- Ανθούλα Δανιήλ
Η πίστη δεν έχει θέση ως προς την κατανόηση της φύσης.
Η κίνηση ή η ακινησία της Γης και του Ήλιου
ούτε ζήτημα πίστης είναι ούτε αντίκειται στην ηθική
(Γαλιλαίος)
Για τη δίκη του Γαλιλαίου, ο Πάπας στα χρόνια τα δικά μας πια απεφάνθη: «Ο Γαλιλαίος, ένας ειλικρινής πιστός, έδειξε να είναι πιο οξυδερκής σε αυτό το θέμα απ’ όσο οι θεολόγοι που του αντιτάχτηκαν».
400 χρόνια μετά, η δίκη και η καταδίκη του Γαλιλαίου συγκινούν τον απλό αναγνώστη, αλλά και τους επιστήμονες. Ο Γαλιλαίος, φυσικός και επίσημος φιλόσοφος και μαθηματικός στην Αυλή των Μεδίκων, απεφάνθη πως τα φυσικά φαινόμενα ακολουθούν νόμους που δεν μπορούν να μελετηθούν με τα μαθηματικά και να ελεγχθούν πειραματικά. Ήταν αυτός που άλλαξε ριζικά την αριστοτελική άποψη για την κίνηση και καταδικάστηκε γι’ αυτό που πίστευε και ο Κοπέρνικος: ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο, που μένει σταθερός στο σύμπαν.
Τίθενται ερωτήματα: Επιχειρηματολόγησε ο Γαλιλαίος όπως έπρεπε για την υπόθεσή του; Ήταν αδικαιολόγητη η Εκκλησία, που τον παρέπεμψε σε δίκη σύμφωνα με την επικρατούσα νομιμότητα της εποχής; Εν ολίγοις, ποια ήταν τα κριτήρια της ακινησίας της Γης και πώς αυτή ήταν η επικρατούσα άποψη της εποχής;
Ο συγγραφέας Κώστας Γαβρόγλου μάς θυμίζει και την περίπτωση του Τζορντάνο Μπρούνο, ο οποίος θανατώθηκε στην πυρά το 1600 επειδή υποστήριξε τη θεωρία του Κοπέρνικου, ότι το σύμπαν είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που είπε ο Αριστοτέλης και ότι υπάρχουν και άλλοι κόσμοι, όπου κατοικούν έλλογα όντα, και η Γη δεν είναι το κέντρο του κόσμου!
Στον Γαλιλαίο δεν αντιτάχθηκε μόνο η Εκκλησία αλλά και άλλοι επιστήμονες, που δεν ήταν εκκλησιαστικοί ή θεολόγοι. Το θέμα λοιπόν είναι πολύ ευρύτερο. Έτσι, «το 1633 καταδικάστηκε ένας αστρονόμος ο οποίος, αν και δήλωνε πίστη στην Εκκλησία, παραβίαζε τις αποφάσεις της Ιεράς Εξέτασης στις οποίες ο ίδιος είχε δηλώσει υπακοή». Και, βεβαίως, υπάρχουν και άλλα στα οποία ο Γαλιλαίος είχε κάνει λάθος. Και αν δεν ήταν τόσο συγκρουσιακός, θα απέφευγε την καταδίκη και, αν η Εκκλησία δεν ήταν τόσο εμμονική, δεν θα έκανε τα λάθη που έκανε. Και ο Γαλιλαίος ερμήνευσε χωρία των Γραφών που συμφωνούσαν με τον Κοπέρνικο, αλλά επ’ αυτών είχαν δικαιοδοσία μόνο οι ιερείς, όχι οι κοσμικοί!
Λίγους μήνες μετά, όταν η Εκκλησία κήρυξε αιρετικές τις θέσεις του Κοπέρνικου, ο Γαλιλαίος βρέθηκε εκτεθειμένος. Στη δίκη του συγκρούστηκαν κοινωνικές ομάδες με διαφορετικές αντιλήψεις για το πώς μπορούμε να μελετάμε τη φύση, σε μια εποχή που η Εκκλησία προσπαθούσε να περιορίσει την αναδυόμενη κοινωνική εξουσία των φυσικών φιλοσόφων έναντι των Αριστοτελικών.
Ο Πρόλογος στο βιβλίο του Κοπέρνικου ήταν γραμμένος από τον θεολόγο Osiander, ο οποίος μεταξύ άλλων γράφει: «Ο αστρονόμος θα προτιμήσει να επιλέξει την υπόθεση εκείνη που μπορεί ευκολότερα να κατανοήσει. Ο φιλόσοφος πιθανόν να προτιμήσει να διερευνήσει ποια απ’ αυτές προσεγγίζει περισσότερο την αλήθεια. Κανείς όμως από τους δύο δεν θα κατανοήσει και δεν θα καταλήξει σε κάτι βέβαιο, αν αυτό δεν του αποκαλυφθεί με τρόπο θεϊκό...» κ.λπ. Ο Κοπέρνικος είχε ερευνήσει τι είχαν αποφανθεί οι παλαιότεροι και έβρισκε επιχειρήματα, κυρίως στους Πυθαγόρειους. Πάντως, αν και πολύ επιφυλακτικός, δημοσίευσε το έργο του.
Ο Γαλιλαίος άρχισε να κερδίζει έδαφος μετά τις παρατηρήσεις του με το τηλεσκόπιο, το 1609, έως το 1633 που έγινε η δίκη. Το τηλεσκόπιο με το οποίο κατάφερε να δει καλά την επιφάνεια της Σελήνης ήταν μια μεγάλη νίκη. Μετά διέκρινε τον Δία και τους δορυφόρους του. Τους ονόμασε «άστρα των Μεδίκων», για να τιμήσει τους άρχοντες της Φλωρεντίας που τον προστάτευαν, αφού ήταν δάσκαλος στο Παλάτι των Μεδίκων και δίδασκε μαθηματικά τον Cosimo II, προτού ο Cosimo γίνει Μέγας δούκας. Μετά ερεύνησε τον Γαλαξία, τις φάσεις της Αφροδίτης, τις κηλίδες του Ήλιου, τον Κρόνο. Ωστόσο, η αντίδραση ήταν μεγάλη γιατί η παρατήρηση της φύσης πρέπει να γίνεται με το μάτι και όχι με τα όργανα. Οι φιλόσοφοι ήταν υπεύθυνοι για την ερμηνεία της πραγματικότητας, της ηθικής και της μεταφυσικής, στην κοσμολογία όμως διεκδικούσαν μερίδιο και οι αστρονόμοι και οι μαθηματικοί και οι Ιησουίτες.
Στη δίκη του συγκρούστηκαν κοινωνικές ομάδες με διαφορετικές αντιλήψεις για το πώς μπορούμε να μελετάμε τη φύση.
Οι ανακαλύψεις του Γαλιλαίου είχαν επιβεβαιωθεί, αλλά η πλήρης αποδοχή μια ηλιοκεντρικής κοσμολογίας ήταν αντίθετη με χωρία της Βίβλου και κλόνιζε το γεωκεντρικό Σύμπαν με τον τρόπο που το ερμήνευε η Βίβλος... Ακολούθησαν πολλές ζυμώσεις, μυστικές συνεννοήσεις εναντίον του Γαλιλαίου και η αντίδραση κορυφώθηκε.
Πάμε λίγο πίσω, στην Απόφαση της Ιεράς Εξέτασης στις 25 Φεβρουαρίου 1616, να μπορεί ο Γαλιλαίος να συζητάει τις απόψεις του και να τις διδάσκει μόνο σαν μαθηματικά μοντέλα. Στις 3 Μαρτίου, όμως, ανακοινώνεται να μην τις συζητάει ή να τις διδάσκει καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Ο Γαλιλαίος, παρά ταύτα, συνεχίζει τις έρευνές του με τη θάλασσα, τις παλίρροιες, τους κομήτες και ο χρόνος τρέχει και οι κατηγορίες σοβαρεύουν.
Ο Γαβρόγλου καταγράφει πόντο πόντο την ατζέντα κάθε μέρας. Τέσσερις καταθέσεις από τις 12 Απριλίου μέχρι την πέμπτη κατάθεση, 22 Ιουνίου 1633, όταν γονάτισε μπροστά στους δικαστές του και πήρε πίσω όλα εκείνα τα οποία υποστήριζε και πίστευε. Λέγεται πως όταν σηκώθηκε, είπε χαμηλόφωνα: «Και όμως, κινείται / E pur si muove», πράγμα το οποίο δεν ισχύει. Τιμωρείται σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Αρτσέρι της Φλωρεντίας και εκεί τον επισκέπτονται όποιοι επιφανείς καταφθάνουν στην πόλη. Δύο βιβλία του κυκλοφορούν. Τελικά την κίνηση της Γης την απέδειξε το πείραμα που έκανε ο Φουκό με το εκκρεμές. Την επανάστασή του ολοκληρώνει ο εγωπαθής Νεύτων, ο οποίος είπε: «Έχω δει πιο μακριά με το να στέκομαι στους ώμους γιγάντων» (φράση-τίτλος βιβλίου του Ουμπέρτο Έκο, καθώς και το Εκκρεμές του Φουκό), αποδεικνύοντας ότι το έργο του Γαλιλαίου ήταν καθοριστικό για τις μέλλουσες γενιές.
Ο Γαλιλαίος πέθανε στις 8 Ιανουαρίου 1642. Μαυσωλείο δεν επέτρεψε ο Πάπας στον Δούκα της Τοσκάνης να του ορθώσει. Τάφηκε στη Santa Croce και μετά τα οστά του μεταφέρθηκαν σε μαυσωλείο απέναντι από τον τάφο του Μιχαήλ Αγγέλου.
Φαίνεται πως η κίνηση της Γης δεν ήταν η πραγματική αιτία της δίκης του Γαλιλαίου, δεν ήταν θέμα επιστημονικό –αστρονομικό, μαθηματικό– ούτε καν φιλοσοφικό, αλλά ήταν θέμα υπακοής στην Εκκλησία. Και κάτι ακόμα πιο σημαντικό από όλα τα σημαντικά, η Καθολική Εκκλησία είναι ένας θεσμός που επιχειρεί, αλλά ταυτοχρόνως αδυνατεί, να χειριστεί επί της ουσίας ακόμη και κάτι που έχει γίνει πριν από τόσους αιώνες. Παρά τα όσα έχουν γραφτεί έκτοτε, επί 400 χρόνια, γράφονται και επανεξετάζονται και άλλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία και η Καθολική Εκκλησία παραμένει άκαμπτη.
Ο Κώστας Γαβρόγλου μπήκε σε μια δαιδαλώδη έρευνα, με επιχειρήματα, συγγράμματα και Αποφάσεις Συνόδων, καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων, αστρονόμους, μαθηματικούς, φιλοσόφους, θεολόγους, μέλη της Αυλής των Μεδίκων, Ιησουίτες, Καρδινάλιους, εκκλησιαστικούς γραφειοκράτες και τον Πάπα Ουρβανό, που από φίλος έγινε ο δριμύτερος κατήγορος, με αφορμή το αν η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο που είναι σταθερός στο κέντρο του σύμπαντος.
Ο δε παράνομος Ιούδας ου ηδυνήθη συνιέναι, δηλαδή ο άτακτος και ανυπάκουος Γαλιλαίος δεν έσκυβε το κεφάλι.
Όλα αυτά καταδεικνύουν ότι τα δρώντα πρόσωπα στην ιστορία μπορεί να κόπτονται για την αλήθεια, η αλήθεια όμως δείχνει πως και οι ίδιοι είναι μπλεγμένοι σε ένα δίχτυ από ηγεμονικές ιδεολογίες, κοινωνικές βλέψεις, προσωπικές ανομολόγητες επιδιώξεις, από όπου δεν γλιτώνουν ούτε εξαιρούνται οι ιστορικοί που προσπαθούν να ξεδιαλύνουν το κουβάρι.
Το βιβλίο δεν τελειώνει με την καταδίκη του Γαλιλαίου, έχει πολλά ακόμα που κάνουν όχι μόνο τη Γη αλλά και το μυαλό μας να κινείται. Εξώφυλλο, ο επινοητικός Ιάκωβος Ουρανός.
Η δίκη του Γαλιλαίου
Επιστημονικές, θεολογικές και κοινωνικές διαστάσεις της
Κώστας Γαβρόγλου
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
448 σελ.
ISBN 978-618-230-106-7
Τιμή €22,00
Ανθούλα Δανιήλ δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/24679-kostas-gavroglou-i-diki-tou-galilaiou
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου