Μιχάλης Μοδινός: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός, ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό-ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς, Από την Εδέμ στο καθαρτήριο, Τοπογραφίες, Το παιγνίδι της ανάπτυξης και Η αρχαιολογία της ανάπτυξης. Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στη λογοτεχνία και την κριτική της. Έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά τουΧρυσή ακτή, Ο μεγάλος Αμπάι, Επιστροφή ΒΡΑΒΕΙΟ Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών), Η σχεδία και Άγρια Δύση – μια ερωτική ιστορία. Το τελευταίο του μυθιστόρημα, Τελευταία έξοδος Στυμφαλία, μας έδωσε την αφορμή να συνομιλήσουμε μαζί του.

Πώς θα χαρακτηρίζατε το έργο σας Τελευταία έξοδος Στυμφαλία; Ένα πολιτικό –αμιγώς– αφήγημα;

Ασφαλώς και πρόκειται για πολιτικό αφήγημα. Πάνω απ’ όλα, όμως, πρόκειται για ένα νουάρ μελλοντολογικό μυθιστόρημα δρόμου. Γράφοντας το βιβλίο θέλησα να προκύψει κάτι τρυφερό, με μαύρο χιούμορ και σαρκασμό, με εικόνες της πολιτιστικής, οικολογικής και κοινωνικής παρακμής που θα διέθεταν την οικονομία και καυστικότητα του συνθήματος. Πολλοί είπαν ότι η Στυμφαλία μου είναι ταυτόχρονα χρονικό της κρίσης, δοκίμιο για την αποσάθρωση των εθνικών μύθων, σχόλιο για το αίτημα της ευτυχίας, εντέλει ένα πολιτικό αφήγημα. Θέλησα να δώσω μια σοκαριστική απόδειξη ότι η λογοτεχνία μπορεί με τα δικά της μέσα να αποδώσει την κοχλάζουσα πραγματικότητα προσφέροντας τη λύτρωση. Η ίδια η λίμνη Στυμφαλία συμβολίζει μια επάνοδο στο μυθολογικό μας παρελθόν, έναν πιθανό τόπο καταφυγής του ήρωα και του γιου του. Συνιστά ένα ολωσδιόλου πραγματικό γεωγραφικό τοπίο ή έναν νέο χώρο υποδοχής ή ακόμη μια αντίστιξη στην αθηναϊκή τερατογένεση, όπου η ζωή είναι πλέον αδύνατη. Ο Καμί το είπε απερίφραστα: «Το κεντρικό φιλοσοφικό ερώτημα είναι αυτό της αυτοκτονίας. Καθιστά τον παραλογισμό της ύπαρξης ανεκτό. Μας επιτρέπει να περιγελάσουμε ένα ακατανόητο σύμπαν».

Πόσο παρήγορη είναι όμως αυτή η θεωρία όταν τα πάντα γύρω σκοτεινιάζουν, η απελπισία κυριεύει;

Παρήγορη δεν είναι, λυτρωτική όμως ασφαλώς και είναι – τουλάχιστον για τον αναγνώστη. Ο Καμί δεν μας προτρέπει να αυτοκτονήσουμε· απλώς θεωρεί ότι η δυνατότητα αυτή χαράσσει τα όρια της ελευθερίας μας. Αν το πάρουμε αντίστροφα, κάθε λεπτό που ο ήρωάς μου επιλέγει να μην προβεί στο ύστατο διάβημα είναι μια ψήφος υπέρ της ζωής.

Πράγματα συμβαίνουν, πράγματα παρέρχονται, άλλα επινοούνται, για κάθε βιωμένη ιστορία υπάρχουν χιλιάδες διαφυγούσες. Η πραγματικότητα γλιστράει μέσα από τα χέρια μας.

Η «ελπίδα» είναι μια «λέξη απαρχαιωμένη»; Το πιστεύετε;

Ασφαλώς, ασφαλώς. Κυρίως μετά την πρόσφατη χρήση της ως κεντρικού προεκλογικού συνθήματος με τη χυδαιότερη έννοια του όρου. Ο καθένας ανάβει λαμπάδες στο κομματικό εικονοστάσι για να του διαγράψουν το δάνειο, να καταργηθεί ο ΕΝΦΙΑ και να του δοθεί ο 13ος μισθός. Είναι μια εναπόθεση στο «θείο», κατά περίπτωση στην «ιστορία», των υλικότερων επιθυμιών μας, χωρίς καμία προσωπική εμπλοκή. Αυτή η στάση είναι άλλωστε ευτελές υλικό και για τη λογοτεχνία. Δεν παράγει ήρωες, αλλά ιδιοτελείς ψηφοφόρους.

Όταν διαβάζατε Μαργκερίτ Ντιράς –λέτε στη Στυμφαλία– και τις αναφορές της στο μεσογειακό τοπίο, ο νους σας πήγαινε στο Μεγάλο Πεύκο. Πώς αυτό;

Με τη γεωγραφικότητα που εγκαθιστά η λογοτεχνία. Στην περίπτωση του ήρωά μου, πρόκειται για τις παιδικές του διακοπές – πεύκο, ρητίνη, θάλασσα, κολλαριστά σεντόνια, το τερέτισμα των τζιτζικιών. Αυτού του τύπου η αρχέγονη μεσογειακότητα είναι χαρακτηριστική στην Ντιράς. Σε άλλους θα ανακληθούν άλλοι τόποι, πάντα κατάφορτοι με έντονη ιστορικότητα. Στην περίπτωση του ήρωά μου, με μια σειρά συνειρμών ανακαλείται το Αλβανικό έπος μέσα από αφηγήσεις του πατέρα του.

Ένας από τους αγαπημένους σας είναι και ο Μάιλς Ντέιβις, «Time after time». Όταν γράφετε, ακούτε μουσική; Και ποια περίοδο προτιμάτε για τη μοναχική αυτή απασχόληση;

Ακούω μουσική σε διαλείμματα της δουλειάς – ποτέ κατά τη διάρκειά της. Επίσης στο αυτοκίνητο, όπως ακριβώς ο ήρωάς μου. Και ανατρέχω σε ένα κομμάτι όταν το χρησιμοποιώ ως πρώτη ύλη για παραγωγή συναισθημάτων στον αναγνώστη.

Γράφετε κάπου: «Το ζήτημα είναι ότι κάποτε [...] αν είσαι τυχερός, συναντάς μια γυναίκα που προσεγγίζει εκείνο το βαθιά κρυμμένο μέσα σου αρχέτυπο. Τότε αλλάζουν όλα. Η τύχη μετατρέπεται σε αναγκαιότητα. Ομορφιά και αλήθεια ταυτίζονται. Το πεπρωμένο παίρνει το πάνω χέρι...» Εσείς στη ζωή σας είχατε την τύχη –ευλογία– να ζήσετε αυτή τη μοιραία συνάντηση;

Τελευταία έξοδος Στυμφαλία
Μιχάλης Μοδινός
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
192 σελ.
Τιμή € 14,00

Βέβαια, βέβαια. Για περισσότερα, σας παραπέμπω στα ίδια τα βιβλία μου. Πράγματα συμβαίνουν, πράγματα παρέρχονται, άλλα επινοούνται, για κάθε βιωμένη ιστορία υπάρχουν χιλιάδες διαφυγούσες. Η πραγματικότητα γλιστράει μέσα από τα χέρια μας.

Στο τέλος της ιστορίας σας, ευχαριστείτε ορισμένους ομοτέχνους σας, καθώς σας ενθάρρυναν σε ποικίλες φάσεις της μακράς περιπέτειας αυτού του βιβλίου. Που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ανταγωνισμοί στον χώρο σας, αλλά εμπιστοσύνη;

Υπάρχουν και τα δύο. Ένα έντονα κριτικό και σαρκαστικό βιβλίο σαν τη Στυμφαλία γέννησε συζητήσεις και παρήγαγε δυσαρέσκειες, όταν άρχισε να δημοσιεύεται σε συνέχειες ή σε συλλογικούς τόμους. Είναι ένα βιβλίο που αντιμετώπισε μετωπικά την κρίση της ελληνικής κοινωνίας και σόκαρε με την ευθύτητά του. Συχνά αμφέβαλλα και ο ίδιος αν έπρεπε να συνεχίσω να το δουλεύω. Εκεί χρειάστηκε η ηθική στήριξη ομοτέχνων και άλλων. Ορισμένοι μού την παρείχαν αφειδώς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ανταγωνισμοί στον χώρο του μυθιστορήματος. Ειδικά στην Ελλάδα, πρόκειται συχνά για πόλεμο χωρίς κανόνες, όπως σε όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής μας.

Κατηγορία: ΕΛΛΗΝΕΣ

Δημοσιεύτηκε Τρίτη, 03 Νοεμβρίου 2015 12:45

κείμενο: Τίνα Πανώριου