- Ισιδώρα Μάλαμα
Μια παράξενη γυναίκα που δεν μοιάζει με τις άλλες επιχειρεί να σκιαγραφήσει η σπουδαία Λεϋλά Ερμπίλ, ανασύροντας από την προσωπική της φαρέτρα βιώματα, σκέψεις, στάσεις, πεποιθήσεις με τις οποίες γαλουχήθηκε η ίδια, καθώς επίσης υπήρξε μια παράξενη γυναίκα. Πίσω, λοιπόν, από τη βασική ηρωίδα, τη Νερμίν, μπορεί κανείς να διαβάσει στοιχεία της ζωής μιας συγγραφέα, η οποία είχε ενεργό δράση στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής και του τόπου της και ακόμη πιο ενεργό δράση στην πολιτική πραγματικότητα που την περιέβαλλε, που έφερε τις δικές της ρήξεις τόσο με το κοινωνικό όσο και με το συγγραφικό κατεστημένο. Το μυθιστόρημα χαρακτηρίστηκε φεμινιστικό, ενηλικίωσης κι αυτοσυνείδησης και, πράγματι, συνιστά το συγγραφικό δημιούργημα ζυμώσεων που αφορούσαν το γυναικείο φύλο, τον συντηρητικό κλοιό στον οποίο αυτό εγκλωβιζόταν και τους τρόπους με τους οποίους μια γυναίκα στην Τουρκία του 1950 επιχειρούσε να προσδιορίσει τον εαυτό της, αποτινάσσοντας αγκυλωτικές αναχρονιστικές πεποιθήσεις. Ωστόσο, πίσω και πέρα από όλον αυτόν τον σύνθετο καμβά της αυτοδιαμόρφωσης, η πλοκή υφαίνεται με την έντονη παρουσία των ιστορικών γεγονότων που καθόρισαν την πορεία του τουρκικού κράτους, αναδεικνύοντας τελικά την αδιαπραγμάτευτη αλήθεια ότι ο άνθρωπος πάνω από όλα είναι «ζώον πολιτικόν» και, συνειδητά ή ασυνείδητα, οικοδομεί την προσωπικότητά του ‒ή την γκρεμίζει κάποτε‒ πάνω στα θεμέλια της Πολιτείας που τον φιλοξενεί.
Το μυθιστόρημα δομείται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο, με τον τίτλο «Η κόρη», αφορά την ημερολογιακή καταγραφή γεγονότων του 1950-1952 από τη ζωή της νεαρής Νερμίν. Το α’ ρηματικό πρόσωπο της αφήγησης δίνει την ευκαιρία στη νεαρή αφηγήτρια να μεταδώσει με εξομολογητικό τόνο και με τη μορφή μαρτυρίας όλα όσα μπορεί να σκέφτεται ένα «παράξενο» κορίτσι της ηλικίας της. Θέματα φιλίας, πίστης, έρωτα, σεξουαλικότητας επανέρχονται εμφατικά, με σημείο αιχμής την από τη μητέρα επιβαλλόμενη ανάγκη προστασίας του παρθενικού υμένα της κόρης, στάση που τυγχάνει του σαρκασμού της τελευταίας. Θα έλεγε κανείς ότι η μάχη για την προάσπιση του υμένα αποτελεί το πεδίο όπου σκιαγραφούνται καθαρά οι δυο κόσμοι που εκπροσωπεί η καθεμιά από τις δύο. Στην προστασία του η μητέρα επενδύει όλη την παραδοσιακή λογική που προετοιμάζει τη γυναίκα για το σπίτι και αποσείει τον κίνδυνο κατηγορίας για ανηθικότητα, την ίδια στιγμή που η κόρη αφενός σαρκάζει τη στάση αυτή («Και δεν έχω συναντήσει ακόμα κανέναν που να μπορεί να με απαλλάξει από εκείνο το μαγικό τούλι στο κορμί μου», σελ. 53, «Χα, χα, θα σου δώσω ένα καλό μάθημα, κυρία φύλακα της παρθενίας, ένα πολύ καλό μάθημα», σελ. 59), αφετέρου είναι έτοιμη να τον ξεπουλήσει, προκειμένου να καταδείξει την ευτέλεια των λογοτεχνών («“Κύριοι” είπα, “θέλει κανείς από σας να κοιμηθεί μαζί μου; […] Διαλέξτε κάποιον από σας. Τον πιο αξιολύπητο, τον πιο κακομοίρη”», σελ. 75).
Και κάπως έτσι το θέμα της παρθενίας και της συντηρητικής τουρκικής κοινωνίας ακουμπά το θέμα των ανδροκρατούμενων λογοτεχνικών κύκλων, που με τη σεξιστική τους στάση αποδεικνύουν τη στενότητα του πνεύματος που τους διακρίνει, την ίδια στιγμή που αυτοπροσδιορίζονται ως άνθρωποι διευρυμένων πνευματικών οριζόντων. Το παράξενο κορίτσι παίρνει την εκδίκησή του σκιαγραφώντας τους σχεδόν ως καρικατούρες και, κυρίως, αποκαλώντας τους μόνο με το αρχικό του ονόματός τους, σε μια προσπάθεια να τους αποπροσωποποιήσει, με τον ίδιο τρόπο που οι ίδιοι επέμεναν να αγνοούν επιδεικτικά τη συγγραφική της δεξιοτεχνία. Παράλληλα, η συμμετοχή της σε φοιτητικά κινήματα την ίδια ώρα που όλοι αυτοί παθητικά θεωρητικολογούν στο ιστορικό καφενείο «Λάμπο» συνιστά την έμπρακτη απάντησή της στην τάση τοποθέτησης της γυναίκας έξω από την πολιτική σκακιέρα της εποχής.
Όταν η γραφή γίνεται παράξενη για να υπηρετήσει την ανθρώπινη παραξενιά…
Το δεύτερο μέρος, «Ο πατέρας», δίνει τη σκυτάλη της αφήγησης στον πατέρα της ιστορίας και σπάει το προηγούμενο φράγμα του τόπου και του χρόνου. Μέσα από τον παραληρηματικό λόγο ενός πατέρα που αργοπεθαίνει, ζωντανεύουν στα μάτια του αναγνώστη τα ταξίδια και η πολιτική του δράση και αποκρυσταλλώνεται το ιστορικό πλαίσιο: το πέρασμα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο Εθνικό Κράτος στις αρχές του 20ού αιώνα, η ανάγκη συμβιβασμού της θρησκείας με τον κεμαλικό εθνικισμό, τον εκσυγχρονισμό και τον εκδυτικισμό του κράτους. Η αντιφατική στάση του πατέρα στην καθημερινή του ζωή και στις πολιτικές του επιλογές αναδεικνύει τη σύγχυση των Τούρκων πολιτών της εποχής, ενώ η αναφορά του στην ανεξιχνίαστη δολοφονία του κομμουνιστή Μουσταφά Σουπχί δίνει την ευκαιρία στη συγγραφέα να παραθέσει αποσπάσματα εφημερίδων ή βιβλίων για το θέμα, γεγονός που αφενός προσδίδει μια ακόμη ιδιαιτερότητα στο μυθιστόρημα, αφετέρου καθιστά σαφή την αγέρωχη μπροστά στους κινδύνους στάση της ίδιας της Ερμπίλ.
Το τρίτο μέρος, «Η μητέρα», αφιερώνεται τυπικά στο μνημόσυνο του πατέρα, καταλαμβάνεται, ωστόσο, ουσιαστικά από ένα όνειρο με σουρεαλιστικές πινελιές. Η Νερμίν και η μητέρα της έρχονται σε σύγκρουση με τους καλεσμένους συγγενείς τους και σημειώνουν τη μεγάλη νίκη κατά αυτών. Αυτή, όμως, είναι η προφανής προσέγγιση. Γιατί πίσω από τούτη τη νίκη κρύβεται η μεγάλη νίκη της ίδιας της αφηγήτριας απέναντι στις αμφιβολίες και τις προηγούμενες συγγραφικές της ενασχολήσεις: «Γυρίζω και βάζω το κλειδί στην κλειδαριά, πρώτη φορά ανοίγω την πόρτα μου στον λαό μου, ξαφνικά βλέπω ότι όλα στεγνώνουν, τους βλέπω όλους στεγνούς. Εντάξει. Μέχρι τώρα άλλοι έμπαιναν συνεχώς από αυτήν την πόρτα, στις τσέπες τους είχαν κονιάκ και ποιήματα, στο μυαλό τους είχαν πάντα τη δική τους φήμη, νόμιζα ότι με καταλάβαιναν και τους καταλάβαινα· για να ενισχύσουν τη φήμη τους και για να ικανοποιήσουν τον εαυτό τους καλούσαν εμένα, κι εγώ αυτούς…» (σελ. 284). Κι έτσι σηματοδοτείται η εγκατάλειψη της ποίησης και η ανάληψη πλέον πολιτικής δράσης από την ηρωίδα, η οποία θα αναπτυχθεί στο τελευταίο μέρος, «Η γυναίκα».
Σε αυτό ο αφηγηματικός φακός εστιάζει τριτοπρόσωπα, θέτοντας στο μικροσκόπιο την ώριμη πια και διαζευγμένη ηρωίδα στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, όπου ανεξάρτητη από τον οικογενειακό και συζυγικό κλοιό, έρχεται να αναμετρηθεί μόνο με τον εαυτό της. Μέσω αναδρομικών αφηγήσεων, ο αναγνώστης πληροφορείται για τη μετακόμισή της σε μια φτωχογειτονιά όπου ματαίως θα επιχειρήσει να προσεγγίσει τον «λαό», για το προσωπικό της αδιέξοδο σχετικά με τις πολιτικές και φεμινιστικές της απόψεις και για την ιδεολογική της σύγκρουση με τον σύζυγό της, ο οποίος της καταλογίζει ότι βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, αντικατοπτρίζοντας την άλλη εκδοχή με την οποία η κοινωνία αποτιμά ανθρώπους με γνήσιες αριστερές πεποιθήσεις: ό,τι για αυτούς συνιστά πολιτική στάση και στόχο ζωής, για τους άλλους είναι απλώς μια παθητική εμμονή στην ουτοπία. Η τελική τοποθέτηση του εαυτού απέναντι στο αναπάντητο ερώτημα της αγάπης για τον άλλον αφήνει ανοικτό το τέλος και προβληματισμένο τον αναγνώστη, ελεύθερο όμως να δώσει τις δικές του απαντήσεις, και αυτό συνιστά το μεγάλο κέρδος της λογοτεχνίας.
Η Ερμπίλ είναι μια παράξενη γυναίκα και γράφει για μια παράξενη γυναίκα. Και εργαλείο για τον στόχο της έχει μια παράξενη γραφή. Μια γραφή που δεν παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στον χώρο της μυθιστοριογραφίας της εποχής, αλλά μέσα από τον αντικομφορμισμό της επιχειρεί να μεταδώσει εναργέστερα το αντικομφορμιστικό μήνυμά της: τέσσερα μέρη που λειτουργούν αφενός ως σύνολο κι αφετέρου αυτόνομα, μοντερνιστικές αφηγηματικές τεχνικές οι οποίες αρέσκονται στον παραληρηματικό λόγο που αντλεί την ουσία του από τους ασυνείδητους συνειρμούς, σουρεαλιστικές οπτικές και ψυχαναλυτικός λόγος ‒με έμφαση στην αφηγηματική λειτουργία των ονείρων‒, πολυσημία, ασύμβατες γλωσσικές δομές, στίχοι από παιδικά τραγούδια κι αποσπάσματα από εφημερίδες και βιβλία συνθέτουν τη συγγραφική μαεστρία με την οποία η Ερμπίλ επιχειρεί την ‒κάποτε τρυφερή και κάποτε σαρκαστική‒ καταβύθιση στους ήρωές της, με σκοπό πάντα να υπηρετήσει τον άνθρωπο: «Δεν αποφασίζω εγώ για το ύφος, αλλά οι άνθρωποι, οι τόποι, η γεωγραφία, η ιστορία, η αρχαιολογία, κ.λπ., όλα αυτά με τα οποία ασχολούμαι μου το υπαγορεύουν».
Μια παράξενη γυναίκα
Λεϋλά Ερμπίλ
Μετάφραση – Επίμετρο: Ε. Ι. Σακαλή
Ροές
296 σελ.
ISBN 978-960-283-541-8
Τιμή €16,00
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/24503-leyla-erbil-paraxeni-gynaika
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου