Το Πολυτεχνείο σε τρεις λέξεις

Το Πολυτεχνείο σε τρεις λέξεις του Κωστή Γιούργου

Αν το Πολυτεχνείο κερδίζει στην αναμέτρησή του με τον χρόνο και την πλήξη της επετειακής επανάληψης είναι επειδή ξεπερνά τις συνθήκες και τους όρους της στιγμής της τέλεσής του. Επειδή δεν συμπυκνώνει εντός του μόνο το νόημα και το φρόνημα της αντιδικτατορικής Αντίστασης, αλλά γιατί κυρίως συμβολίζει το καθολικό και διαχρονικό πνεύμα της Αντίστασης στην καταπίεση, την ανελευθερία, την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την κοινωνική αναλγησία, την ύβρη κατά της δημοκρατίας και της ισονομίας, δηλαδή της δικαιοσύνης.
Στο πέρασμα των χρόνων και στην επετειακή επανάληψη δεν έχει περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο ετήσιος εορτασμός, η ιδιότυπη αυτή συμπερίληψη του Πολυτεχνείου στο εθνικό, τρόπος του λέγειν, επετειολόγιο, υποκρύπτει έναν κίνδυνο. Τον κίνδυνο –άλλοι θα το χαρακτήριζαν μύχιο πόθο κάποιων– το Πολυτεχνείο να αποκαθηλωθεί στις συνειδήσεις των παλαιότερων, να αποσιωπηθεί στη μνήμη των νεότερων ως αυτό που πραγματικά είναι: Η εμβληματική κατάφαση ενός συστήματος αξιών που απαιτεί αδιαπραγμάτευτα τον σεβασμό του, πέρα από σύνορα, πέρα από γεωγραφικούς, πολιτικούς, πολιτειακούς και χρονικούς προσδιορισμούς – πέρα, ακόμη, από προσωπικούς ενδοιασμούς. Τον κίνδυνο το συγκλονιστικό εκείνο τριήμερο που κορυφώθηκε τα μεσάνυχτα της 17 Νοέμβρη 1973 να αρκεστεί στην καταγραφή του στο συλλογικό υποσυνείδητο ως η κορυφαία εκδήλωση μιας καθολικής αντίστασης κατά της χουντικής δικτατορίας. Να λησμονηθεί ότι εκείνο το πανηγύρι της ανυπακοής ανάγει τις αξιώσεις του στις καταγωγικές ρίζες του ουμανισμού, στις καταβολές των πανανθρώπινων αξιών, εκεί όπου το συλλογικό υπερβαίνει το ατομικό και η αυτοσυντήρηση υποκλίνεται στην αυτοθυσία.
Υπέρβαση, συλλογικότητα, αυτοθυσία. Τρεις λέξεις που συμπυκνώνουν την απάντηση στο ερώτημα, Για ποιο λόγο το Πολυτεχνείο είναι διαρκώς παρόν. Τρεις λέξεις που ηχούν παράτονα σε καιρούς σύγχυσης, όπως τώρα, αλλά που επιμένουν ανεξάλειπτες επειδή συγκροτούν τον πυρήνα της «ανθρωπινότητας», της ανθρώπινης κατάστασης. Πρόκειται για μια σχέση αμφίδρομη και αδιάσπαστη. Χωρίς τον άνθρωπο, αυτές οι τρεις λέξεις δεν έχουν σημείο αναφοράς, δηλαδή λόγο ύπαρξης. Χωρίς αυτές, ο άνθρωπος επιστρέφει μερικά εκατομμύρια χρόνια πίσω στην αλυσίδα της εξέλιξης.
Η μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών έχει αποδείξει ότι τέτοια ανάδρομη κίνηση είναι αδύνατο να υπάρξει. Και η ιστορία της ανθρώπινης περιπέτειας έχει καταδείξει, πέρα από κάθε αμφισβήτηση, ότι καμιά απόπειρα υποδούλωσης, κανένα καθεστώς καθυπόταξης, δεν άντεξε στην αναμέτρησή του με την υπέρβαση, τη συλλογικότητα και την αυτοθυσία.
Όσοι, τυφλωμένοι από την απερίσκεπτη ιδιοτέλεια που χαρακτηρίζει τους έχοντες, ελπίζουν ότι δεν θα συμβεί το ίδιο και αυτή τη φορά, ματαιοπονούν, εξυφαίνοντας σχέδια καθυπόταξης των πολλών με εργαλείο μια ελεγχόμενη κρίση και ένα «καθεστώς εργασιακής ανασφάλειας»: μια συνθήκη ζωής όπου οι οχληροί πληθυσμοί των παρακατιανών θα βρίσκονται όμηροι μιας ανασφάλειας χωρίς τέλος, μιας διαρκούς αβεβαιότητας κυριολεκτικά για το αύριο, πνίγοντας κάθε διάθεση για διεκδικήσεις και αγώνες που παρακωλύουν την «υγιή οικονομία» – πνίγοντας, πολύ περισσότερο, κάθε διάθεση να απαιτήσουν για τον εαυτό τους τον πρώτο λόγο στο σχεδιασμό της συλλογικής ζωής.
Αλλά, πόσες ελπίδες κατίσχυσης μπορεί να τρέφει αυτή τη φορά το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού στην επίθεσή του κατά του υπόλοιπου 99% – και στην αναπόφευκτη αναμέτρησή του με την υπέρβαση, τη συλλογικότητα και την αυτοθυσία;
Κάθε εγχείρημα καθυπόταξης επωάζει την εξέγερση της ανατροπής του. Αυτό σε όλες τις κλίμακες και όλες τις εποχές.
Το Πολυτεχνείο είναι εμβληματικό αυτής της αλήθειας. Στην καθαρή κι ανόθευτη ουσία του, δηλαδή ως εξεγερμένη αξιοπρέπεια, ξανακερδισμένη αυτοπεποίθηση, κατακτημένη αλληλεγγύη και ομοθυμία, κατάθεση αυτοθυσίας. Επωαζόταν πολύ πριν την απριλιανή δικτατορία, όταν ματαιώνονταν βίαια οι προσδοκίες της κατοχικής Αντίστασης, στα χρόνια του Εμφυλίου και του μετεμφυλιακού ζόφου, της δημοκρατικής συνέγερσης εναντίον των πραξικοπημάτων του θρόνου. Και ήλθε να μεταγγίσει τη θέρμη του σε μια κοινωνία παγωμένη από το φόβο, αποκαρδιωμένη από το φαινομενικά ατελέσφορο των αγώνων της. Κάποιοι απλοί, ανώνυμοι και ανυπότακτοι, μέσα στο Πολυτεχνείο, αποκάλυψαν στους πολλούς, απλούς, ανώνυμους και καθυποταγμένους, έξω από το Πολυτεχνείο, τον άνθρωπο που κρύβουμε όλοι εντός μας. Είναι ακριβώς ο ορισμός για τις κορυφαίες στιγμές της ανθρώπινης κατάστασης – που έρχονται πάντα απροειδοποίητα.
Τα Πολυτεχνεία είναι «η έκπληξη που επιφυλάσσει η πανουργία της Ιστορίας στους απαισιόδοξους». Και σε όσους υπεραισιόδοξα υποτιμούν τη δύναμη της Υπέρβασης, της Συλλογικότητας και της Αυτοθυσίας.

*αναδημοσίευση από την εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ, Κυριακή 15 Νοεμβρίου 2015