλαν Τόμας, Σαίπηρ... μιλήστε μας γι’ αυτή τη σχέση σας με τη ξένη λογοτεχνία.
Λάτρευα τους Ρώσους ποιητές... έχει φοβερή γοητεία η ρωσική γλώσσα. Λάτρευα τη ρώσικη γλώσσα γιατί είναι η πρώτη γλώσσα που μίλησα, αφού η νταντά μου ήταν ρωσίδα και ο πατέρας μου ήθελε να μάθω ρώσικα. Ο ίδιος μιλούσε επτά γλώσσες.
Άλλωστε η ρώσικη γλώσσα είναι αδελφή της ελληνικής, αρχίζοντας από την ορθοδοξία και το αλφάβητο που είναι ελληνικό κατά ογδόντα τα εκατό, όπως και η ψυχολογία• ενώ δεν έχω ζήσει στη Ρωσία μού ήταν πιο εύκολο να μεταφράσω Ρώσους συγγραφείς και ποιητές, γιατί έχουμε την ίδια ψυχική αντιμετώπιση της ζωής.
Λάτρευα τους Ρώσους ποιητές... έχει φοβερή γοητεία η ρωσική γλώσσα. Λάτρευα τη ρώσικη γλώσσα γιατί είναι η πρώτη γλώσσα που μίλησα, αφού η νταντά μου ήταν ρωσίδα και ο πατέρας μου ήθελε να μάθω ρώσικα. Ο ίδιος μιλούσε επτά γλώσσες.
Άλλωστε η ρώσικη γλώσσα είναι αδελφή της ελληνικής, αρχίζοντας από την ορθοδοξία και το αλφάβητο που είναι ελληνικό κατά ογδόντα τα εκατό, όπως και η ψυχολογία• ενώ δεν έχω ζήσει στη Ρωσία μού ήταν πιο εύκολο να μεταφράσω Ρώσους συγγραφείς και ποιητές, γιατί έχουμε την ίδια ψυχική αντιμετώπιση της ζωής.
Μετά από κάθε κυκλοφορία κάποιου βιβλίου σας πώς αισθάνεστε;
Τίποτα, είναι περίεργο· βέβαια νιώθω χαρά, απλά μια χαρά – δεν αλλάζει κάτι μέσα μου.
Τίποτα, είναι περίεργο· βέβαια νιώθω χαρά, απλά μια χαρά – δεν αλλάζει κάτι μέσα μου.
Τι σχέση έχουν το χρήμα και η πολιτική με τη μοναξιά και το πάθος; Είναι σα να ρωτάς, τι σχέση έχουν τα αιλουροειδή με τα πτηνά
Στίχους για τραγούδια γράφετε;
Όχι, δεν μου βγήκε.
Όχι, δεν μου βγήκε.
Τι ρόλο έπαιξαν στη ζωή σας, το χρήμα, η πολιτική, η μοναξιά, το πάθος;
Απαντώ με μια ερώτηση: Τι σχέση έχουν το χρήμα και η πολιτική με τη μοναξιά και το πάθος; Είναι σα να ρωτάς, τι σχέση έχουν τα αιλουροειδή με τα πτηνά (γελάει).
Απαντώ με μια ερώτηση: Τι σχέση έχουν το χρήμα και η πολιτική με τη μοναξιά και το πάθος; Είναι σα να ρωτάς, τι σχέση έχουν τα αιλουροειδή με τα πτηνά (γελάει).
Πιστεύετε στους ανθρώπους, στη φιλία, στον έρωτα, στην αγάπη;
Ναι, πάρα πολύ, στη φιλία... είναι το σημαντικότερο... και η αγάπη. Αυτή η καχυποψία που υπάρχει με καταθλίβει... αγαπώ τους φίλους μου, αλλά με φοβίζουν οι άνθρωποι που κάνουν φιλία για κάποιο σκοπό... με πονάει αυτό... Αν θέλεις κάτι ζήτα το στα ίσια.
Ναι, πάρα πολύ, στη φιλία... είναι το σημαντικότερο... και η αγάπη. Αυτή η καχυποψία που υπάρχει με καταθλίβει... αγαπώ τους φίλους μου, αλλά με φοβίζουν οι άνθρωποι που κάνουν φιλία για κάποιο σκοπό... με πονάει αυτό... Αν θέλεις κάτι ζήτα το στα ίσια.
Ποιο το νόημα της ζωής;
Βάζεις δύσκολα (γελάει)... είναι να ζεις όσο πιο κοντά στην ουσία μπορείς; Αν νομίζεις ότι είναι ο καταναλωτισμός, την έχεις βάψει. Το νόημα της ζωής είναι η υπεραξία της ίδιας της ζωής που εξαρτάται από σένα αν θα σε εμπνεύσει ή όχι.
Βάζεις δύσκολα (γελάει)... είναι να ζεις όσο πιο κοντά στην ουσία μπορείς; Αν νομίζεις ότι είναι ο καταναλωτισμός, την έχεις βάψει. Το νόημα της ζωής είναι η υπεραξία της ίδιας της ζωής που εξαρτάται από σένα αν θα σε εμπνεύσει ή όχι.
Το πολιτικό σας όραμα μέσα από τη σχέση σας με την ποίηση επιτεύχθηκε;
Δεν είχα ποτέ όραμα... δεν ήμουν αδιάφορη ποτέ με την πολιτική... ήμουν πάντα αριστερή, όχι όμως κομματικά, αλλά ιδεολογικά.
Δεν είχα ποτέ όραμα... δεν ήμουν αδιάφορη ποτέ με την πολιτική... ήμουν πάντα αριστερή, όχι όμως κομματικά, αλλά ιδεολογικά.
Είναι προτιμότερο να δείχνει κανείς ευτυχισμένος ακόμη κι όταν δεν είναι;
Όχι! Ένα πράγμα ποτέ δεν έκανα στη ζωή μου. Υποκρισία. Και τώρα αρχίζω στα γεράματα να την ακολουθώ. Εγώ που λάτρευα τους ανθρώπους, τώρα τους βαριέμαι... χασμουριέμαι από μέσα μου και λυπάμαι... (σκέπτεται) επίσης τους χρειάζομαι για να επιβιώσω.
Όχι! Ένα πράγμα ποτέ δεν έκανα στη ζωή μου. Υποκρισία. Και τώρα αρχίζω στα γεράματα να την ακολουθώ. Εγώ που λάτρευα τους ανθρώπους, τώρα τους βαριέμαι... χασμουριέμαι από μέσα μου και λυπάμαι... (σκέπτεται) επίσης τους χρειάζομαι για να επιβιώσω.
Πόσο σε συγκινούν οι μνήμες;
Δυστυχώς δεν έχω... είναι ένα από τα πράγματα από τα οποία υποφέρω. Δεν έχω μνήμη και από την άλλη, η αμνησία είναι ευλογία μεταμφιεσμένη... και παρ’ όλη την αμνησία από γεγονότα και πράγματα καθώς δεν θυμάμαι ονόματα και χρονολογίες, έχει μείνει μια γεύση, μια οσμή που ίσως αντιπροσωπεύει την ουσία αυτών που ξέχασα.
Δυστυχώς δεν έχω... είναι ένα από τα πράγματα από τα οποία υποφέρω. Δεν έχω μνήμη και από την άλλη, η αμνησία είναι ευλογία μεταμφιεσμένη... και παρ’ όλη την αμνησία από γεγονότα και πράγματα καθώς δεν θυμάμαι ονόματα και χρονολογίες, έχει μείνει μια γεύση, μια οσμή που ίσως αντιπροσωπεύει την ουσία αυτών που ξέχασα.
Δεν θέλω τίποτα… ζω μια κατάσταση… η επίγνωση του γήρατος είναι μια κατάσταση πανικού.
Ποιες στιγμές σου λείπουν από το παρελθόν;
Μου λείπουν πρόσωπα, με τον άντρα μου... αλλά αυτή είναι άλλη μια ιστορία...
Άλλη μια ιστορία που έχω, είναι που δε θυμάμαι την επόμενη μέρα τα όνειρα μου. Μόνο γεύση νιώθω, γλύκα ή πίκρα. Δεν θέλω τίποτα... ζω μια κατάσταση... η επίγνωση του γήρατος είναι μια κατάσταση πανικού.
Μου λείπουν πρόσωπα, με τον άντρα μου... αλλά αυτή είναι άλλη μια ιστορία...
Άλλη μια ιστορία που έχω, είναι που δε θυμάμαι την επόμενη μέρα τα όνειρα μου. Μόνο γεύση νιώθω, γλύκα ή πίκρα. Δεν θέλω τίποτα... ζω μια κατάσταση... η επίγνωση του γήρατος είναι μια κατάσταση πανικού.
Ευχαριστώ πολύ, Κατερίνα, ήταν ακόμη μια όμορφη εμπειρία η κουβέντα μας, γεμάτη από το πλούσιο πνεύμα σου και το εκλεπτυσμένο χιούμορ σου.
Χιούμορ... σαράντα τρία χρόνια έζησα με Εγγλέζο, τον Ρόντευ Ρουκ (γελάει).
Χιούμορ... σαράντα τρία χρόνια έζησα με Εγγλέζο, τον Ρόντευ Ρουκ (γελάει).
Ποίηση 1963-2011
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Καστανιώτης
512 σελ.
ISBN 978-960-03-5989-3
Τιμή € 15,90
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Καστανιώτης
512 σελ.
ISBN 978-960-03-5989-3
Τιμή € 15,90
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου