ΕΙΡΗΝΗ ΚΩΝΣΤΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ

ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ 

ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑ

Διαβάστηκαν από την ηθοποιό Ελένη Φιλίνη στο πλαίσιο του Αφιερώματος στη Μαρία Κάλλας, "GALA ΟΠΕΡΑΣ & ΒΡΑΒΕΙΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ 2019" που πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, από τον Ελληνο-Ευρασιατικός Σύνδεσμος (Κ. Ξενοφών Λαμπράκης XL, Πρόεδρος) υπό την Αιγίδα του Γενικού Προξενείου της Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν (Κ. Όλιμ Κασίμοβ, Γενικός Πρόξενος), και τη στήριξη του «Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας» – “Maria Callas Greek Society” (Κα. Λιάνα Σκουρλή, Πρόεδρος), και τον συνθέτη Παναγιώτη Καρούσο, την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2019. 

Τραγούδησαν και βραβεύτηκαν: Ειρήνη Κώνστα (σοπράνο), Βασίλης Ασημακόπουλος (μπάσος), Κατερίνα Μποτώνη (μεσόφωνος), Lyudmila Bondarenko (σοπράνο), Μαριάνθη Γρηγοριάδου (σοπράνο), Μαρίζα Κιοσέογλου (σοπράνο). Συνόδεψαν οι πιανίστες Φρίξος Μόρτζος και Παντελής Λεγάκης.

Βραβεύτηκαν: Κ. Ξενοφών Λαμπράκης XL (Πρόεδρος του Ελληνο-Ευρασιατικού Συνδέσμου), η Κα Λιάνα Σκουρλή, (Πρόεδρος του «Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας»), η Κα Κική Μορφονιού (Μεσόφωνος), ο Κ. Παναγιώτης Καρούσος (συνθέτης όπερας και κλασικής μουσικής), η Κα Έλενα Ματθαιοπούλου (Συγγραφέας), ο Κ. Νίκος Φλώρος (Γλύπτης), ο Κ. Κωνσταντίνος Μπιτζάνης (Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων), ο Κ. Φώτης Παπαθανασίου (Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη), και η Κα Νίνα Κουκουράκη (Διεθνές Καλλιτεχνικό Κέντρο Athenaeum» & International Maria Callas Grand Prix).

Παραβρέθηκαν: Κ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς Αντιδήμαρχος του Δήμου Αθηναίων, Κα Πόπη Δομάζου, δημοτική σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων, και η Πριγκίπισσα Χαρούλα Δόντσιου του Μαυροβουνίου (Princess Hara of Montenegro). Master of Ceremony ήταν ο Αλέξης Κωστάλας.

Η Μαρία Κάλλας στα κείμενα της Ειρήνης Κώνστα

Όσο ο μετρητής του χρόνου αυξάνει τόσο αυξάνουν κι οι μύθοι της σύγχρονης εποχής. Η συσσώρευση ωστόσο των μύθων οδηγεί συχνά σε μια συρρίκνωση της αξίας τους.Το σπάνιο λιγοστεύει,το σπουδαίο παύει να ξεχωρίζει....Μέσα σε τούτη την ισοπέδωση αξιών και μύθων υπάρχουν ωστόσο,ευτυχώς,κι οι μύθοι που αψηφούν τους νόμους και τους κανόνες,εκείνοι που αποτελούν τις σπάνιες εκείνες εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Υπέρτατο δείγμα ανάλογου μύθου η αλησμόνητη,η αξεπέραστη Μαρία Κάλλας!

Ο μύθος της,ένας μύθος πλασμένος με κόπο κι ιδρώτα,δεν κινδυνεύει να χάσει τη λάμψη του με το πέρασμα του χρόνου.Τουναντίον,η λάμψη του μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο.Ίσως επειδή στην περίπτωσή της ο μύθος ταυτίζεται με την πραγματικότητα.....κι η πραγματικότητα δεν απομυθοποιείται!

Σαράντα δύο χρόνια μετά τον πρόωρο κι απρόσμενο  θάνατό της,ο μύθος της φωνής και της ζωής της,ενδυναμώνονται από τη λατρεία που γεννά η συνειδητοποίηση του μοναδικού και του ανεπανάληπτου,μιας ζωής που είναι από μόνη της ένα γοητευτικο,συναρπαστικό παραμύθι!

Ακολουθώντας το δεύτερο μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα του αιώνα ο Γιώργος Καλογερόπουλος,φαρμακοποιός απ'το Μελιγαλά Μεσσηνίας,φτάνει με τη γυναίκα του Ευαγγελία και την 6χρονη κόρη τους Υακίνθη(Τζάκυ)στη Νέα Υόρκη αποζητώντας καλύτερες συνθήκες δουλειάς και ζωής.Τέσσερις μήνες μετά την άφιξη της οικογένειας Καλογεροπούλου στο Νέο Κόσμο γεννιέται στο Μανχάταν η Μαρία-Σοφία-Άννα-Καικιλία,τρίτο παιδί στην οικογένεια(το δεύτερο,ο Βασίλης,είχε πεθάνει στην Ελλάδα τρία χρόνια μετά τη γέννησή του).Το ημερολόγιο σημαδεύει εκείνη τη βραδιά της 2ας Δεκεμβρίου του 1923.

Η Μαρία-Σοφία-Άννα-Καικιλία Καλογεροπούλου θα περάσει δύσκολα παιδικά χρόνια.Τα προσωπικά προβλήματα των γονιών της κλονίζουν άσχημα την οικογενειακή ατμόσφαιρα,γεγονός που επηρεάζει τον ψυχισμό της.Συν τοις άλλοις η μητέρα λέει συχνά ότι αυτή,η δεύτερη κόρη,ποτέ δε θα μπορέσει να αναπληρώσει το κενό του χαμένου γιού.Η Μαρία χωρίς να είναι πραγματικά ένιωθε ανεπιθύμητη......Κλείνεται στον εαυτό της,γίνεται αντικοινωνική ,ευέξαπτη,αποκτά ιδιοτροπίες.Σ'αυτό συμβάλλει κι η εμφάνισή της.Είναι χοντρή,μυωπική,άχαρη....όμως τούτο το ασχημόπαπο,το δυστυχισμένο παιδί,διαθέτει μοναδικά και σπάνια χαρίσματα που κανείς δεν έχει αντιληφθεί ακόμη  γιατί κανείς δε νοιάζεται πραγματικά,ούτε υποψιάζεται τα μελλούμενα.

Το 1937 το ζεύγος Καλογεροπούλου χωρίζει και μαζί χωρίζουν και τα παιδιά.Η Ευαγγελία εγκαταλείπει την Αμερική,παίρνει μαζί της τη Μαρία κι επιστρέφουν στην Ελλάδα.Εγκαθίστανται στην Αθήνα.Η Μαρία 14 χρονών τότε ζύγιζε κάτι λιγότερο από 100 κιλά.....Στην πατρίδα ,που στην αρχή ήταν και λίγο σαν ξενιτιά,η μητέρα-πιθανότατα από τύψεις- αφοσιώνεται στην κόρη.Θέλει να τη δει να προοδεύει.Τη γράφει στο Ωδείο Αθηνών στην τάξη τραγουδιού της περίφημης τότε Ισπανίδας υψιφώνου Ελβίρα ντε Ιντάλγκο.Η γυναίκα αυτή θα βοηθήσει τη Μαρία να ξεπεράσει τις φοβίες και την ανασφάλεια που προκαλούσε η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το πάχος της και ν'αφοσιωθεί στη μελέτη της όπερας.Σύντομα θα ξεχωρίσει στις μαθητικές συναυλίες του ωδείου και θα κάνει την πρώτη της επαγγελματική εμφάνιση στις αρχές του 1941 στο ρόλο της Βεατρίκης από την οπερέτα''Βοκάκιος''του Σουπέ.Η επιτυχής αρχή θα ακολουθηθεί από τον''Πρωτομάστορα''του Καλομοίρη,την ''Καβαλερία Ρουστικάνα''του Μασκάνι,τον''Φιντέλιο''του Μπετόβεν και την ''Τόσκα''του Πουτσίνι.Η Μαρία θ'αποσπάσει τα κολακευτικά σχόλια των κριτικών και τον ενθουσιασμό των ακροατών

Με αυξημένη αυτοπεποίθηση κι αλλάζοντας το επίθετό της στο πιο καλλιτεχνικό''Κάλλας''θα επιστρέψει το 1945 στις Ηνωμένες Πολιτείες αναζητώντας την ευκαιρία που θα της ανοίξει το δρόμο για τη δόξα.Οι πόρτες της γενέτειράς της θα παραμείνουν όμως κλειστές.Απορρίπτεται σε όλες τις ακροάσεις που κάνει!Αιτιολογία?''Άσχημη φωνή''!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Πικραμένη κι ελπίζοντας σε μια καλύτερη τύχη πηγαίνει δυο χρόνια αργότερα στην Ιταλία όπου σύντομα θα συναντήσει δύο ανθρώπους που θα πιστέψουν σ'άυτήν και θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη ζωή και την εξέλιξή της.Το σπουδαίο μαέστρο Τούλιο Σεραφίν και τον φιλότεχνο βιομήχανο Τζιοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι,κατοπινό σύζυγό της.

Την 3η Αυγούστου του 1947 και με την υποστήριξη του Σεραφίν η Μαρία θ'ανέβει ξανά για πρώτη φορά σε σκηνή λυρικού θεάτρου μετά την αποχώρησή της από την Ελλάδα.Τόπος η πόλη του αιώνιου έρωτα και των σαικσπηρικών εραστών,η Βερόνα.Στη διασημη Αρένα της Βερόνα ερμηνεύει τον ομώνυμο ρόλο από τη Τζοκόντα του Πονκιέλι.Οι μαρτυρίες των κριτικών είναι μάλλον αντιφατικές.Οι ακροατές όμως την αποθεώνουν εντυπωσιασμένοι.Ανάμεσά τους κι ο Μενεγκίνι που παρά τα 52 του χρόνια ερωτεύεται  την 25χρονη Μαρία κι αποφασίζει να τη βοηθήσει με τη δύναμη του χρήματος και των γνωριμιών του.

Επόμενος στόχος της δικαιολογημένα πλέον φιλόδοξης Μαρίας είναι τώρα μια εμφάνιση στο φημισμένο θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου,εμφάνιση που θα ισοδυναμούσε με καθιέρωση.Το διασημότερο λυρικό θέατρο του κόσμου ωστόσο δε θα τη δεχτει.Ενεργοποιείται αυτόματα το χαρακτηριστικό πείσμα της.Αρχίζει να κατακτά θέατρα της ιταλικής περιφέρειας ερμηνεύοντας ρόλους της ιταλικής και γαλλικής σχολής.Η φωνή της αποτυπώνεται για πρώτη φορά σε δίσκους,παντρεύεται το Μενεγκίνι(γάμος σκοπιμότητας αλλά κι ευγνωμοσύνης),και με μουσικό σύμβουλο και συνεργάτη το Σεραφίν αναδεικνύεται στην ιδανικότερη ερμηνεύτρια του οπερατικού μπελκάντο.

Μετά τη θριαμβευτική περιοδεία της έρχονται τα καλά νέα.Επιτέλους τη δέχονται στη Σκάλα!Το μεγάλο όνειρο γίνεται πραγματικότητα!Τον Απρίλιο του 1950 πρωτοεμφανίζεται στο ναό της όπερας τραγουδώντας την Αϊντα του Βέρντι. Κριτικοί κι ακροατές γοητευμένοι παραληρούν.

Χωρίς τελειωμό είναι τώρα οι προτάσεις που δέχεται.Ταυτόχρονα και μέσα σε ελάχιστο διάστημα,με τη συγκινητική αφοσίωση του Μενεγκίνι η άχαρη κι άκομψη γυναίκα μεταπλάθεται σ΄έναν πανέμορφο κύκνο!

Η Μαρία Μενεγκίνι Κάλλας συνεχίζει τη συναρπαστική πορεία της.Θυμίζει στους μουσόφιλους ότι η όπερα είναι λυρικό δράμα κι απαιτεί όχι μόνο λυρικά αλλά κι υποκριτικά προσόντα.Τα διαθέτει και τα δύο σε συγκλονιστική ποσότητα!Οι επιτυχίες διαδέχονται η μία την άλλη.Σπουδαίοι σκηνοθέτες όπως ο Βισκόντι κι ο Τζεφιρέλι σκηνοθετούν τις όπερες που εμφανίζεται.Μεγάλοι αρχιμουσικοί όπως ο Κάραγιαν,ο Μπερνστάιν,ο Τζουλίνι και βέβαια ο Σεραφίν διευθύνουν με υπερηφάνεια τις ορχήστρες που τη συνοδεύουν.

Στις 5 Αυγούστου 1957 στο Ηρώδειο,κάτω από την Ακρόπολη,επιστρέφει στην Ελλάδα μετά από 12 χρόνια συνεχούς απουσίας.Ερμηνεύοντας αποσπάσματα από όπερες με μαέστρο τον Αντονίνο Βότο σε μια ιστορική συναυλία καθηλώνει όχι μόνο τους τυχερούς ακροατές αλλά και τους θεούς τους ίδιους.Πρίν απ'το θρίαμβο θα ομολογήσει''Μπορεί να λείπω από εδώ χρόνια όμως το αίμα που κυλά στις φλέβες μου είναι ελληνικό κι αυτό δεν αλλάζει με τίποτα!''Μετά το θρίαμβο θα δηλώσει''Ήταν μια απ'τις συγκινητικότερες στιγμές της ζωής μου!Τραγούδησα στην πατρίδα μου και για την πατρίδα μου!''

Οι κατακτήσεις συνεχίζονται χωρίς σταματημό.Τα πρώτα συμπτώματα όμως απ'τη συνεχή προσπάθεια,τις θυσίες,την αυστηρή δίαιτα που κάνει για να διατηρήσει τη γραμμή της αλλά και την κοσμική ζωή της δε θ'αργήσουν να εμφανιστούν.Πρώτα,στο τέλος του 1957 ακυρώνει μία από τις πέντε συναυλιες της στο φεστιβάλ του Εδιμβούργου.Ακολούθως,στις 2 Ιανουαρίου 1958 εγκαταλείπει τη σκηνή της όπερας της Ρώμης μετά την πρώτη πράξη της Νόρμα του Μπελίνι,παρουσία και υψηλών προσκεκλημένων όπως η Βασιλισσα της Αγγλίας κι ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημικρατίας,υπό τις αποδοκιμασίες των χθεσινών θαυμαστών της.Αντεπιτίθεται με θριαμβευτική επιστροφή στη Σκάλα.Ξαναγίνεται η Ντιβίνα,η αγαπημένη των εραστών της όπερας απανταχού της γης!

Το καλοκάιρι του 1959 γνωρίζει κι ερωτεύεται τον Αριστοτέλη Ωνάση και για χάρη του εγκαταλείπει το Μενεγκίνι.Έτσι οι ειδήσεις για τη μεγάλη ντίβα περνάνε από τις καλλιτεχνικές στις κοσμικές στήλες εφημερίδων και περιοδικών.Η απείθαρχη ζωή στην οποία εκείνος την παρασύρει δε βοηθά βεβαίως την εύθραυστη υγεία της ούτε την ευπαθή φωνή της.Ωστόσο,η ανυπέρβλητη σκηνική της παρουσία,τα μοναδικά φωνητικά της χαρίσματα κι η εκρηκτική ιδιοσυγκρασία της θα τη διατηρήσουν στην κορυφή για αρκετό ακόμη διάστημα.

Στις 24 και 26 Αυγούστου ο καθαγιασμένος χώρος του θεάτρου της Επιδαύρου ξυπνά από τη θεσπέσια φωνή της.Ερμηνεύει τη Νόρμα σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή.Στο ίδιο θέατρο μετά από ένα χρόνο θα τραγουδήσει μια συγκλονιστική Μήδεια του Κερουμπίνι.Αποθεώνεται με πρωτοφανείς εκδηλώσεις λατρείας.Ο Μάριος Πλωρίτης γράφει σε σημείωμά του στην Ελευθεροτυπία...''Μαρία Κάλλας,Μαρία Καλογεροπούλου,είμαστε υπερήφανοι που είσαι Ελληνίδα!''

Μέχρι τις 5 Ιουλίου 1965 που έκανε την τελευταία της εμφάνιση σε παράσταση όπερας ερμηνεύοντας την Τόσκα στο Κόβεντ Γκάρντεν,συντηρεί τον τίτλο της απόλυτης βασίλισσας του λυρικού θεάτρου με τις αραιές μα συγκλονιστικές μουσικές εμφανίσεις της,τις εμφανίσεις στην τηλεόραση και τις απαράμιλλες ηχογραφήσεις της.

Ο θάνατος του πρόωρου βρέφους,καρπού του έρωτά της με τον Ωνάση,που γέννησε κρυφά σε ιδιωτική κλινική του Μιλάνου την κλονίζει βαθεια....Κατόπιν οι φήμες ότι θα παντρευτεί τον Ωνάση σβήνουν με το γάμο του μεγιστάνα με τη Τζάκυ Κέννεντι....Αυτό είναι το τελειωτικό χτύπημα για τη Μαρία....Από το 1965 ως το 1969 δε θα κάνει καμία μουσική εμφάνιση.Το 1969,με σκηνοθέτη τον Πιερ Πάολο Παζολίνι θα κινηματογραφήσει τη Μήδεια.Η εισπρακτική αποτυχία της ταινίας τη γεμίζει πίκρα κι απογοήτευση.Συνειδητοποιεί την παρακμή της και συναντιέται για μία ακόμη φορά με τη μοίρα των σπουδαίων....τη μοναξιά.....

            

Τελευταία αναλαμπή της καλλιτεχνικής της δραστηριότητας αλλά και της ζωής της υπήρξε η σειρά ρεσιτάλ που έδωσε με τον αγαπημένο της συνάδελφο Τζουζέπε ντι Στέφανο σε πόλεις της Ευρώπης,της Αμερικής και της Ιαπωνίας ερμηνεύοντας άριες και ντουέτα από διάσημες όπερες.Μολονότι οι κριτικοί ήταν επιεικείς μαζί της-κάποιοι υπεραισιόδοξοι μίλησαν και για ανάσταση-η Μαρία θα απομονωθεί στο διαμέρισμά της στο Παρίσι όπου και θα παραμείνει μέχρι την πρόωρη κι άδικη ολοκλήρωση του κύκλου της ζωής της ,στις 16 Σεπτεμβρίου 1977,σε ηλικία μόλις 54 ετών.....

Η Μαρία Κάλλας υπήρξε αναμφίβολα η πιο λαμπερή και συζητημένη παρουσία στο λυρικό θέατρο του 20ού αιώνα.Είχε μία προσωπικότητα εκρηκτική στη διαμόρφωση της οποίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο τα παιδικά βιώματα που κάθε άλλο παρά ευχάριστα ήταν....η γεμάτη δοκιμασίες διαδρομή της,ο αγώνας να φτάσει στην κορυφή κι οι θυσίες για να διατηρηθεί σ'αυτήν διαμόρφωσαν μια ιδιόρρυθμη προσωπικότητα με φανατικούς λάτρεις κι ορκισμένους εχθρούς.Η θεία της φωνή,η μεγαλειώδης υποκριτική ικανότητα που διέθετε,οι μεταπτώσεις των εκφραστικών ματιών κι η...μουσική των χεριών της-αλήθεια,πόσες χορεύτριες θα τη ζήλευαν?-συνέθεταν αυτή τη λαμπερή μουσική οντότητα που εξακολουθεί ν'ασκεί έναν πρωτόγνωρο μαγνητισμό.Τούτα τα χαρίσματα τα παραδέχονται ακόμη κι οι επικριτές της.Δεν έδωσε ποτέ σε κανέναν το δικαίωμα να ισχυριστεί πως  μια παράστασή της είναι ανιαρή.Κάθε εμφάνισή της ήταν μια μοναδική εμπειρία για το θεατή-ακροατή.Ποτέ κανείς δεν τόλμησε να την κατηγορήσει γι'αντιγραφή ή για χρήση παραδοσιακών τεχνασμάτων.Ήταν πρωτότυπη,καινοτόμα και πέρα για πέρα αληθινή.

''Εμείς οι καλλιτέχνες'',είχε πει κάποτε,''αγωνιζόμαστε χρόνια για να δημιουργήσουμε ένα όνομα¨.Όταν τελικά το πετύχουμε κι η φήμη μας ακολουθεί,μας καταδικάζουν να ανταποκρινόμαστε πάντοτε σε αυτήν τέλεια και να ξεπερνούμε συνεχώς τους εαυτούς μας για να μην εξαπατούμε το κοινό.Ξεχνούν όμως πως είμαστε απλοί άνθρωποι κι έχουμε αδυναμίες''.

Τούτες οι αδυναμίες έχουν βεβαίως χαθεί σήμερα μέσα στα βάθη της λήθης και της λησμονιάς...Η φωνή της όμως θα παραμείνει για πάντοτε ζωντανή,σα θεϊκό δώρο που ήταν,ακόμη και σήμερα-42 ολόκληρα χρόνια από τη μέρα που η ψυχή της φτερούγισε μακριά.

Ήταν Παρασκευή,16 Σεπτεμβρίου  του 1977.Επίσημη αιτιολογία καρδιακή ανακοπή....ανεπίσημη κατάθλιψη.....κάποιοι μίλησαν ακόμη και γι'αυτοκτονία.Από τη Λεωφόρο Ζώρζ Μαντέλ του Παρισιού η Μαρία Κάλλας κίνησε απροσδόκητα για τον τόπο της μόνιμης εξορίας του ανθρώπου.Σίγουρα την υποδέχθηκαν εκεί η Νόρμα,η Βιολέτα,η Μήδεια,η Τόσκα,η Λουτσία,η Τζοκόντα κι όλες οι άλλες τραγικές ηρωίδες που τόσο ανεπανάληπτα και με τόσο πάθος ενσάρκωσε.

Ξαφνικά ο κόσμος της Τέχνης έγινε φτωχός,πολύ φτωχός......

Κι η χορωδία των αγγέλων πλούσια....πολύ πλούσια!

Στη Μαρία Κάλλας

Μην κλαίς.... Πάντα ακούω τη φωνή σου στο σκοτάδι και μόνο-κατάρα που με στοίχειωσε να μην αντέχω αλλού για ν'αγαπήσω....
Ένας θεός ανυπόταχτος σε πρόσταξε θαρρώ. Να ζείς αείθρονη,κατάμονη,σχίζοντας ιερατικά της σιγής την αχερουσία. Μακρομαντούσα ξέφρενη κι αλαφιασμένη,μέσα στα μάτια σου λυτά δυο μαύρα,ανίερα κοράκια. Κραυγή αγωνίας το χνάρι σου που ξεπετάχτηκε απ΄τη ματωμένη μήτρα τ'ουρανού κι έγλειψε ως και τ'αποκόκκαλά σου.
Πάντα εκεί.....Λιγόζωη....θνητή κι απέθαντη,να'χεις τη ρίζα και το μνήμα σου στα σπλάχνα της Ελλάδας.
Μαρία....
Η απάντηση του Φωτός στα έργα του Σκότους.....

(Άννα-Μαρία-Σοφία-Καικιλία Καλογεροπούλου. Μαρία Κάλλας. 2/12/1923-16/9/1977.)

Ειρήνη Κώνστα