- Μαίρη Σάββα
Αναταράξεις στον χώρο έχουν προκαλέσει τα γλωσσικά μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), η εκπαίδευση των οποίων εξελίσσεται σε μπούμεραγκ. Πρόσφατα κατατέθηκε αγωγή εναντίον της Μeta από τρεις επαγγελματικές ενώσεις που εκπροσωπούν εκδοτικούς οίκους, συγγραφείς και συνθέτες/-τριες στη Γαλλία. Η κατηγορία ήταν η μαζική, μη εξουσιοδοτημένη χρήση προστατευόμενων έργων πνευματικής ιδιοκτησίας κατά την εκπαίδευση του ΑΙ μοντέλου της. Οι ενώσεις ζητούν την πλήρη διαγραφή των σχετικών δεδομένων και καταγγέλλουν ότι πολλά έργα μελών τους έχουν συμπεριληφθεί στα δεδομένα εκπαίδευσης. Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο εάν σκεφτεί κανείς ότι το υποκείμενο –δηλαδή το μοντέλο της ΑΙ– εκπαιδεύεται από εκπαιδευτή που θα μπορούσε να είναι και ο μηνυτής!
Σε ρεπορτάζ του περιοδικού The Atlantic αναφέρεται πως η Meta χρησιμοποίησε δεδομένα από τη Library Genesis (LibGen), τον μεγαλύτερο πειρατικό ιστότοπο, ο οποίος έχει την έδρα του στη Ρωσία και διαθέτει εκατομμύρια βιβλία, κυρίως ακαδημαϊκά, επιστημονικά και ερευνητικές εργασίες, χωρίς να λείπουν και τα λογοτεχνικά (7,5 εκατομμύρια βιβλία και 81 εκατομμύρια ερευνητικές εργασίες). Σύμφωνα με το άρθρο, η Meta χρησιμοποίησε αυτά τα δεδομένα προκειμένου να αποφύγει τις ακριβές και χρονοβόρες άδειες που απαιτούνταν για την απόκτηση της «ποσότητας δεδομένων» που είναι αναγκαία για την εκπαίδευση του μοντέλου.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγική ΑΙ πρέπει να συμμορφώνεται με τους κανόνες πνευματικών δικαιωμάτων. Δηλαδή πρέπει η χρήση υλικού εκπαίδευσής της να γίνεται με διαφάνεια. Ωστόσο, τα πράγματα στην πράξη είναι διαφορετικά.
Η Meta φαίνεται πως υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση του μοντέλου AI με αυτά τα δεδομένα εμπίπτει στην εξαίρεση της «δίκαιης χρήσης» (fair use), καθώς το μοντέλο «μετασχηματίζει» το αρχικό υλικό. Δηλαδή ισχυρίζεται ότι το υλικό το διαφοροποιεί. Όμως οι επικριτές της Meta λένε ότι δεν το «μετασχηματίζει» καν, αλλά το μόνο που κάνει είναι να διαθέτει βοηθούς chatbot με βάση τη γενετική ΑΙ στους χρήστες των πλατφορμών της, Facebook, Instagram και WhatsApp. Ωστόσο, η Εθνική Ένωση Εκδόσεων, η οποία εκπροσωπεί τους εκδότες βιβλίων, επιμένει εμφατικά ότι «πολλά έργα» των μελών της εμφανίζονται στη δεξαμενή δεδομένων της Meta.
Τι κι αν το Εφετείο της Περιφέρειας της Κολούμπια επιβεβαίωσε πρόσφατα ότι μια μηχανή δεν μπορεί να θεωρηθεί «δημιουργός» και άρα δεν μπορεί να παράγει πνευματικά δικαιώματα. Η ετυμηγορία, η πρώτη του είδους της, υποστηρίζει με έμφαση ότι ο νόμος για την πνευματική δημιουργία βασίζεται στην ανθρώπινη δημιουργία. Καθόλου όμως δεν φαίνεται να απασχολεί αυτό την ΑΙ.
Η δικαστική υπόθεση με τη Meta στη Γαλλία εντάσσεται σε μια ευρύτερη διαμάχη μεταξύ δημιουργών, εκδοτικών οίκων και τεχνολογικών εταιρειών, όπου αναδεικνύεται όλο και περισσότερο η ανάγκη για ένα νέο νομικό πλαίσιο, που θα διασφαλίζει την προστασία των δημιουργών, τον έλεγχο της χρήσης των έργων τους και τη σχετική αμοιβή τους.
Στο πλαίσιο μεγάλης εκστρατείας ενημέρωσης που έγινε στο Ηνωμένο Βασίλειο, όλοι οι εκδότες των εφημερίδων ευθυγραμμίστηκαν και κυκλοφόρησαν στις 25 Φεβρουαρίου με κοινό εξώφυλλο στα φύλλα τους (τόσο στον έντυπο όσο και στον ηλεκτρονικό Τύπο) με το κεντρικό σύνθημα της καμπάνιας: ΜΑΚΕ ΙΤ FAIR!
Το ίδιο έγινε και στον κλάδο της μουσικής. Πρόσφατα, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την προτεινόμενη αλλαγή της νομοθεσίας, πάνω από 1.000 Βρετανοί/-ίδες μουσικοί, όπως η Άνι Λένοξ και η Κέιτ Μπους, και πολλοί άλλοι διάσημοι ή και λιγότερο διάσημοι δημιουργοί, κυκλοφόρησαν ένα «σιωπηλό» άλμπουμ, που καταδικάζει την πιθανή νομιμοποίηση της «κλοπής μουσικής».
Aναδεικνύεται όλο και περισσότερο η ανάγκη για ένα νέο νομικό πλαίσιο, που θα διασφαλίζει την προστασία των δημιουργών, τον έλεγχο της χρήσης των έργων τους και τη σχετική αμοιβή τους.
Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ενώσεων Μεταφραστών Λογοτεχνίας (CEATL), η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ) και το Συμβούλιο Ευρωπαίων Συγγραφέων (EWC) έστειλαν κοινή ανοικτή επιστολή προς την εκτελεστική αντιπρόεδρο Χένα Βιρκούνεν και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ΕΕ.
Τα κάστρα όμως βάλλονται εκ των έσω… Πρόσφατα, στην Έκθεση Βιβλίου του Λονδίνου 2025, αμερικανική εκδοτική εταιρεία παρουσίασε δημόσιες κατευθυντήριες γραμμές και ένα πλαίσιο ερωτήσεων-απαντήσεων (FAQs) για συγγραφείς, όπου πρότειναν στους συγγραφείς τρόπους χρήσης της AI με ασφαλή και ηθικό τρόπο, παρέχοντας παράλληλα γενικές αρχές και πρακτικές συμβουλές! Σύμφωνα με τον Τζος Τζάρετ, ανώτερο αντιπρόεδρο της εταιρείας Wiley για την ανάπτυξη της AI, «σκοπός ήταν η δημιουργία προτύπων και καλών πρακτικών, ώστε να μπορούμε όλοι να μάθουμε μαζί». Στόχος της εταιρείας είναι να διατηρηθεί ο έλεγχος στη χρήση της AI από τους συγγραφείς, και όχι να αφεθεί ακαθοδήγητη η AI να κατευθύνει τους συγγραφείς για το πώς θα γράφουν. Γι’ αυτό, ενθαρρύνει τους δημιουργούς να χρησιμοποιούν την AI στα έργα τους, δηλώνοντας πότε τη χρησιμοποιούν και κάνοντας παράλληλα σύγκριση με διαφορετικά εργαλεία AI.
Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη προσπάθεια δεν στοχεύει ακριβώς στο να διατηρηθεί ο έλεγχος· θεωρούν ότι αυτό είναι το προπέτασμα με στόχο να εκπαιδευτούν τα μοντέλα της ΑΙ ακόμη περισσότερο, ώστε να μπορέσουν κάποια στιγμή να αντικαταστήσουν και τον παράγοντα «δημιουργός».
Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι σε άλλα επαγγέλματα του χώρου η ιδέα της εκπαίδευσης της ΑΙ κερδίζει έδαφος. Ήδη στην Τουρκία πολλοί μεταφραστές έχουν επιδοθεί επισήμως στην εκπαίδευση γλωσσικών μοντέλων (LLMs) συνεργαζόμενοι με την εταιρεία Οutlier, η οποία με τη σειρά της παρέχει υπηρεσίες σε εταιρείες όπως η OPEN AI, η Microsoft και η Meta. Δουλειά των μεταφραστών αυτών είναι η αξιολόγηση της γραμματικής αλλά και η επιμέλεια της δομής των απαντήσεων τις οποίες δίνει η ΑΙ, με στόχο ένα «πιο εξανθρωπισμένο» αποτέλεσμα.
Ποιο λοιπόν θεωρείται νόμιμο εκπαιδευτικό υλικό για τα μοντέλα της ΑΙ, εκείνο που υποκλέπτουν οι εκπαιδευτές από παντού ή αυτό το οποίο οι ίδιοι οι επαγγελματίες του χώρου παραδίδουν έναντι αμοιβής;
Το επάγγελμα του μεταφραστή είναι από αυτά που έχουν υποστεί μεγάλες αλλαγές από την ΑΙ, και όχι μόνον ως προς τη διαδικασία της εκπαίδευσης των γλωσσικών μοντέλων, αλλά και ως προς τη χρήση τους, διαδικασίες αλληλένδετες όταν έχουμε να κάνουμε με δημιουργία. Ήδη πολλοί συγγραφείς κατά τη διαδικασία της συγγραφής βασίζονται σε κείμενα που έχουν παραχθεί με μηχανική υποστήριξη, τα οποία τα επιμελούνται και τα διορθώνουν, διαδικασία που έχει επίσης το ίδιο αποτέλεσμα: δηλαδή την ολοένα και πιο άρτια εκπαίδευση της ΑΙ.
Γι’ αυτό και το επάγγελμα αυτό σταδιακά αντικαθίσταται από μηχανές. Στην Ολλανδία, ένας γνωστός εκδοτικός οίκος ανέθεσε επισήμως μεταφράσεις συγκεκριμένων έργων σε μοντέλα της ΑΙ περιορίζοντας τον ανθρώπινο παράγοντα στο κομμάτι της επιμέλειας-διόρθωσης. Την ίδια στιγμή στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν καταργηθεί οι θέσεις εργασίας πάνω από 4.000 (από τους συνολικά 12.500) μεταφραστών βιβλίων και συγγραμμάτων.
Και όσο η εκπαίδευση των γλωσσικών μοντέλων συνεχίζεται, τόσο αρτιότερες είναι οι απαντήσεις των μοντέλων, τόσο περισσότεροι δημιουργοί θα αντικαθίστανται και τόσο η ΑΙ θα προσφέρει πιο άρτιες και ακριβείς μεταφράσεις.
[Η Μαίρη Σάββα είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου