- Ανθούλα Δανιήλ
«Είμαι ένα κουτί γεγονότων από τη ζωή ως την τέχνη.»
Κατ’ αρχάς, η ονομάτων επίσκεψις, αλλιώς τι σημαίνει η λέξη «διασκευή». Δύο είναι τα σκέλη. Μέσες-άκρες, όλοι το ξέρουμε ότι η διασκευή δεν είναι άλλο από την τροποποίηση, μεταμόρφωση, μεταφορά ενός έργου σε ένα άλλο. Ενός μυθιστορήματος σε θεατρικό, ενός θεατρικού σε κινηματογραφικό ή σε σίριαλ. Έργου, λοιπόν, όχι ανθρώπου. Ο Θάνος Σταθόπουλος, όμως, μιλάει για τον εαυτό του και μάλιστα σε συγκεκριμένο χρόνο: Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30.
Μπαίνουμε τώρα στο δεύτερο σκέλος, σ’ αυτό που αφορά στο τι είμαι, από τι υλικό. Από σάρκα και αίμα και οστά, απαντά η επιστήμη και η θρησκεία, «κι είμαι εγώ το κάθε τι που μου έχει τύχει», λέει ο Οδυσσέας του Άλφρεντ Τένισον και φυσικά παραπέμπει στον πολύπαθο και πολυμήχανο άνδρα που κατάφερε να φτάσει στην Ιθάκη, να ξαναβρεί τον θρόνο του και να ξεκινήσει για νέες περιπέτειες. Υπάρχει και άλλη εκδοχή, εκείνη που λέει ότι κάθε άνθρωπος είναι ό,τι είναι η παρέα του, άλλοι συμπληρώνουν πως είναι ό,τι έχουν διαβάσει, έχουν δει κι έχουν ακούσει. Με όλους τους παραπάνω τρόπους θα βρούμε τον συγγραφέα: από σάρκα και αίμα και οστά, από βιβλία, ταινίες και μουσικές, από όλων των ειδών τις περιπέτειες, κυρίως όμως από εκείνες του πνεύματος.
Ο Ουμπέρτο Έκο έχει πει ότι ένα βιβλίο είναι φτιαγμένο από βιβλία, πράγμα που παραπέμπει αμέσως στα κίνητρα εκείνου που γράφει και στα βιβλία που επιλέγει, στη βιβλιογραφία του δηλαδή, σε ό,τι αγάπησε και σε ό,τι τον επηρέασε για να γράψει και αυτός. Ο εαυτός μου λοιπόν είναι γεμάτος από βιβλία στα οποία θα προσθέσω τον εαυτό μου; Να ενωθώ με το ποίημα, με το πεζό, τη μουσική, την εικόνα και να είμαι εγώ το μωσαϊκό του εαυτού μου; Το θέμα αφορά το πώς θα αξιοποιήσω ό,τι έχω στα χέρια μου και στη σκέψη μου. Με άλλα λόγια, είμαι ό,τι έχω διαβάσει και –γιατί όχι;– είμαι ό,τι έχω γράψει (και όσα ακόμα δεν έχω γράψει).
Έτσι, ο Σταθόπουλος μαζεύει τα σύνεργα για τη διασκευή του, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης –«Μαζεύω τα σύνεργά μου: Όραση, ακοή, γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό»– όχι βέβαια για να πάει στο σπίτι του, όπως ο μέγας Κρητικός, αλλά στον εκδότη… Και τι ακριβώς μαζεύει, τι προσκόμισαν τα προσαγωγά του νεύρα στο εγκεφαλικό του κέντρο; Τι άλλο από βιβλία που ο ίδιος έγραψε: Θέμα (Ερατώ, 1985), Η ιστορία της μουσικής (Ίκαρος, 1994), Playback (Γαβριηλίδης, 2003), Ένας σωρός γλώσσα (Γαβριηλίδης, 2007), Το αυτόματο (Γαβριηλίδης, 2013), La folie (Ίκαρος, 2015), Η ώρα (Ίκαρος, 2018), Εισαγωγή στη μέρα (Ίκαρος, 2021), Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30 (Ίκαρος, 2023). Και από ό,τι αποκόμισε από το 1999 έως σήμερα που εργάζεται ως παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Κάθε βιβλίο του και ένα κεφάλαιο της Διασκευής που έχουμε στα χέρια μας. Ανθολογούμε όπως τύχει, ad libitum:
Θέμα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι γεννήθηκε το 1963 και το Θέμα εκδόθηκε το 1985, καταλαβαίνουμε ότι έχουμε μπροστά μας ένα νεαρό παιδί που μόλις βγήκε στον πηγαιμό για την Ιθάκη του.
Οδηγία πρώτη: Καθισμένοι στο τραμ/ κοιτάζαμε την ατελείωτη πόλη// Πρόσεχε, το χέρι σου μέσα, είπες.
Είμαι ό,τι έχω διαβάσει και –γιατί όχι;– είμαι ό,τι έχω γράψει (και όσα ακόμα δεν έχω γράψει).
Το επόμενο απόσπασμα, επηρεασμένο από τον Γκίνσμπεργκ, δείχνει την απόκλιση από τις «χοιρινές μπριζόλες»… Το αίμα τους που τινάζεται στα χέρια του και στο μυαλό του… ο σταυρωμένος έρωτας στο σπίτι του, εμφανίζονται η Γκόλφω και ο Τάσος, μετά ο Μότσαρτ, οι προσευχές των ανθρώπων κάθε νύχτα, το σινεμά.
Μικρά, κατά κανόνα, ποιήματα, μέλη σπαράγματα από ένα σώμα που επελέγησαν να γίνουν μέρος της Διασκευής. Εννέα χρόνια μετά, Η ιστορία της μουσικής αρχίζει με μια ανησυχία. Ο δημιουργός δεν βρίσκει ό,τι ζητάει ούτε μέσα ούτε έξω, δεν ξέρει τι θέλει. Θέλει να αναλωθεί στη μουσική, περιγράφει ένα όνειρο. Στιγμές αποσπασματικές, θλιβερές κατά κανόνα, μετά ακούει τον Μπετόβεν να παίζει ένα lied του Bach, μας εξηγεί τι είναι το lied, τι είναι η ρομάνς. Το ένα μελαγχολικό, η άλλη αισθηματική… λεπτές διακρίσεις, αλλά διακριτές στο ευαίσθητο αυτί.
Η μάνα μου έβγαζε κάτι μακρόσυρτα τραγούδια… έμενε ακίνητη ώρες. Συχνά τις νύχτες ήταν δέκα χρονώ κι είχε πεθάνει η μάνα της.
1816. Ο Μπετόβεν – σώζονται έντεκα χιλιάδες σελίδες σημειώσεών του, αφού δεν μπορεί να ακούει, γράφει, γράφει, γράφει, όταν πια δεν ακούει: «Κανείς στον κόσμο δεν μπορεί ν’ αγαπήσει τη φύση όπως εγώ· αγαπώ ένα δέντρο περισσότερο από έναν άνθρωπο».
2003. Playback. Σημαίνων τίτλος. Παίζει πίσω, από κάτω, αντί για μένα. Δανείζομαι τη φωνή κάποιου άλλου, άρα συμφωνώ μαζί του, αλλά εγώ δεν είμαι αυτός.
Χθες άναψα μια μεγάλη λάμπα στο τραπέζι… «Το ίδιο τραπέζι, είπε ο γέρος», γράφει ο Peter Bichsel, «οι καρέκλες, το κρεβάτι, ο πίνακας… το τραπέζι λεγόταν χαλί… ξεφυλλίζοντας τον καθρέφτη, μέχρι να βρει το τραπέζι της μάνας του.
Στο Αυτόματο του 2013. Πολλά τα αποσπάσματα. Απομονώνω στην τύχη: «Αναπνοή»: «δεν ξέρεις ποτέ γιατί αγαπάς. Αγαπάς ή νομίζεις ότι αγαπάς ή δεν αγαπάς. Όπως όταν αναπνέεις…» (Σεφέρης, στο βάθος ενός αισθήματος αναρωτιέσαι αν είναι αληθινό). Αν όμως η αγάπη είναι σαν την αναπνοή, τότε ναι, είναι αληθινή και χωρίς αυτήν δεν υπάρχει ζωή… (ας πούμε πως είναι έτσι απλοϊκά και απλά). Και η περιδιάβαση σε ονόματα και έργα είναι μεγάλη και πλατιά. Και οι πληροφορίες σημαντικές, ενδιαφέρουσες όλες και συχνά δύσπεπτες.
Η διασκευή του εαυτού από το πρωί μέχρι τη νύχτα και από τη νύχτα μέχρι το πρωί γίνεται με κομμάτια από μνήμες παιδικές και πένθη, από όνειρα και από σημειώσεις δικές του ή ξένες, από πρόσωπα που λείπουν, από βιβλία που διάβασε, απομνημόνευσε και τροποποίησε. Από αισθήσεις, από αποτυχημένους έρωτες, μνήμες που δε σβήνουν, κυρίως η μορφή της μάνας που σημαδεύει την παιδική ηλικία, πίνακες ζωγραφικής και τόσα άλλα, αλλά εκείνο που έχει σημασία είναι ότι το κείμενο του Σταθόπουλου ξυπνάει στον αναγνώστη άλλες μνήμες, συμπληρώνει με δικές του αναφορές τα όσα διαβάζει και κάνοντας άλλες διασκευάζει τον δικό του εαυτό με τα δικά του χίλια σκόρπια κομματάκια. Π.χ. το δωμάτιο του Bichsel μάς πάει στο δωμάτιο του Βαν Γκογκ, ενώ το χαλί του μας οδηγεί ολοταχώς στο χαλί του Σεφέρη που κατάπιε τον Νιζίνσκι. Η «γλωσσοκοπάνα καλλονή» της σελ. 105 μας πάει στο Άγνωστο αριστούργημα του Μπαλζάκ και στην Ωραία καβγατζού του Ζακ Ριβέτ. Ο Μάκβεθ στη σελ. 192 tomorrow, tomorrow, tomorrow, βεβαίως μας θυμίζει πως είμαστε ηθοποιοί που κάνουμε θόρυβο πάνω στη σκηνή και αποχωρούμε μόλις τελειώσει ο ρόλος μας.
Και ιδού πώς γίνεται μια Διασκευή του ενός μέσα στων πολλών το χάος… Όσο για το εξώφυλλο, μονόχρωμο γκρι, λευκά γράμματα για το ονοματεπώνυμο και μαύρα για τον τίτλο, σαν πιόνια οι λέξεις στο σκάκι, ίσως, ποιος ξέρει.
Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30
Θάνος Σταθόπουλος
Ίκαρος
272 σελ.
ISBN 978-960-572-617-1
Τιμή 15,00€
Ανθούλα Δανιήλ δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου