Ζωρζ Σαρή - 100 χρόνια από τη γέννησή της
«Η κυρία Κλοκλό, μια γάτα… όχι σαν όλες τις άλλες»
της Χρύσας Κουράκη
Τη δεκαετία του 1980, μια δεκαετία που η ελληνική παιδική λογοτεχνία έχει αρχίσει να εμφανίζει έργα που ασχολούνται με σύγχρονα κοινωνικά θέματα εισάγοντας καινοτόμες αντιλήψεις (Κανατσούλη, 1997:79), η Ζωρζ Σαρή γράφει κάποια από τα σημαντικότερα μυθιστορήματά της, τα οποία ασχολούνται με κοινωνικά ζητήματα τόσο της υπαίθρου όσο και του αστικού χώρου. Μέσα από αυτά θίγει βασικά θέματα όπως, για παράδειγμα, η μετανάστευση, η είσοδος της χώρας στην ΕΟΚ, ο καταναλωτισμός και ο μιμητισμός (Κρίμα κι άδικο), η παιδική εργασία, η βία εναντίον των γυναικών, οι οικογενειακές σχέσεις (Το παραράδιασμα) και πολλά άλλα, ενώ ταυτόχρονα βρίσκει την ευκαιρία να σκιαγραφήσει αντιπροσωπευτικούς χαρακτήρες της εποχής και να εκφράσει έμμεσα τις προσωπικές της πεποιθήσεις και αντιλήψεις, οι οποίες διέπουν και όλο το έργο της. Την ίδια περίοδο αποφασίζει να απευθυνθεί ακόμη μια φορά σε μικρά παιδιά (έχουν προηγηθεί Το γαϊτανάκι και Η σοφή μας η δασκάλα) και να θίξει κοινωνικά θέματα που απασχολούν την ίδια, αλλά εκφράζουν και την εποχή, μέσα από μια σειρά εικονογραφημένων βιβλίων με πρωταγωνίστρια μια γάτα.
Η κυρία Κλοκλό είναι μια γάτα που δεν μοιάζει με όλες τις άλλες. Η κυρία Κλοκλό μιλάει, περπατάει σε όρθια στάση, ντύνεται, μαγειρεύει, οδηγεί, πάει στο σουπερμάρκετ και γενικά συμπεριφέρεται σαν κανονικός άνθρωπος (Dunn, 2011:2). Η Ζωρζ Σαρή υιοθετεί την τεχνική του ανθρωπομορφισμού, όπως έχουν κάνει πολλοί συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας πριν από εκείνη, προκειμένου να επικοινωνήσουν ευκολότερα με τους αναγνώστες τους και να μεταφέρουν μέσα από ένα ασφαλές πλαίσιο αποστασιοποίησης έντονα προσωπικά, κοινωνικά και κάποιες φορές επώδυνα μηνύματα (Burke, 2014:213). Η τεχνική που πρώτος ο Αίσωπος εφάρμοσε για να μεταφέρει ηθικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων στα ζώα για παιδαγωγικούς σκοπούς (You, 2020:187) γίνεται το όχημα και για τη Ζωρζ Σαρή, προκειμένου μέσα από χιουμοριστικό και διασκεδαστικό ύφος να απευθυνθεί όχι μόνο στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικους συναναγνώστες των ιστοριών της.
Η επιλογή μιας γάτας ως κεντρικής ηρωίδας πιθανώς δεν είναι τυχαία. Οι γάτες είναι οι πιο δημοφιλείς φιγούρες σε όλα τα είδη των αφηγήσεων και ιδιαίτερα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία, είτε ως αγαπημένα κατοικίδια ηρώων είτε ως πρωταγωνίστριες της αφήγησης. Οι λόγοι μπορεί να ποικίλλουν και να οφείλονται στα χαρακτηριστικά της μυστικιστικής τους φύσης, της ανεξαρτησίας τους, της πονηριάς και του ιδιόρρυθμου συνδυασμού αφοσίωσης και προδοσίας (Nikolajeva, 2009:265), αλλά σε κάθε περίπτωση χαίρουν θερμής υποδοχής από τους αναγνώστες και καθιστούν τις αφηγήσεις στις οποίες πρωταγωνιστούν ξεχωριστές και αγαπημένες. Ανάμεσα στις ποικίλες γατοαφηγήσεις μέσα στον χρόνο, αυτές που ξεχωρίζουν είναι οι σύγχρονες εικονογραφημένες ιστορίες, οι περισσότερες από τις οποίες απεικονίζουν ανθρωπόμορφες γάτες, με αντιπροσωπευτικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά (Nikolajeva, 2009:251).
Η Κυρία Κλοκλό μέσα από οκτώ μικρές αυτοτελείς ιστορίες, σε εικονογράφηση του Ζαχαρία Παπαδόπουλου, παρουσιάζεται το 1986 και γίνεται η αγαπημένη γάτα των μικρών αναγνωστών, των γονιών και των εκπαιδευτικών. Τα οκτώ βιβλιαράκια –Η κυρία Κλοκλό και η ηλεκτρική σκούπα, Η κυρία Κλοκλό στη θάλασσα, Η κυρία Κλοκλό στο τσίρκο, Η κυρία Κλοκλό σοφερίνα, Η κυρία Κλοκλό στο σουπερμάρκετ, Η κυρία Κλοκλό διαβάζει, Η κυρία Κλοκλό μαγειρεύει, Η κυρία Κλοκλό στολίζεται– συνοδεύονται από αυτοκόλλητες λέξεις στο τέλος κάθε βιβλίου, τις οποίες οι αναγνώστες της πρώτης σχολικής ηλικίας και οι μικρότεροι με τη βοήθεια των ενήλικων συναναγνωστών τους κολλάνε στις αντίστοιχες μικρές εικόνες που παρεμβάλλονται μέσα στο κείμενο. Τα παιδιά με τον συγκεκριμένο τρόπο συν-δημιουργούν το νόημα μέσα από ένα ευφάνταστο παιχνίδι, διαμορφώνοντας ένα πρωτοποριακό για την εποχή υβριδικό είδος βιβλίου, στο οποίο ο μεγαλύτερος αναγνώστης καλείται να δραστηριοποιηθεί, εντοπίζοντας τις κατάλληλες για κάθε εικόνα λέξεις, και ο μικρότερος να συμμετέχει στη διαδικασία της ανάγνωσης «διαβάζοντας» τις μικρές εικόνες που βρίσκονται διάσπαρτες στο κείμενο. Τα βιβλία της Ζωρζ Σαρή και πάλι καινοτομούν, όχι στο πλαίσιο των θεματικών και αφηγηματικών επιλογών τους αυτή τη φορά, αλλά στην εκδοτική πρωτοτυπία τους, η οποία καταργεί τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ βιβλίου και συμμετοχικού παιχνιδιού (Lewis, 2001:76). Ο αναγνώστης γίνεται παίχτης· απολαμβάνει τη χαρά μιας παιγνιώδους ενασχόλησης και αποκτά κίνητρο για τη διαδικασία της ανάγνωσης, που γίνεται ευχάριστη και δημιουργική (Γιαννικοπούλου, 2008:86).
Τι είναι αυτό όμως που κάνει την κυρία Κλοκλό τόσο αγαπητή; Η κυρία Κλοκλό είναι μια γάτα χωρίς ηλικία, αλλά με συγκεκριμένο όνομα, πρόσφορο για ανθρωπομορφικές προβολές, η οποία συνεχώς λόγω της επιπολαιότητας, της επιφανειακής της σκέψης, της παρορμητικότητας, της αυταρέσκειας και του καταναλωτισμού της κάνει λάθη και βρίσκει μπελάδες, αλλά δεν βάζει μυαλό. Οι αναγνώστες την παρακολουθούν να καίει το φαγητό που μαγειρεύει μιλώντας και κουτσομπολεύοντας με τη φίλη της, τη Φριφρί, και να τρέχει να αγοράσει (για να μην είναι κατώτερη από τη φίλη της που πρώτη την αγόρασε) μια ηλεκτρική σκούπα, με την οποία σκουπίζεις «και με κλειστά μάτια», κι επειδή πραγματικά κρατά τα μάτια της κλειστά, η σκούπα της ρουφά όλα της τα υπάρχοντα. Η καταναλωτική της μανία, η επιμονή της να προκαλεί εντύπωση στους άλλους και η υπέρμετρη παρορμητικότητά της την ωθούν και σε άλλες περιπέτειες. Πάει στο σουπερμάρκετ για να αγοράσει φαγητό, αφού πεινάει πολύ, και τελικά επιστρέφει χωρίς φαγητό και με ένα σωρό άχρηστα πράγματα που ήταν σε προσφορά. Αγοράζει ένα αυτοκίνητο, χωρίς να ξέρει να οδηγεί, βιβλία που «είναι ανοιχτά παράθυρα, σαν μάτια που βλέπουν όλες τις ομορφιές της γης, σαν αυτιά που ακούν όλα τα τραγούδια του κόσμου», αλλά δεν ξέρει να διαβάζει, λάδι ψαριλέξ για τη θάλασσα, που με την άσχημη μυρωδιά του απωθεί όλους τους λουόμενους, ρούχα και στολίδια για να είναι η πιο όμορφη της γιορτής, που τη γελοιοποιούν και τελικά την οδηγούν να τα πετάξει όλα, να μείνει με τη γούνα της και πραγματικά να ξεχωρίσει με την αληθινή ομορφιά της.
Και παρόλο που η Κλοκλό μυαλό δεν βάζει και συγκεντρώνει πάνω της όλα τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας του 1980-90 (ίσως ακόμη και της σημερινής), είναι άκρως συμπαθητική προκαλώντας γέλιο και τροφή για σκέψη και προβληματισμό σε μικρούς και μεγάλους. Τα λογοτεχνικά κείμενα της Σαρή λειτουργούν ως μηχανισμοί αποτύπωσης των πολιτισμικών συμφραζομένων της σύγχρονης με αυτά εποχής, αποδίδοντας σε μια γάτα ιδιότητες οι οποίες αποτελούν «τόσο κειμενικά σχήματα όσο και κοινωνιολογικά ή ανθρωπολογικά δεδομένα αναφορικά με τη λειτουργία των ζωικών ειδών στα πλαίσια της ανθρώπινης δραστηριότητας» (Ξουπλίδης, 2019:2). Η κυρία Κλοκλό μπορεί να είναι οποια(οσ)δήποτε από εμάς, διαθέτοντας όμως την απαραίτητη απόσταση που δεν οδηγεί σε ταύτιση. Με τον συγκεκριμένο τρόπο κλείνει το μάτι στον ανήλικο αναγνώστη, που μέσα από το χιούμορ μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοκριτικής σκέψης, και στον ενήλικο, ο οποίος παρακολουθώντας την κοντοστέκεται, χωρίς να προσβάλλεται, και αναρωτιέται αν αυτό που διάβασε είναι μια απλή παιδική εικονογραφημένη ιστορία ή μια πράξη προσπάθειας κοινωνικής στηλίτευσης και αφύπνισης.
Χρύσα Κουράκη: Μέλος Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Βιβλιογραφικές αναφορές
Burke, C. L. & Copenhaver, J. G. (2004). Animals as people in children’s literature. Language Arts, 81(3), 205-213.
Γιαννικοπούλου, Α. (2008). Στη χώρα των χρωμάτων. Το σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος.
Dunn, E. A. (2011). Talking animals: A literature review of anthropomorphism in children’s books, Master paper, DOI: 10.17615/kzs4-bf31
Κανατσούλη, Μ. (1997). Εισαγωγή στη Θεωρία και Κριτική της Παιδικής Λογοτεχνίας. University Studio Press.
Lewis, D. (2001). Reading contemporary picturebooks: Picturing text. Routledge.
Nikolajeva, M. (2009). Devils, demons, familiars, friends: Toward a semiotics of literary cats. Marvels & Tales, 23(2), 248-267.
Ξουπλίδης, Π. (2019). Το όνομα της γάτας στην Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία: Σπουδές περί ζώων και εθνικά στερεότυπα . ΚΕΙΜΕΝΑ για την έρευνα, τη θεωρία, την κριτική και τη διδακτική της Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας. Ανακτήθηκε από https://doi.org/10.26253/heal.uth.ojs.kei.2019.650
You, C. (2020). The necessity of an anthropomorphic approach to children’s literature. Children's Literature in Education, 52(2), 183-199.
https://diastixo.gr/epikaira/567-zorz-sari/21589-kouraki-zorz-sari-18122023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου