- Κατερίνα Ζαμαρία
Η Σοφία Μαντουβάλου εδώ και πολλά χρόνια, με πάνω από 70 βιβλία, έχει δώσει τα διαπιστευτήριά της στον χώρο του βιβλίου για παιδιά. Το 2019, μάλιστα, έλαβε και το Κρατικό Βραβείο για Το αγόρι που διάβαζε στις κότες παραμύθια. Με βασικό όχημα το χιούμορ και τη φαντασία, έχει δημιουργήσει μια πλειάδα ηρώων μέσω των οποίων επιδιώκει να αποδεσμεύσει τα παιδιά από τον στερεοτυπικό τρόπο σκέψης και να τα καταστήσει ικανά να αντιλαμβάνονται τη σημασία της ευθύνης, ατομικής και συλλογικής.
Με την ίδια ακριβώς σκευή έρχεται με το τρίτο της βιβλίο για ενήλικες, με τίτλο Ο άγιος, γυμνός, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Σοκόλη, να τοποθετηθεί γύρω από το διαχρονικά επίκαιρο θέμα της πατριαρχίας και των έμφυλων στερεοτύπων.
Τα 22 διηγήματα του βιβλίου αποτελούν θραύσματα της ανθρώπινης ζωής όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα σε συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο. Οι ιστορίες της αποτελούν καθημερινά στιγμιότυπα, μικρά και μεγάλα, απελπισμένα ή ευχάριστα, μιας ευρύτερης εικόνας στην οποία κυρίαρχη πρωταγωνίστρια είναι η Γυναίκα. Τα διηγήματά της αποδίδουν καλειδοσκοπικά πλειάδα ζητημάτων που σχετίζονται με αυτό που ονομάζεται «φύλο», είτε βιολογικό είτε κοινωνικό.
Στο βιβλίο της η Μαντουβάλου δημιουργεί ιστορίες που διατρέχουν τον χώρο και τον χρόνο. Πεδίο δράσεως: Παρίσι, Γκύζη, Μάνη, Κερατσίνι, Εξάρχεια, Φυλακές Κορυδαλλού, Βοστώνη… σε μια περίοδο από το 1915 ως το 2019. Και παρότι μετακινούμαστε χρονικά, η αφήγηση δεν είναι γραμμική. Παρακολουθούμε τις πρωταγωνίστριες να βιώνουν τις συνθήκες ζωής ως απόρροια των επιταγών που επιβάλλει το φύλο τους. Κι ακριβώς επειδή η αφήγηση παλινδρομεί διαρκώς μεταξύ παρόντος-παρελθόντος, μεταξύ πόλης ή χωριού, γίνεται ακόμα πιο σαφές στον αναγνώστη πως –παρότι ο χρόνος περνά– κάποιες αντιλήψεις και στάσεις παραμένουν αμετάβλητες.
Η εικόνα των πρωταγωνιστριών υφαίνεται πάνω σε δύο άξονες: τον κοινωνικό και τον ψυχογραφικό. Οι Γυναίκες της Σοφίας Μαντουβάλου είναι πρόσωπα που σημαδεύτηκαν από τη μοίρα του φύλου τους: «Με προξενήτρα την πούλησε η μάνα της […] Ο γάμος σου, η ζωή μας, της έβαλε τη θυσία μαχαίρι στο λαιμό». Γυναίκες που «ο τρόμος της ζωής τη βρήκε στα 18, με λόγια ψεύτικου έρωτα και υπόσχεση νυφικού». Γυναίκες που «ο νεανικός έρωτας πέθανε πριν τον πάρουν μαζί τους στο θάνατο, αλλά ο κίνδυνος της καταστροφής τούς έφερε πάλι κοντά». Είτε μορφωμένες είτε αμόρφωτες, είτε νέες είτε μεγαλύτερες, κουβαλάνε την ταυτότητα του φύλου τους στην ιδιωτική και δημόσια ζωή τους.
Τα διηγήματά της αποδίδουν καλειδοσκοπικά πλειάδα ζητημάτων που σχετίζονται με αυτό που ονομάζεται «φύλο», είτε βιολογικό είτε κοινωνικό.
Γυναίκες που δεν αποδέχονται πάντα τη μοίρα και τον ρόλο που τους επιφύλαξε η βιολογία. Που αντιστέκονται, αντιδρούν, ενώνουν τις δυνάμεις τους και εκδικούνται το ναρκισσιστικό Εγώ του αρσενικού που επέλεξε τον διπλό, παράλληλο ρόλο του συζύγου και εραστή. Κάποιες άλλες, πάλι, «στο τελευταίο ξύλο που της έδωσε […] τον πέταξε με το νόμο έξω από το σπίτι, τον ξαπόστειλε στην ψειρού» και, παρά τη μνήμη του πόνου που είναι χαραγμένη στο μεδούλι τους, συνεχίζουν τη ζωή τους και 60 χρόνια μετά γίνονται παράδειγμα επιβίωσης για τις εγγονές τους, που τους φωνάζουν: «Γιαγιά, το boyfriend σε ζητάει στο τηλέφωνο». Αλλά είναι και εκείνες που «επί κώμης κρεμάμενες» θα δώσουν τη λύση στις προσβολές και την απαξίωση. Ή που από θύματα γίνονται θύτες, καθώς έχουν οι ίδιες ενσωματώσει τα χαρακτηριστικά του φύλου στη φύση τους.
Η Μαντουβάλου με ακριβοδίκαιο τρόπο χειρίζεται, ωστόσο, και το άλλο φύλο. Άνδρες που δεν μπορούν να απεκδυθούν τον –και γι’ αυτούς– προκαθορισμένο κοινωνικό τους ρόλο. Αλλά και άντρες που συμπαραστέκονται στην κόρη τους και απέναντι στην απαξιωτική μητέρα προσφέρουν εκτόνωση από «τα ντέρμπι εξόντωσης», αφού «ο διάλογος μαζί της μόνο με τον πατέρα της είχε ελπίδα». Άνδρες που «τερματίζουν πρώτοι την κούρσα του θυμού» και αποδέχονται τη μεταμόρφωση του παιδιού τους «από μουσάτο αγόρι σε κορίτσι». Που, όπως ο παπα-Κωνσταντής, υπερβαίνοντας ακόμα και τις θρησκευτικές συμβάσεις, αποδέχονται να συμπράξουν και να «εξαπατήσουν» το αδηφάγο πλήθος στο όνομα της αγάπης. Γιατί κατανοούν ότι «με τη γλώσσα των άλλων πάνω του θα ζει το παιδί μου. Θέλω να δουν να με κοινωνάς, για να κλείσουνε τα στόματα».
Σε αυτό το εξαιρετικής αφήγησης διήγημα («Στεγνό το αίμα»), στο οποίο η Μαντουβάλου συνομιλεί με το «Αμάρτησε;» του Κ. Θεοτόκη, αποκαλύπτεται αυτό που υπόρρητα διατρέχει το σύνολο των διηγημάτων της. Ότι η μετάβαση και η αποδοχή των νέων συνθηκών δεν είναι κάτι που επιλύεται με νομοθετικές ρυθμίσεις, αλλά με την ουσιαστική κατανόηση των γενεσιουργών αιτίων και των συνεπειών που έχει για τη Γυναίκα-Άνθρωπο η υποταγή στις κοινωνικές συμβάσεις.
Βασικό ρόλο στην αφήγηση επιτελεί η γλώσσα. Με σύμμειξη δημοτικής και καθαρεύουσας, με λόγο κυριολεκτικό και μεταφορικό, με διάχυτη την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό, με στοιχεία υπερρεαλισμού, η γλώσσα έρχεται να ενδυναμώσει το συγκινησιακό απόθεμα του λόγου, μέσα από την έκπληξη και τον αιφνιδιασμό που προκαλεί συχνά το παιχνίδι με ετερόκλητα γλωσσικά στοιχεία. Οι συστηματικοί αναγνώστες θα διακρίνουν αναλογίες με τη γλώσσα της Δημουλά, κυρίως στον υποδόριο τρόπο με τον οποίο οι λέξεις επιτρέπουν στις πρωταγωνίστριες να συνομιλούν με την ουσία της ανθρώπινης φύσης τους.
Ο άγιος, γυμνός είναι μια οξυδερκής παρατήρηση πάνω στις έμφυλες ταυτότητες και τη θεμελιωμένη πατριαρχία, που περιβάλλεται από όλα εκείνα τα στοιχεία που μετατρέπουν ένα κείμενο σε Λογοτεχνία. Παράλληλα, δεδομένου του αυξητικού ρυθμού των γυναικοκτονιών, των δολοφονιών δηλαδή που απορρέουν από τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το γυναικείο φύλο, το βιβλίο προσλαμβάνει ιδιαίτερη βαρύτητα ως προς τη δυνατότητα που δίνει στον αναγνώστη να προσεγγίσει το πρόβλημα μέσα από ποικίλες οπτικές.
Ο άγιος, γυμνός
Σοφία Μαντουβάλου
Εκδόσεις Σοκόλη
96 σελ.
ISBN 978-960-637-116-5
Τιμή €12,72
https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/24068-sofia-mantouvalou-agios-gymnos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου