Θανάσης ΠάνουΗ Αλεξάνδρα Μητσιάλη μεγάλωσε στην Κέρκυρα και ζει στη Θεσσαλονίκη. Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και διδάκτορας Παιδαγωγικής. Εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και κατά περιόδους στην Τριτοβάθμια. Γράφει βιβλία για παιδιά, μυθιστορήματα για νέους και ενήλικες, δημοσιεύει διηγήματα σε λογοτεχνικά περιοδικά, συμμετέχει σε συλλογικά έργα και κατά καιρούς αρθρογραφεί στον ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο. Τα σεμινάριά της «Παιδική και νεανική λογοτεχνία» και «Δημιουργική γραφή για εφήβους» στον Ιανό, που ξεκινούν στις 18 και 20 Νοεμβρίου αντίστοιχα, μας έδωσαν την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στα παιδικά παραμύθια και σας έκανε να θέλετε να γράψετε τις δικές σας ιστορίες;
Η δυνατότητα που έχω να θίγω σ’ αυτές τις ιστορίες ζητήματα που με απασχολούν πολύ και αφορούν ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και τα ίδια τα παιδιά, χωρίς διδαχή, με τρόπο παιγνιώδη, πρωτότυπο και ανατρεπτικό.
Τι έχουν ανάγκη να διαβάσουν τα παιδιά σήμερα; Τι παρατηρείτε;
Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν κατ’ αρχάς ανάγκη να φτάσει το βιβλίο ως αυτά, πράγμα που δεν είναι καθόλου αυτονόητο για να το προσπερνάμε, να το γνωρίσουν, να ταξιδέψουν μ’ αυτό, να γοητευτούν από τον κόσμο του, προκειμένου να τους γίνει όντως η επαφή μαζί του ανάγκη και να το αναζητούν. Από την εμπειρία μου ξέρω ότι, όταν ένα καλό βιβλίο φτάσει στα χέρια τους, όταν υπάρξουν εμπνευσμένοι και αξιόπιστοι διαμεσολαβητές –γονείς, εκπαιδευτικοί, φίλοι– τα νέα παιδιά μπορούν να δείξουν αληθινό ενδιαφέρον, έχουν την ικανότητα να συγκινούνται και να προβληματίζονται, να «ξεκολλάνε», όπως μας αρέσει να λέμε, από τις οθόνες. Κι έπειτα, νομίζω ότι οι ανάγκες του κάθε αναγνώστη και της κάθε αναγνώστριας ποικίλλουν κι αν κάπου συναντιούνται είναι στην κοινή ανάγκη, συνειδητοποιημένη ή μη, να έχει η ιστορία που διαβάζουν μια βαθύτερη σχέση με τα βιώματά τους, τις αναζητήσεις, τα αδιέξοδα και τις ανησυχίες τους, και προπάντων να είναι δυνατή, ικανή να τους απορροφήσει, να μοιραστεί μαζί τους ένα αναπάντεχο νόημα που δεν το είχαν προϋπολογίσει.
Η επαφή με το βιβλίο στις μικρότερες ηλικίες μοιάζει να λιγοστεύει καθημερινά. Ποιος ο ρόλος του παιδικού βιβλίου σήμερα εν γένει στην κοινωνία;
Γι’ αυτόν τον ρόλο έχουν ειπωθεί πάρα πολλά από επιστήμονες, συγγραφείς, γονείς και παιδιά που μοιράζονται τις εμπειρίες τους. Το καλό παιδικό βιβλίο είναι η ανάπτυξη της φαντασίας, η ικανότητα του παιδιού να δραπετεύει από το ορατό και το συγκεκριμένο και να δημιουργεί με το μυαλό του καινούργιες πραγματικότητες, είναι η καλλιέργεια της γλώσσας, του αισθητικού κριτηρίου, της ευαισθησίας, της ικανότητας να συγκεντρώνεται, της ικανότητας να σκέφτεται, είναι η σχέση με τον γονιό πέρα από τις ευθύνες της καθημερινότητας και τη ρουτίνα. Είναι εν τέλει μια άλλη σχέση με τον εαυτό και τον κόσμο, ένας διευρυμένος πνευματικός και ψυχικός χώρος, που αν δεν αρχίζει να δημιουργείται από την πρώτη παιδική ηλικία, συν τοις άλλοις και διαμέσου του βιβλίου, είναι δύσκολο να προκύψει αργότερα.
Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν κατ’ αρχάς ανάγκη να φτάσει το βιβλίο ως αυτά, πράγμα που δεν είναι καθόλου αυτονόητο.
Στον Ιανό παρουσιάζετε δύο σεμινάρια δημιουργικής γραφής. Ας μιλήσουμε πρώτα για την «Παιδική και νεανική λογοτεχνία». Τι είναι ακριβώς και ποιους αφορά αυτό το σεμινάριο;
Αυτό το σεμινάριο αφορά τους ενήλικες. Αφορά όσες και όσους γράφουν για παιδιά και νέους και θέλουν να μοιραστούν με εμένα και με την ομάδα τη δουλειά τους πριν ν’ απευθυνθούν σε εκδοτικούς οίκους. Αφορά ανθρώπους που γράφουν ήδη, αλλά νιώθουν ότι υπάρχουν πράγματα που πρέπει να δουλέψουν συστηματικά στη γραφή τους με μια υπεύθυνη καθοδήγηση. Αφορά ανθρώπους που θέλουν να γράψουν και ψάχνουν την άκρη του μίτου για ν’ αρχίσουν να ξετυλίγουν τις ιστορίες τους. Αφορά άλλες, γιατί είναι γυναίκες στη μεγάλη πλειοψηφία τους εκείνες που ενδιαφέρονται γι’ αυτό το σεμινάριο, που αναζητούν μια γενικότερη «μύηση» στον κόσμο της λογοτεχνικής γραφής για παιδιά και νέους αλλά κι εκείνες/-ους που δεν έχουν ως πρώτη τους προτεραιότητα να γράψουν, αλλά να βρεθούν μέσα σε μια ομάδα με την οποία θα μοιραστούν ένα κοινό ενδιαφέρον και θα περάσουν δημιουργικά τον χρόνο τους.
Στο τέλος, ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής τι έχει να προσφέρει σε έναν συμμετέχοντα;
Από τη μέχρι τώρα εμπειρία μου βλέπω ότι όλες και όλοι βρίσκουν στο σεμινάριο κάτι από αυτά που αναζητούσαν και ολοκληρώνουν τη διαδικασία ικανοποιημένοι/-ες. Πολλές/-οί είναι αυτές/-οί που συνεχίζουν και σε επόμενους κύκλους, το επαναλαμβάνουν δηλαδή συμπληρώνοντας την εμπειρία τους, γιατί ποτέ ένα σεμινάριο δεν είναι το ίδιο, ακόμα κι αν γίνεται από τον ίδιο άνθρωπο. Και είναι μεγάλη και η δική μου ικανοποίηση να βλέπω ότι αυτή η δημιουργική αλλά απαιτητική και δύσκολη διαδικασία, το να ανοίγω δηλαδή το συγγραφικό μου εργαστήρι και να μοιράζομαι την εμπειρία μου μαζί τους, αποδίδει ουσιαστικούς καρπούς.
Φέτος ξεκινάτε άλλον έναν κύκλο σεμιναρίων, τη «Δημιουργική γραφή για εφήβους». Εδώ ποια είναι η δομή;
Αυτή η ομάδα μπορεί να συμπεριλάβει παιδιά στην προεφηβεία, από την Ε’ και την ΣΤ’ δηλαδή τάξη του Δημοτικού, μέχρι και παιδιά Λυκείου. Αφορά εκείνες κι εκείνους που αγαπούν τη γραφή –η αγάπη για την ανάγνωση προϋποτίθεται– και θέλουν είτε να μαθητεύσουν για να τη βελτιώσουν, είτε να λειτουργήσουν μέσα σε μια ομάδα όπου θα βρουν το κίνητρο για να εκφραστούν και να δημιουργήσουν. Αφορά, όμως, και γονείς που καταλαβαίνουν ότι ένα τέτοιο σεμινάριο μπορεί να συντελέσει αποφασιστικά στην ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων του παιδιού τους με ευχάριστο και αντισυμβατικό τρόπο και να συντελέσει στην απόκτηση εφοδίων ιδιαίτερα σημαντικών για τη σχολική ζωή τους, αλλά και για την προσωπικότητά τους γενικότερα.
Οι ενήλικες που θέλουν να γράψουν παιδική και νεανική λογοτεχνία πώς προσπαθούν να προσεγγίσουν και να ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά σήμερα;
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω πώς όλοι οι ενήλικες που γράφουν για παιδιά προσπαθούν να τα προσεγγίσουν. Δεν υπάρχει, άλλωστε, ένας ενιαίος τρόπος και μια κοινή αντίληψη, όπως δεν υπάρχει και για όσους και όσες γράφουν για ενήλικες. Φαντάζομαι ότι με διαφορετικό τρόπο επιχειρεί την προσέγγιση ο καθένας και η καθεμιά, ανάλογα με τις συγγραφικές τους ικανότητες, τη λογοτεχνική τους δεινότητα, τις γενικότερες αντιλήψεις τους για τη ζωή, τον κόσμο μας, την εποχή μας, ανάλογα με τον αξιακό τους κώδικα, το μορφωτικό τους κεφάλαιο, τις επιδιώξεις τους από τον εκδοτικό χώρο. Για παράδειγμα, συνυπάρχουν σήμερα στα βιβλία για παιδιά και νέους η παλιά αλλά κραταιά λογική του διδακτισμού, αλλά υπάρχει και η λογική μιας ιστορίας που λέει ό,τι θέλει να πει μέσα από τους χαρακτήρες, την πλοκή και τη γλώσσα της. Υπάρχουν, επίσης, διαφορετικές επιλογές στα θέματα: παραμύθι, ιστορικό μυθιστόρημα, κοινωνική περιπέτεια, αστυνομική πλοκή κ.λπ., όπως και διάφορες επιλογές στις τεχνικές της αφήγησης. Νομίζω, όμως, ότι πέρα από όλα αυτά ο πιο «τίμιος» τρόπος να προσεγγίσεις τους νέους ανθρώπους δεν είναι να υποδύεσαι ότι τους καταλαβαίνεις υιοθετώντας τη γλώσσα τους ή τους τρόπους συμπεριφοράς τους, αλλά να γράφεις «ό,τι σε καίει, ό,τι σου τρώει την ψυχή», όπως τραγουδάει ο Αγγελάκας, σκάβοντας βαθιά μέσα σου, πάντα σε επαφή με αυτά τα χαρακτηριστικά της νεότητας που νομίζω ότι, παρ’ όλα όσα αλλάζουν από εποχή σε εποχή, διατηρούνται αναλλοίωτα μέσα στα χρόνια και ενώνουν τις διάφορες γενιές, π.χ. η αίσθηση του δικαίου, η ανάγκη για ελευθερία, η αντίσταση στην καταπίεση και στην αυθαιρεσία της κάθε εξουσίας, η μαγεία του έρωτα, η αέναη υπαρξιακή αναζήτηση, η σημασία της φιλίας. Και πάντα δεν πρέπει να ξεχνάμε εμείς οι συγγραφείς ότι «Έξω οι δρόμοι αναπνέουν διψασμένοι, ανοιχτοί» κι ότι «Υπάρχει ακόμα κάτι που δεν έχει χαθεί» («Γιορτή», Τρύπες) για μας, για το βιβλίο, για τα νέα παιδιά.
Ποτέ ένα σεμινάριο δεν είναι το ίδιο, ακόμα κι αν γίνεται από τον ίδιο άνθρωπο.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε Ο μικρός μουσικός, το νέο σας παιδικό βιβλίο. Τι πραγματεύεται;
Πραγματεύεται τη συνάντηση ενός μικρού πλανόδιου ακορντεονίστα με έναν μεγάλο διάσημο συνθέτη. Τη συνάντηση της «λαϊκής» με την «υψηλή» τέχνη. Τη συνάντηση της νεότητας με την ωριμότητα. Τη συνάντηση της έμπνευσης που προέρχεται από τα δύσκολα βιώματα με τη στασιμότητα που μπορεί να συνοδεύει την άνετη ζωή και την καλλιτεχνική καθιέρωση. Δύο μουσικοί που χρειάζονται ο ένας τον άλλον, γιατί ο ένας έχει να μάθει από τον άλλον κάτι εξαιρετικά πολύτιμο. Και βέβαια όλα αυτά που πραγματεύεται η ιστορία που έγραψα βρήκαν στις εικόνες του Σβετλίν Βασίλεφ, του συνεργάτη μου εικονογράφου, την καλύτερη έκφρασή τους. Μια εικονογράφηση πραγματικό έργο τέχνης, έτσι όπως πρέπει να είναι πάντα τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά! Το βιβλίο εκδόθηκε πρώτα στην Ιταλία, τον Οκτώβριο του 2023, από τον εκδοτικό οίκο Kite Edizione και τον Απρίλη του 2024 στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Πατάκη. Εξίσου πρόσφατο είναι όμως και το μυθιστόρημά μου Οι μέρες που δακρύζουν, πάλι από τις Εκδόσεις Πατάκη, ένα βιβλίο για την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του 1973, ιδιαίτερα επίκαιρο σήμερα που γιορτάζουμε τα πενήντα χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας, αλλά επίκαιρο πάντα, γιατί, πέρα από επετειακές προσεγγίσεις, αφορά ένα κίνημα που κατόρθωσε κάτι σπουδαίο, με τα λόγια μιας από τις ηρωίδες του βιβλίου: «Δεν ξέρω αν θα ρίξουμε τη χούντα. Θα ρίξουμε πάντως τη σιωπή». Από εκεί, νομίζω, ξεκινούν όλα.
Κάτι όμορφο που ετοιμάζετε για το μέλλον;
Η συγγραφική τέχνη μοιάζει μ’ ένα «βασανάκι»: δε σταματάει ποτέ κάτι να σ’ απασχολεί. Μια καινούργια ιδέα που έρχεται και σ’ ακολουθεί ή προπορεύεται σαν σκιά, μέχρι ν’ αποφασίσεις αν αξίζει να την κάνεις ιστορία ή όχι. Η αγωνία μπροστά στο καινούργιο εγχείρημα. Η αναμέτρηση με τον συγγραφικό εαυτό σου. Η αγωνία για το τελικό αποτέλεσμα. Έμμεση απάντηση, θα μου πείτε. Η άμεση είναι ότι ναι, βέβαια, στον φούρνο μου κάτι ψήνεται και σε λίγο η μυρωδιά του θα φτάσει κι ως εσάς…
Πληροφορίες για τα σεμινάρια «Παιδική και νεανική λογοτεχνία» και «Δημιουργική γραφή για εφήβους» μπορείτε να δείτε εδώ και εδώ.
Περισσότερες πληροφορίες για όλα τα σεμινάρια του Ιανού μπορείτε να δείτε εδώ.
https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/23274-alexandra-mitsiali-sinedefji-ston-thanasi-panou
https://diastixo.gr/
